2010 brengt nieuwe uitdagingen in de zorg

Dames en heren,
Hoewel Driekoningen al voorbij is, wil ik toch van deze gelegenheid gebruik maken u allen een voorspoedig en gezond 2010 toe te wensen.

Een jaar waarin u naar ik weet opnieuw uw beste beentje zult voorzetten om de patiënt kwalitatief hoogwaardige en veilige zorg te verlenen. Een jaar waarin de zorg toegankelijk en betaalbaar blijft. Een jaar waarin we good governance verder vorm geven.

Als ik terugkijk zie ik een jaar met ups en downs. Enkele ernstige incidenten in ziekenhuizen, falende artsen, gedoe rondom de HPV-vaccinatie, nieuwe influenza A (H1N1), de omvangrijke uitbraak van Q-koorts. Het was een jaar waarin velen van u mede daardoor extra hard aan de bak moesten en waarin ook de mensen van mijn ministerie op volle toeren hebben gedraaid.

Tegelijkertijd was het ook een goed jaar. De Mexicaanse griep bleef mild en een ernstige pandemie bleef uit. Er vielen relatief weinig slachtoffers. En ondanks onzinverhalen over geheime nanochips en giftige vaccins heeft tachtig procent van de doelgroep zich laten vaccineren. Dat is een prima resultaat.

Er was ook een internationale bekroning, waaraan u ook een steentje heeft bijgedragen. Voor het tweede opeenvolgende jaar eindigde ons land als hoogste in de prestigieuze Euro Health Consumer Index. De index die aangeeft hoe tevreden Europeanen zijn met hun doktoren, ziekenhuizen en gezondheidszorg. Nederlanders hebben kennelijk veel waardering voor het werk van de zorgverleners.

De prijs is geen reden om achterover te leunen.
Het is juist een stimulans om verder te werken aan bijvoorbeeld het verbeteren van de positie van de patiënt, bijvoorbeeld met de Wet Cliëntenrechten Zorg en het vergroten van transparantie in de gezondheidszorg.

Geachte aanwezigen,
Ondanks die mooie resultaten is er zwaar weer op komst. U weet allemaal welke demografische ontwikkeling ons te wachten staat. De scherpe toename van het aantal ouderen brengt een veranderende en vaak complexere zorgvraag met zich mee. Vooral het aantal chronisch zieken neemt explosief toe. We kunnen beter behandelen, maar de kosten lopen op. En dat allemaal in een tijdvak waarin ingrijpende bezuinigingen onvermijdelijk zijn.

In 2025 is 22 procent van de Nederlandse bevolking ouder dan 65 jaar, tegen 15 procent nu. Mensen leven dan ook gemiddeld langer dan nu. Aan ouderdom gerelateerde aandoeningen zijn in 2025 spectaculair toegenomen.

Enkele cijfers om de ernst van de zaak te onderstrepen:

• hartfalen: plus 47 procent

• dementie: 45 procent meer patiënten

• beroertes: 37 procent meer gevallen.

Tegelijkertijd dreigt een tekort op de arbeidsmarkt voor zorgpersoneel. Als de ontwikkelingen zich onveranderd voortzetten, hebben we over tien jaar bijna een half miljoen werknemers erbij nodig. Dat is twee keer zo veel als alle schoolverlaters bij elkaar.

Dat betekent: overbelast personeel, ziekteverzuim, wachtlijsten. En doordat diverse sectoren in dezelfde arbeidsvijver zitten te vissen, stijgen de lonen. Dat heeft weer tot gevolg dat er minder geld daadwerkelijk beschikbaar is voor de gezondheidszorg. Een waar schrikbeeld.

Dát zijn dus de uitdagingen waar we voor staan! Niets doen brengt de continuïteit van de zorg in gevaar. Niets doen bedreigt de kwaliteit van de zorg. Niets doen is geen optie.
En het moeten houdbare maatregelen zijn. Want, zoals de Deense filosoof Kierkegaard zei: Wie met de waan van de dag trouwt, is vroeg weduwe.
Iedereen moet toegang hebben en houden tot kwalitatief goede en veilige zorg; nu en in de toekomst.

Sommigen van u zie ik nu denken: en hoe houden we dat allemaal betaalbaar? Zoals ik al vaker heb gezegd: verkleining van het basispakket of verhoging van het eigen risico zijn naar mijn mening niet de eerste middelen waarnaar we moet grijpen. Dan wentelen we de kosten direct af op de burger. Pas als het echt niet anders kan, zou je dergelijke ingrijpende maatregelen kunnen inzetten.

Mijn voorkeur gaat uit naar ‘saving lives and costs’, zoals de Amerikaanse president Obama het zo treffend heeft verwoord. Een wereld winnen met kwaliteitsverbetering. Met doelmatiger werken. Met innovatieve ontwikkelingen die tijd en geld besparen.

Daar werken we hard aan. We willen een systeem waarin we betalen voor kwaliteit en samenhang van de zorg.
Een systeem waarin zorgverzekeraars en aanbieders, op basis van transparante gegevens, onderhandelen over een steeds groter deel van de ziekenhuiszorg. Mijn wens is dat in 2011 voor vijftig procent van de ziekenhuiszorg vrije prijzen gelden.
Waarbij we er wel voor moeten waken dat marktwerking niet leidt tot extra behandelingen, tot overbehandeling.

