Toelichting minister-president op pakket economische maatregelen

Nieuwsbericht | 24-03-2009 | 23:00

Mevrouw de voorzitter,

De afgelopen weken is indringend gesproken over een maatregelenpakket dat Nederland moet helpen om de crisis het hoofd te bieden. Die gesprekken zijn vanochtend afgerond en ik maak graag gebruik van de gelegenheid die de Kamer mij biedt om namens het kabinet een toelichting te geven op de uitkomst. Dank daarvoor.

Mevrouw de voorzitter, de mondiale economische crisis stelt de Nederlandse samenleving voor een grote opgave. Banen en inkomenszekerheid staan op het spel, bedrijven hebben het moeilijk en de staatsschuld loopt in snel tempo op. Voor het kabinet heeft in deze omstandigheden herstel van werk, bedrijvigheid en soliditeit absolute prioriteit, ook in de context van behoud van sociale samenhang. In de wetenschap dat Nederland alleen de mondiale recessie niet kan opheffen, hebben wij de afgelopen weken gesproken over een maatregelenpakket dat een aantal samenhangende doelen dient. Gerichte stimulering van de werkgelegenheid op korte termijn. Versterking van de structuur en verduurzaming van de Nederlandse economie. En gezonde overheidsfinanciën op middellange en lange termijn om de houdbaarheid van onze publieke voorzieningen mogelijk te maken.

Het kabinet is zich er ten diepste van bewust dat achter alle cijfers concrete zorgen schuil gaan van heel veel Nederlanders. Heb ik straks nog een baan? Kan ik mijn huis nog betalen? Hebben mijn kinderen een toekomst? En hoe zit het met mijn pensioen? Deze zorgen zijn terecht. De feiten zijn dat we te maken hebben met een krimpende economie, een oplopende werkloosheid en een oplopend tekort op de begroting. Elke dag opnieuw horen we weer berichten die bevestigen hoe uitzonderlijk de wereldwijde crisis is.

Het is goed om hier nog eens te onderstrepen dat deze crisis in de kern om méér gaat dan geld alleen. De morele agenda die ons voor ogen staat, is erop gericht om doorgeschoten onevenwichtigheden in het financiële systeem te herstellen, duurzaam gedrag te stimuleren en vast te houden aan internationale solidariteit. Met name in de financiële sector is een cultuurverandering nodig. Vanuit die overtuiging richt het kabinet zich op versterking van het financieel toezicht - ook internationaal - en zal er een passend beleid worden ontwikkeld voor de beloningsstructuur binnen financiële instellingen die staatssteun ontvangen.

Mevrouw de voorzitter, wat in deze situatie het allerbelangrijkst is, is dat we het hoofd niet in de schoot werpen, maar de handen ineenslaan. Dat is de centrale opgave waarvoor we met elkaar staan. Bestuurders, werkgevers, werknemers; álle Nederlanders. Dat is ook de reden dat we uitdrukkelijk het gesprek met de sociale partners hebben gezocht. Alleen samen kunnen we de veerkracht opbrengen om zo snel mogelijk weer de weg omhoog in te slaan.

Naar onze overtuiging presenteren wij vandaag een pakket dat een goed evenwicht biedt tussen het dempen van de effecten van de recessie op korte termijn, het benutten van kansen om de economische structuur te versterken, en herstel en houdbaarheid van de overheidsfinanciën. Dat heeft tijd gekost, want zorgvuldigheid stond voorop. Juist die koppeling maakt dat er geen eenvoudige oplossingen waren. Het ging ons van meet af aan om een totaalpakket.

Welke afspraken zijn nu gemaakt?

Om te beginnen kiest het kabinet ervoor de komende twee jaar de geplande uitgaven op peil te houden en het trendmatige begrotingsbeleid en de automatische stabilisatoren hun werk te laten doen. Hiermee wordt de consumptie en economie in 2009 en 2010 met 50 miljard euro gestimuleerd.

Aanvullend is er een gericht stimuleringspakket voor 2009 en 2010, met een beperkte doorwerking in 2011. Daarvoor is in totaal 6 miljard euro beschikbaar, plus - naar verwachting - anderhalf miljard van de provincies en gemeenten. Dat pakket bevat drie speerpunten:

1. ten eerste een stimuleringspakket met gerichte maatregelen voor de korte termijn,
2. ten tweede duidelijke afspraken over het herstel van de overheidsfinanciën,
3. en ten derde: noodzakelijke hervormingen die nodig zijn om onze publieke voorzieningen op peil te houden en de economische structuur te versterken en te verduurzamen.

Met het stimuleringspakket voor de korte termijn wil het kabinet mensen aan het werk houden en bedrijven de ruimte bieden.

Met dit stimuleringspakket willen we vier dingen bereiken.

• Ten eerste zet het kabinet alles op alles om zoveel mogelijk mensen aan het werk te houden en de bedrijvigheid te stimuleren. Deeltijd-WW helpt daarbij en maakt het bedrijven makkelijker meteen weer aan te haken als de economie zich herstelt. Als werkloosheid toch onvermijdelijk is moet om- en bijscholing ervoor zorgen dat een nieuwe baan snel binnen bereik komt. Het voorkomen van jeugdwerkloosheid heeft hoge prioriteit.
  
