Toespraak minister-president tijdens zijn bezoek aan Rusland

Intro: meer dan drie eeuwen bijzondere banden

Het is een eer om hier te zijn op MGIMO. Deze prachtige universiteit is een kweekvijver voor diplomatiek talent. Dat maakt onze gedachtewisseling nog extra interessant. Diplomatie en openhartigheid gaan zowel in de Russische als in de Nederlandse cultuur heel goed samen. Dus ik verheug me op het komende uur.

Deze universiteit heeft hechte contacten met Nederland. Zo werkt u onder meer samen met de Universiteit Leiden.

Ik ben er trots op dat hier op MGIMO ook de Nederlandse taal wordt gedoceerd.

Tsaar Peter de Grote heeft ooit het plan gehad om het Nederlands als tweede taal in te voeren op Russische scholen. Hij bracht in 1697 een bezoek aan mijn land om meer te leren over onze scheepsbouw. Nederland was in de 17de eeuw de grootste handelsmacht ter wereld, mede dankzij zijn uitgebreide vloot. Tsaar Peter bezocht een aantal Hollandse scheepswerven. Hij was erg onder de indruk, maar vond toch dat wij Nederlanders een beetje te veel werkten met het timmermansoog en een beetje te weinig met theorie…

In ieder geval zijn er veel Nederlandse woorden die te maken hebben met de zeevaart in uw taal terecht gekomen. 'Ankor' bijvoorbeeld, en 'mast' en sjtoerman'. Gezien de Nederlandse koopmansreputatie zal het u niet verbazen dat ook de Russische woorden voor 'kassier' en 'kwitantie' uit het Nederlands afkomstig zijn.

Helaas spreek ik uw taal niet. Daarom praat ik met u in een taal die we allemaal min of meer machtig zijn; het Engels.

Dames en heren, Rusland en Nederland hebben bijzondere banden die meer dan drie eeuwen oud zijn.

Niet veel mensen weten dat Den Haag eind 17de eeuw de eerste stad was met een permanente Russische diplomatieke vertegenwoordiging. Nederland speelde vervolgens een belangrijke ondersteunende rol in de economische en maritieme expansie van Rusland.

Eind 19de eeuw was Nederland het gastland van een grote internationale vredesconferentie op initiatief van Tsaar Nicolaas II. Centraal daarbij stond de gedachte van een internationale rechtsgemeenschap waarbinnen landen vreedzaam samenwerken. We hebben daar onder andere het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag aan te danken.

Tegenwoordig zijn onze relaties dieper en breder dan ooit. Alleen al economisch. Zo zijn we uw belangrijkste exportbestemming. Belangrijker dan Duitsland en China.

En laten we de sport niet vergeten! Wat gebeurt er als je fantastische Russische voetballers samenbrengt met een fantastische Nederlandse coach? Dan ligt de weg naar het Europees Kampioenschap open. Tenminste… u moet nog twee keer winnen om u te kwalificeren. Maar dat moet toch geen probleem zijn met een coach als Guus Hiddink.

Ik ben ervan overtuigd dat onze samenwerking nog verder aan kracht kan winnen. Sportief, economisch en politiek. Graag wil ik u schetsen welke weg we daarbij kunnen bewandelen.

Ik mijn betoog opbouwen in drie stappen:

• De eerste stap is respect hebben voor de ander en zoeken naar gezamenlijke belangen;
• De tweede stap is samen verantwoordelijkheid dragen;
• De derde: een open dialoog voeren.

Respect voor elkaar

Dames en heren, het begrip 'respect' heeft een bijzondere plaats in de Nederlandse traditie. Samenwerking op basis van wederzijds respect was van oudsher een pure noodzaak. Dat heeft te maken met de ligging en de natuurlijke omstandigheden van ons land. U moet zich voorstellen dat de helft van mijn land onder de zeespiegel ligt. Mijn eigen huis staat zo'n zes meter onder het wateroppervlak van de Noordzee.

Ons land is een drassige delta van grote rivieren, beschermd door duinen en dijken. Een vijfde deel van Nederland hebben we in de loop der eeuwen gewonnen op het water, door meren en zee in te polderen.

U begrijpt dat het in zo'n land noodzakelijk is om samen te werken. Moeder Natuur heeft ons Nederlanders als het ware gedwongen oog te hebben voor gezamenlijke belangen. De waterhuishouding in Nederland is een complex geheel waarin alles met alles samenhangt en waarin ieders inzet nodig is. Immers: als één stad aan de rivier zijn dijkvak verwaarloost, lopen vele steden gevaar.

Door onze gezamenlijke strijd tegen het water, leerden we oog te hebben voor gedeelde belangen. We leerden elkaar te respecteren. Nederland heeft een dialoogcultuur die diep is geworteld. We zijn geneigd naar samenwerking en consensus te zoeken.

