Zorgvuldige observatie kan menselijke fouten voorkomen

Dames en heren,

Er was eens een ziekenhuis waar de verpleegkundigen het eten - dat bestemd was voor de patiënten -  vaak zelf oppeuzelden. In datzelfde ziekenhuis was sprake van flink drankmisbruik.
En verpleegkundigen maakten zich er voortdurend schuldig aan het mishandelen van patiënten.

Je zult er zelf maar werken en er andere ideeën op nahouden. Anna Reynvaan, de verpleegster naar wie deze lezing is vernoemd, had die ideeën zeker. Want inderdaad, ik spreek nu gelukkig over een ziekenhuis in het jaar 1882. De misstanden die ik zojuist noemde, komen uit een rapport van de gemeente Amsterdam over de kwaliteit van verpleging in die tijd.
Anna had veel goede ideeën hoe de ziekenhuiszorg kon worden verbeterd. Ze deed haar uiterste best om haar leidinggevenden daarvan te overtuigen en wist veel voor elkaar te krijgen. De hygiëne werd verbeterd. Ze regelde dat de zusters nachtdiensten gingen draaien. En ze wist te bereiken dat zij en haar collega’s allemaal in verpleegstersuniform gingen werken.

U snapt misschien al waar ik met dit verhaal naar toe wil. Ik ga u even snel in deze toespraak overtuigen dat veranderingen in de ziekenhuiszorg altijd nodig zijn. In 1882, maar ook nog in 2010.
En ver daarna. Dat ieder zorgvernieuwingsproject een vooruitgang is. En dat ik er geen twijfel over heb dat u daar zonder te strubbelen volledig aan meewerkt.
Niet dus. Ik ga u vandaag nergens van overtuigen, want u bent zelf uitstekend in staat om zelf een goed oordeel over elke vernieuwing te hebben. Heus, ik realiseer me goed dat u heel wat voor de kiezen heeft gekregen de afgelopen jaren. En dat er de komende jaren ook nog veel meer zal veranderen, vooral als gevolg van alle technologische ontwikkelingen.

Misschien zijn hier mensen aanwezig uit het Orbis Medische Centrum in Sittard-Geleen. Als er één ziekenhuis is dat ervaring heeft met de nieuwste technologische ontwikkelingen op het gebied van patiëntenzorg, is dat het Orbis wel. Robotwagentjes vervoeren hier het eten van de patiënten. Zeker weten dat die robots wel van het eten afblijven, zodat zich hier geen Amsterdamse toestanden uit de 19e eeuw voordoen.

In het Orbis hangen geen papieren mappen aan de bedden van de patiënten; iedere dokter en iedere verpleegkundige kan op de laptop boven het bed de laatste stand van zaken doorgeven of inzien.
Of in de toekomst in alle ziekenhuizen zo gewerkt gaat worden? Het zou kunnen. Maar bij elke vernieuwing moeten we kritisch blijven kijken of het óók om een verbetering gaat.
Er hoeft lang niet altijd technologie aan te pas te komen om patiëntenzorg te verbeteren. Sterker, het is van belang het evenwicht tussen techniek en persoonlijke benadering scherp in de gaten te houden.

Enthousiaste verhalen hoor ik bijvoorbeeld over de instellingen die werken met het Planetree-zorgconcept. Voor wie dit concept nog niet kent: het is een vernieuwende manier van zorgen waarbij de patiënt centraal staat en die zich vooral richt op de menselijke kant van de zorg.
Waar patiënten de ruimte krijgen om hun ervaringen te vertellen over de zorg die zij kregen, zodat vervolgens de zorg nog beter kan worden afgestemd op de wensen van de patiënt.
Luisteren is belangrijk en dat geldt eveneens voor observeren. Want observeren is luisteren met je ogen. Simon Stewart zal straks van alles over het belang van klinisch observeren vertellen. Ik ben heel benieuwd naar zijn verhaal.

Dames en heren,

Kwaliteit is een hoog goed in de gezondheidszorg en in mijn beleid. Ik heb samen met veldpartijen in de ziekenhuissector een intensief veiligheidsprogramma ingericht met de doelstelling om vermijdbare schade te reduceren.

Patiëntveiligheid is een van mijn speerpunten. Daarom wil ik daar graag nog iets over zeggen voor ik afsluit. Ik hoef u niet uit te leggen hoe groot het belang van zorgvuldige observatie is voor het voorkomen van menselijke fouten. De afdeling neonatologie van de ISALA klinieken heeft ons geleerd hoe door goede observatie fouten voorkomen kunnen worden.

Ook hier is het duidelijk: verpleegkundigen zijn daarvoor één van de belangrijkste informatiebronnen, omdat zij relatief veel tijd doorbrengen met de patiënten.

Een belangrijke voorwaarde is ook of je dat ook over kunt brengen op de patiënt. Ik las vorige maand in Zorgvisie Magazine over een ziekenhuis – het Sint Elisabeth in Tilburg - dat er naar streeft om het liefste ziekenhuis van Nederland te worden. Dat kan alleen maar lukken als je goed zorgvuldig kunt observeren wáár de behoefte van de patiënt ligt.

Ook wil ik hier het voorbeeld van Excellente Zorg onder uw aandacht brengen. Dit is een project van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie en de Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland. In Amerika, waar ze dit project ‘Magnet hospitals’ noemen, zijn opvallende resultaten behaald.

De verpleegkundige neemt hier zélf het heft in eigen handen. Zo krijgt hij of zij meer invloed krijgt op het dagelijkse beleid in zorgstellingen. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor de professionaliteit van de verpleegkundige en dat leidt tot grotere werktevredenheid én tot betere zorg.

Het heft in eigen handen nemen wordt geïllustreerd door het voorbeeld van het Sint Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein, niet toevallig ook een van de deelnemers in de pilot Excellente zorg.
In dit ziekenhuis zag men jaarlijks het aantal COPD-patiënten met twee procent toenemen. Om dit te kunnen opvangen hebben de verpleegkundigen een leidende rol gespeeld in het anders organiseren van de zorg voor deze patiënten. Met resultaat, want de ligduur van patiënten verminderde van 10 naar 8 dagen.

Tot slot. Ik hoop van harte dat ik iets heb overgebracht van mijn grote respect voor het mooie beroep dat u beoefent. Wees er trots op! Net zoals Anna Reynvaan trots was en daarom opkwam voor de belangen van het beroep van de verpleegkundige.

Ik dank u voor uw aandacht!