• Ten tweede moeten we juist nu werken aan een schone en innovatieve economie. Investeringen in duurzaamheid, energiezekerheid en innovatie stimuleren de economie op korte termijn en op langere termijn wordt Nederland er sterker van. Ook op dit punt doet het kabinet concrete voorstellen. Denk bijvoorbeeld aan een sloopregeling voor oude auto's en aan het isoleren van huizen.
  
• Ten derde gaan we investeringen in infrastructuur en in de bouw versnellen. We halen onderhoud aan wegen en vaarwegen naar voren en gaan geld besteden aan nieuwe of betere scholen en ziekenhuizen. Dat is overigens niet alleen een kwestie van geld en daarom versnellen we procedures via een speciale crisis- en herstelwet, zodat bedrijven en burgers sneller kunnen bouwen.
  
• Tot slot richten we ons op het verruimen van de liquiditeit van bedrijven - ook van het midden- en kleinbedrijf. En op de bedrijvigheid die verbonden is met de luchthaven Schiphol. In dat kader wordt de vliegtax afgeschaft.

Mevrouw de voorzitter, daarmee kom ik bij het tweede speerpunt van het kabinet: herstel van de overheidsfinanciën.

Alle maatregelen om de economie op korte termijn te stimuleren, kosten geld. Veel geld. Die kosten komen bovenop de 80 miljard euro die nodig waren om de eerste klappen op te vangen en spaarders en investeerders de zekerheid te geven dat het bancaire systeem zou blijven functioneren. Zoals ik al zei komt daar een bedrag van 50 miljard euro bij doordat we de overheidsuitgaven in 2009 en 2010 intact laten.

Gezien de economische situatie zijn deze keuzes noodzakelijk en verdedigbaar. De keerzijde is wel dat het overheidstekort in hoog tempo oploopt. De laatste ramingen van het CPB gaan uit van een tekort van 5,7 procent in 2010. Om weer terug te keren naar solide overheidsfinanciën zullen we vanaf 2011 het tekort ieder jaar terugbrengen met ten minste 0,5% BBP. Dat is dus speerpunt 2: het herstel van de overheidsfinanciën. De afspraken hierover zijn hard. Het kabinet legt ze vast in een wet.

Tot slot: speerpunt 3: noodzakelijke hervormingen.
Het streven naar houdbare overheidsfinanciën is erop gericht om collectieve voorzieningen op de lange termijn in tact te kunnen houden. Ook de komende tien, twintig, dertig en veertig jaar moeten Nederlanders kunnen vertrouwen op goede zorg, goed onderwijs en een goed pensioen. Zelfs met een solide herstelbeleid voor de overheidsfinanciën kan dat alleen als we ook bereid zijn eerlijk naar die lange termijn te kijken. Bij een gemiddeld steeds ouder wordende bevolking gaat het dan met name om bepaalde overheidsvoorzieningen, zoals de zorg en de AOW. Ook hier geldt: we moeten allemaal bijdragen.

• Daarom brengen we in de context van de afspraken met sociale partners de AOW-leeftijd naar 67 jaar.
• Daarom gaan we de zorgkosten nog beter beheersen.
• En daarom gaan mensen die in een huis wonen met een WOZ-waarde van een miljoen of meer een hoger eigenwoningforfait betalen.

Deze hervormingen zijn noodzakelijk en solidair. Maar we beseffen dat ze ingrijpend zijn voor mensen. Daarom voert het kabinet ze vanaf 2011 zorgvuldig en geleidelijk in.

Daarnaast, mevrouw de voorzitter, wil het kabinet ook voor de langere termijn investeren in duurzaamheid, innovatie en economische structuurversterking. Zo zorgt het kabinet er met dit pakket voor dat we voldoende middelen hebben om de ambitie van 20% duurzame energie in 2020 te halen en reserveren we tenminste vanaf 2020 1 miljard per jaar voor een solide Deltafonds. Heel belangrijk is ook dat we met dit pakket inzetten op onderwijs, innovatie en kennis.

Mevrouw de voorzitter,

Tot zover in het kort een toelichting op de uitkomst van onze gesprekken. De precieze cijfers en een uitgebreidere toelichting treft u aan in de stukken. Ik kan u melden dat de minister van Sociale Zaken de Kamer nog nader zal informeren over het akkoord met de sociale partners. Kort samengevat, is het kabinet ervan overtuigd vandaag een maatregelenpakket te presenteren dat bijdraagt aan behoud van werkgelegenheid en bedrijvigheid. We investeren fors in de toekomst van Nederland. In mensen. In economische kansen. En in de veerkracht van de samenleving.

Dank u wel.

Aansluitend aan de verklaring van minister-president Balkenende in de Tweede Kamer over het aanvullend beleidsakkoord, geven hij en de vice-ministers-presidenten Bos en Rouvoet een toelichting aan de pers in het ministerie van Algemene Zaken. © foto RVD