Toespraak Balkenende bij presentatie De Balans van Bovenberg

Mijnheer De Reus, dames en heren, maar vooral: beste Lans,

Wat ben ik in eerste instantie geschrokken toen ik de uitnodiging kreeg om dit boek in ontvangst te nemen. Lans Bovenberg die de balans opmaakt? Nu al? Lans, de kampioen van het levensloopdenken met vervroegd pensioen? Op zijn 51e? Dat kan toch niet waar zijn!

Gelukkig begreep ik al snel dat we dit boek meer moeten zien als een tussenbalans. Het bevat uiteraard wel een uitgebalanceerde visie, maar het is geen eindbalans - een hele opluchting.

Toen ik de drukproeven doorbladerde, kwamen er allerlei oude en dierbare herinneringen boven, vooral aan café Schlemmer in de Haagse Lange Houtstraat. Lans en ik troffen elkaar daar in het midden van de jaren negentig een paar keer per jaar om in een wat groter gezelschap te discussiëren over politiek en samenleving. We waren in de dertig, dus nog heel jong - zeg ik nu als vijftiger. We hadden idealen en passie. En we hadden bovendien een mening. Fantastische en inspirerende avonden waren dat!

In latere publicaties zijn aan deze avonden in Schlemmer soms mythische proporties toegekend en u moet vooral niet alles geloven wat u erover leest. Maar één ding klopt wel. In dat bovenzaaltje in Den Haag vonden we elkaar op een aantal standpunten die toen - het waren de hoogtijdagen van Paars - op zijn zachtst gezegd niet populair waren.

Tegen de stroom in vonden wij dat er iets was scheefgegroeid in Nederland. We vonden dat de individualisering doorschoot. We vonden dat de betekenis van waarden en normen in het publieke domein niet of nauwelijks op waarde werd geschat. We vonden dat de rol van het maatschappelijk middenveld, de civil society, veel groter moest worden. En we vonden bovenal dat solidariteit en meedoen in de samenleving twee kanten van dezelfde medaille zijn, dus dat je mensen niet mag afschrijven maar zoveel mogelijk betrokken moet houden.

Die agenda is nog steeds actueel en misschien wel actueler dan ooit, zeker in het licht van het huidige debat over ethiek en moraal in de economie. Als deze crisis immers één ding blootlegt, dan is het wel dat een stabiel financieel-economisch systeem niet alleen gebaseerd kan zijn op de korte termijn en de zucht naar méér. Het besef groeit dat er ook nog zoiets is als de wereld van overmorgen en dat een stabiele en solidaire samenleving een beroep doet op ieders verantwoordelijkheid en ieders inzet. Alleen zo halen we het beste uit onszelf.

En precies daarover gaat dit boek, dames en heren. Ik heb, toen ik het doorbladerde heel vaak instemmend zitten knikken. De analyses van de hoogleraar Bovenberg winnen met de loop der jaren alleen maar kracht en diepgang. Maar Lans, in dit boek gaat het niet alleen over de wetenschap. Je laat jezelf ook zien als diepgelovig mens die zijn inspiratie put uit de Bijbel. Ik herken daar veel in, want voor mij geldt precies hetzelfde. Ergens in dit boek zeg je het volgende: 'Inzicht in het functioneren van de samenleving in het algemeen en de economie in het bijzonder kan prima verbonden worden met de waarden die de Bijbel ons leert.' Toen ik dat las, moest ik meteen terugdenken aan onze avonden in Schlemmer.

Maar was er dan niets dat mij verraste in dit boek, dames en heren? Toch wel en wie Lans Bovenberg een beetje kent, zal dat niet verbazen. Hij is, zoals altijd, goed voor de nodige prikkelende uitspraken die tot nadenken stemmen. Ik geef u een kleine bloemlezing.

Wat dacht u bijvoorbeeld van deze: 'Ik geloof in harde liefde.' Dat maakt toch op zijn minst nieuwsgierig naar de exegese, zou ik denken.

Of deze: 'Pensioen is geen Bijbels begrip.' Lans weet het zeker, want de apostel Paulus heeft het zelf gezegd in zijn tweede brief aan de Korinthiërs (12:14). Ik heb die bewuste passage nog even opgeslagen en daar staat het volgende: 'Want de kinderen moeten niet schatten vergaderen voor de ouders, maar de ouders voor de kinderen.' U leest er alles over in hoofdstuk 9. Een aanrader.

En tot slot geef ik u deze nog mee: 'Ouderen zijn de gasbel van de economie.' Die uitspraak is misschien wat minder cryptisch, maar het tekent wel de kracht van jou, Lans, om een ingewikkelde analyse van een complex probleem tot de kern terug te brengen. Ik geloof dat je ook daarom een graag geziene gast bent buiten de wetenschap.

Dames en heren, in dit boek is een bijzondere man aan het woord.

• Een wetenschapper in hart en nieren die vanuit een consistente visie steeds weer de nuance en diepgang zoekt.
• Een hoogleraar die zich niet opsluit in de ivoren toren van de universiteit, omdat hij vindt dat zijn werk maatschappelijk relevant moet zijn.
• En een man die vanuit zijn religieuze inspiratie in staat is meerwaarde toe te voegen aan zijn economische analyses.

Ook daarom zeg ik: Lans, goed dat dit een tussenbalans is. Dit boek belooft alleen maar meer voor de toekomst.

En misschien past helemaal tot slot nog één waarschuwing aan u, dames en heren. Als u straks aan de borrel gaat en u houdt van garnalen en zalm, wees dan snel. Want zelfs Lans Bovenberg heeft zijn zwaktes… Meer over dit geheim in dit mooie boek.

Dank u wel.