Toespraak Balkenende bij herdenking Van Mierlo in Tweede Kamer

Mevrouw de voorzitter,

Vandaag herdenken wij een man die zijn stempel heeft gedrukt op de Nederlandse politiek van de afgelopen decennia. Hans van Mierlo was een fenomeen. Dat was hij toen hij zich bij de verkiezingen van 1967 al wandelend over de Amsterdamse grachten aan het Nederlandse volk presenteerde. En dat is hij tot zijn dood gebleven. Het droevige bericht van zijn overlijden heeft velen diep geraakt, ook de leden van het kabinet en mij persoonlijk.

Wat vandaag overheerst, is groot respect voor een carrière van meer dan veertig jaar in dienst van de publieke zaak. Hans van Mierlo was er altijd - zo hebben velen dat ervaren. Hij was er altijd en hij deed ertoe.

Met de zeven zetels die zijn partij in 1967 veroverde, deed hij de Nederlandse politiek op zijn grondvesten schudden. Hij was lid van de zogeheten schaduwkabinetten die de Nederlandse politiek begin jaren '70 kende. Hij was een van de hoofdrolspelers in de geruchtmakende formatie van 1973. Hij was minister van Defensie in het tweede kabinet-Van Agt. Hij was meer dan eens de redder van zijn partij. En hij was natuurlijk in 1994 de architect en geestelijk vader van het eerste paarse kabinet; een persoonlijk hoogtepunt dat bekroond werd met het ministerschap van Buitenlandse Zaken en het vice-premierschap.

Kortom, Hans van Mierlo had zijn plek in onze parlementaire geschiedenis al meer dan verdiend terwijl hij er onvermoeibaar steeds weer nieuwe hoofdstukken aan toe bleef voegen. Het tekent zijn betrokkenheid bij de Nederlandse samenleving. En het tekent ook de passie waarmee hij tot op het allerlaatst uiting gaf aan die betrokkenheid.

De afgelopen dagen hebben veel mensen die hem kenden Hans van Mierlo getypeerd als een denker en een zoeker. Zelf zei hij daar ooit over: 'Ik voel me verplicht een echt antwoord te vinden op iedere vraag die me wordt gesteld. Zo kom ik er zelf steeds beter achter wat ik zelf vind van de zaak.' En nog een citaat: 'Ik ben niet iemand die projecteert waar ik wil uit wil komen. Ik handel op de plaats waar ik sta en dan openen zich wegen.'

Met dat authentieke zoeken, die eerlijke twijfel en de prachtige manier waarop hij dat wist te verwoorden is Hans van Mierlo voor velen een inspiratiebron geweest. Hij had aantrekkingskracht, ook op mensen die het niet in alle opzichten met hem eens waren. 'Hij zet mensen onder stroom', zei Aad Nuis eens. Van Mierlo was een man met de gave van het woord die - zoals Godfried Bomans ooit schreef - 'tot elke prijs de indruk wil vermijden dat hij het weet'.Ik geloof dat juist die instelling hem in de politiek zo gezaghebbend en invloedrijk heeft gemaakt.

Hans van Mierlo was kritisch op ons politieke bestel en toch bekleedde hij er bijna alle denkbare functies in, tot en met het Ministerschap van Staat. Zelf zag hij daar de ironie als eerste van in. En als democraat in al zijn vezels vervulde hij al die functies met kracht en overtuiging, ook het Kamerlidmaatschap. Dat noemde hij ooit 'de enige job waarbij de baas beneden je zit.' Die 'baas', dat waren voor hem de burgers van dit land. Vanuit dat grote respect voor de kiezer heeft hij als politicus altijd gewerkt.

Daarbij gingen pragmatisme en idealen steeds hand in hand. Ooit zei hij: 'Het idealisme van mensen moet zich vertalen in een humaan gereglementeerde samenleving. Dat moet de politiek doen' En ook: 'Er zijn dingen die je niet alleen kunt doen. Daarvoor heb je de publieke zaak nodig.' Het is een van de kortste en meest rake typeringen van het politieke bedrijf die ik persoonlijk ken. En het is ook een opvatting die actueel blijft.

Mevrouw de voorzitter,

Toen Hans van Mierlo in 1997 afscheid nam van de actieve politiek werd hij ergens omschreven als de 'eeuwige jongeling die zó weer op tafel zou kunnen klimmen.' Dat kan nu definitief niet meer. Wat blijft is de herinnering aan een man die op een onnavolgbare manier kleur gaf aan de Nederlandse politiek. Herinneringen aan een man met zeer grote verdiensten voor de Nederlandse samenleving. Daarvoor past diep respect en grote dankbaarheid.

Onze gedachten gaan uit naar zijn vrouw, zijn kinderen en kleinkinderen en iedereen die hem nabij was. Hen wens ik vanaf deze plek alle kracht toe bij de verwerking van dit grote verlies. Hans van Mierlo was een bijzonder mens die bijzondere herinneringen achterlaat bij iedereen die hem heeft gekend. Wij gedenken hem in grote dankbaarheid.