Een tweede factor heeft die neiging versterkt. Sinds de 16de eeuw is Nederland een internationaal georiënteerd handelsland. 's Werelds eerste multinational werd in 1602 in Nederland opgericht: de Verenigde Oostindische Compagnie. Haar activiteiten omspanden bijna heel Azië en Europa. Nog steeds is Nederland - met een bescheiden bevolkingsomvang van 16 miljoen - een van de grootste handelsnaties ter wereld. Zo'n land is gebaat bij openheid en tolerantie. Bij een level playing field dat iedereen gelijke kansen geeft. En bij een sterke internationale rechtsorde.

Niet voor niets behoorde Nederland tot de oprichters van de Raad van Europa en de Europese Unie. Niet voor niets heeft Den Haag zich ontwikkeld tot legal capital of the world. Niet voor niets behoort Nederland tot de actiefste leden van de Verenigde Naties en behoren we tot de landen die het meest doen aan ontwikkelingssamenwerking.

We beseffen dat we anderen nodig hebben voor onze welvaart, onze veiligheid, onze gezondheid en de kwaliteit van ons milieu. En dat anderen ons nodig hebben.

Neem bijvoorbeeld de klimaatverandering en de stijging van de zeespiegel. Die is voor ons Nederlanders geen nieuwe uitdaging. Integendeel: de strijd tegen het water voeren we al duizend jaar. Het enige nieuwe voor ons is dat het vraagstuk nu internationaal speelt. Maar de aanpak - samenwerken met partners vanuit een gedeeld belang - dient dezelfde te zijn.

Een van onze belangrijke partners, is Rusland. U bent net als wij ingebed in de Europese beschaving. U behoort tot onze belangrijkste handelspartners buiten de Europese Unie. En u heeft groot gewicht binnen de Verenigde Naties.

Het is indrukwekkend om de dynamiek te zien, hier in Moskou. U bent dragers van die dynamiek, en daar bent u terecht trots op. Er is zoveel mogelijk in deze stad. Zoveel internationale uitwisseling en creativiteit. Dat is inspirerend om te zien.

We leven nu in een tijd van mogelijkheden, economisch èn politiek. In mijn jeugd was dat anders. Ik ben opgegroeid in de tijd van de Koude Oorlog. Ik herinner me die als een tijd van stilstand. Oost en West stonden onwrikbaar tegenover elkaar.

Het was een tijd van vaste patronen. De wereld was verdeeld in kampen. We trachtten elkaar voortdurend de loef af te steken. Het succes van de een, was het verlies van de ander. En andersom. Tenminste: zo zagen we het. De wereld was een 'zero sum game'.

Nu ligt de wereld veel meer open. Oude blokkades en vooroordelen zijn weggevallen. We leren elkaar met nieuwe ogen zien. We ontdekken steeds meer gemeenschappelijke belangen.

Er ontstaat ruimte voor nieuwe, creatieve vormen van samenwerking, voortkomend uit respect voor elkaar en voor onze gedeelde waarden.

Het is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid die nieuwe kansen te benutten. Op basis van gelijkwaardigheid en respect voor elkaar.

Twee maanden geleden was uw minister van Buitenlandse Zaken, Sergey Lavrov, hier op MGIMO te gast bij de opening van het academisch jaar. Hij sprak toen over de keuze die Rusland heeft gemaakt 'in favor of the basic values of democracy and market'. Volgens minister Lavrov zijn dat waarden 'without which a modern society and state aspiring to effective growth and a worthy place in the world just cannot live'.

Minister Lavrov zei verder: 'we look at the world today, feeling our responsiblility - together with other states - for its future'. Dat gevoel van verantwoordelijkheid hebben wij ook in Nederland.

Samen verantwoordelijkheid dragen

Dames en heren, respect verwachten, betekent verantwoordelijkheid aanvaarden.

Noblesse oblige.

Wie een krachtige rol wil spelen op het wereldtoneel, dient ook verantwoordelijkheid te nemen voor het grote geheel. We zijn allen stakeholders van de wereldgemeenschap. Van ons allemaal wordt gevraagd concreet bij te dragen aan oplossingen.

Daarbij is het redelijk dat sterke landen een aantoonbare inzet leveren. Van dynamische, ondernemende landen als Rusland en Nederland wordt het een en ander verwacht.

Een constructieve houding op het wereldtoneel is een kwestie van welbegrepen eigenbelang. De wereld anno 2007 is immers geen 'zero sum game' meer. Eigen belang en algemeen belang kunnen uitstekend samengaan. Ik geef u vier voorbeelden.

Ten eerste: handhaving van de rule of law. We zijn allemaal gebaat bij een stabiele internationale omgeving, voor onze veiligheid, onze stabiliteit en onze economie.

Als partners binnen de Raad van Europa hebben we ons gecommitteerd aan de verdediging van de rechtsstaat, de democratie en de mensenrechten. Het is van belang dat landen zich aan internationale afspraken houden. Daar moeten we elkaar op aanspreken.