Er is een omslag in het bekostigingsstelsel nodig. We moeten minder het volume, de verrichtingen bekostigen, maar betalen voor kwaliteit en samenhang. De geldt voor alle domeinen van de zorg. Zo moet bijvoorbeeld een apotheker niet de doosjes medicijnen over de toonbank schuiven, maar begeleiden, informeren, therapietrouw stimuleren. Meerwaarde leveren, waarvoor hij natuurlijk ook wordt betaald.

En in de ziekenhuizen wordt gewerkt op basis van richtlijnen, die voortdurend door het veld worden doorontwikkeld. Om dat proces te ondersteunen heb ik afgelopen jaar de Regieraad opgericht.

PM: vette tekst staat niet in eerder concept

[In mei vorig jaar heb ik u via de koepels opgeroepen om de minimale veiligheidsnormen beter te definiëren en vast te leggen. Ik vind het belangrijk dat u als beroepsgroep daar het voortouw in neemt, omdat u hier inhoudelijk expert bent. Het gaat niet om extra lijstjes en registratie, maar om zaken te concretiseren die onomstreden en evidence based zijn. Zaken die zo voor de hand liggen dat ze juist worden vergeten of aanleiding zijn voor incidenten. Denkt u maar aan het naleven van de WIP-richtlijnen of het niet toepassen van de time-out procedure voor een operatie. Op een ‘invitational conference’ wordt morgenavond gesproken over een conceptset minimale veiligheidsnormen. U bent daarvoor van harte uitgenodigd.]

Kwaliteitsverschillen worden zichtbaarder. De patiënt heeft écht wat te kiezen. Niet de aanbieder van de zorg staat centraal, maar de patiënt. Niet het aanbod bepaalt, maar de vraag.

Voor chronisch zieken zijn de kernbegrippen integrale bekostiging en samenhangende zorg.
Een chronisch zieke die te maken heeft met verschillende zorgverleners, krijgt een op maat gesneden zorgplan. Een plan dat, waar mogelijk, dicht bij huis gestalte krijgt. De patiënt krijgt één coördinator – vaak zal dat de huisarts zijn – en alle zorgaanbieders werken nauw samen om het zorgplan uit te voeren. In samenspraak met de patiënt.

Op die manier kunnen we de kwaliteit en de doelmatigheid verbeteren. Wachttijden, meerdere bezoeken aan ziekenhuisafdelingen, steeds opnieuw je verhaal vertellen aan steeds een andere behandelaar behoren straks tot het verleden.
Zeker als het Elektronisch Patiënten Dossier volledig operationeel is en alle zorgaanbieders zijn aangesloten op het landelijk schakelpunt.
Het EPD zal veilige communicatie bevorderen, waardoor het aantal mensen dat door foutief gebruik van geneesmiddelen overlijdt of in een ziekenhuis belandt scherp zal dalen.
Ik zal er nauwlettend op toezien dat het landelijk EPD veilig is en dat de privacy van de mensen is gewaarborgd.

Overigens verwacht ik veel van het toenemend gebruik van ICT om de factor arbeid te vervangen. E-health – het behandelen en begeleiden van mensen via internet – zal ook de druk op het personeel in de gezondheidszorg verminderen.
Terwijl domotica, het toepassen van technische hulpmiddelen in huis, ervoor zorgen dat veel mensen langer en comfortabeler thuis kunnen blijven functioneren.

Veel gezondheidswinst valt ten slotte te boeken met preventie. Longaandoeningen, diabetes en hartfalen zijn voor een groot deel te voorkomen als mensen gezonder leven. Ook daar valt nog een grote slag te slaan.

Tegelijkertijd plaatst dit ons voor een dilemma: in hoeverre mogen we van mensen vragen hun leefstijl aan te passen?

Een betuttelende overheid die wil bepalen wat we eten en drinken en hoe vaak we bewegen is óók een schrikbeeld. Dat zou uiteindelijk zelfs kunnen leiden tot een soort gezondheidsdictatuur.

In de boeiende thriller Corpus Delicti schetst de Duitse schrijfster Juli Zeh een angstaanjagende toekomst in een land waar mensen verplicht zijn gezond en risicoloos te leven volgens een door de staat uitgewerkte Methode. Ik kan u verzekeren, daar wilt u niet wonen!

Maar met louter informatie op Postbus 51 of advertenties in de krant zijn we er niet. Mensen zijn immers geen volstrekt rationele wezens - door prof. Thaler ‘Econs’ genoemd - die altijd kiezen wat het beste voor hen is. En een hongerige puber maalt er niet om dat je ooit diabetes type 2 kunt krijgen als hij zich voortdurend vergrijpt aan hamburgers, broodjes shoarma of loempia’s.

In mijn beleving moet de overheid het de mensen mogelijk of zelfs gemakkelijk maken om een gezonde keuze te doen.
Op gebied van preventie spelen speelt u hier in de zaal allemaal een voorname rol bij het verstrekken van informatie over een gezonde leefstijl.

Dames en heren,
Ik rond af in de wetenschap dat ik velen van u het komende jaar weer zal tegenkomen in een overleg, in de Tweede Kamer, op het ministerie van VWS of tijdens een werkbezoek. Sommigen zelfs voor de rechter.
Ik hoop van harte de we eventuele onenigheden uit de wereld helpen en in harmonie kunnen werken aan een goed functionerende gezondheidszorg in Nederland.