Het loont om samen op te trekken bij het versterken van de internationale rechtsorde. Kijk naar Afghanistan. In dat land worden grote hoeveelheden drugs geproduceerd die hun weg vinden naar de Europese Unie en naar Rusland. Cocaïne verwoest levens. Jonge mensen in Amsterdam, in Moskou en in andere steden, vallen ten prooi aan drugs uit Afghanistan. Met de opbrengst daarvan versterken internationale terroristen hun machtsbasis ten koste van onze veiligheid.

Werken aan vrede en wederopbouw dáár, is dus ook van belang voor de veiligheid híer. Vandaar dat Nederland actief meewerkt aan herstel van de rule of law in Afghanistan.

Om onze veiligheid te waarborgen, hebben we een systeem van internationale verdragen ontwikkeld gericht op ontwapening en non-proliferatie. De NAVO-Rusland Raad geeft ons een forum om daarover met elkaar in gesprek te blijven en verschillen van inzicht te overbruggen. Laten we de bestaande mogelijkheden ten volle benutten en samen blijven optrekken bij het werken aan onze veiligheid.

Een tweede voorbeeld van een gezamenlijke uitdaging: de strijd tegen klimaatverandering. Zoals ik al zei is die voor het laaggelegen Nederland een prioriteit. Ook in uw land kan de klimaatverandering grote gevolgen hebben voor de landbouw, de natuur en de leefomgeving van mensen. Net als West-Nederland, is Sint-Petersburg kwetsbaar voor overstromingen.

We verwelkomen de betrokkenheid van Rusland als partner binnen 'Kyoto'. En we hopen dat Rusland ook aan een vervolg op Kyoto zal deelnemen. Maar er is meer nodig. We zullen al onze kennis en al ons innovatietalent moeten inzetten bij de aanpak van dit mondiale vraagstuk. Op dit moment werken Russische en Nederlandse wetenschappers samen aan een onderzoek naar de gevolgen van de klimaatverandering voor de permafrost bodems in Oost-Siberië. Smelten van de permafrost kan leiden tot een enorme versnelling van het broeikaseffect. Dat raakt ons allemaal. Daarom werkt Nederland graag aan dit onderzoek mee.

Een derde voorbeeld dat ik wil noemen, houdt hiermee verband: een betrouwbare, efficiënte en duurzame energiehuishouding. Rusland is de eerste gasproducent en de tweede olieproducent ter wereld. Een kwart van het gas dat Europeanen gebruiken, komt uit Rusland.

Het staat buiten kijf dat voorspelbaarheid in de relatie tussen afnemer en gebruiker in ieders belang is. Ook technologische samenwerking is voordelig voor alle partijen. Nederland is al sinds de jaren zestig een gasproducerend land en heeft veel ervaring met een efficiënte en duurzame exploitatie. Bedrijven als Shell en Gasunie bewijzen dat.

We werken ook samen om zuiniger om te gaan met energie. Volgens schattingen van de Russische overheid en Gazprom kan uw land per jaar 150 miljard kubieke meter gas besparen. Dat is vier keer het complete jaarlijkse gasverbruik in Nederland. U werkt hard aan verbeteringen en daar kan Nederland bij helpen.

Dames en heren, een vierde terrein waarop belangen parallel lopen, is de economie. Bij uitbreiding van handel en investeringen is iedereen gebaat. Nederland behoort tot de grootste investeerders in Rusland. De belangstelling van Nederlandse ondernemers voor deze stad en dit land, spreekt boekdelen.

Voor mij is economische samenwerking onlosmakelijk verbonden met innovatie. Laten we verder kijken dan vandaag! Neem een thema als de vergrijzing. In Nederland groeit de bevolking nog steeds licht, maar Rusland kampt nu al met een krimp. Steeds minder jongeren moeten zorgen voor steeds meer ouderen. Dat heeft ingrijpende sociale gevolgen, waarop we nu moeten anticiperen. In Nederland denken overheid, wetenschap en bedrijfsleven volop na over innovatie in de zorg. Ik denk dat we ook op dit gebied veel aan elkaar kunnen hebben.

Een open dialoog voeren

Dames en heren, ik heb u geschetst hoe constructieve samenwerking ons allemaal sterker kan maken. Sommige projecten zijn zelfs al met succes afgerond. Nederland is er bijvoorbeeld trots op een bijdrage te hebben mogen leveren aan de totstandkoming van een nieuw Burgerlijk Wetboek in Rusland. Ook dat bedoel ik met 'win win'.

Nederland wil graag met Rusland blijven samenwerken als respectvolle, gelijkwaardige en verantwoordelijke partners op het wereldtoneel. Dat betekent ook: een open en eerlijke dialoog voeren over onze diepste overtuigingen. Een dialoog over de vraag: wat zijn wezenlijke voorwaarden om mensen de kans te geven op een goed leven?

Onze samenlevingen hebben een belangrijke overeenkomst; ze zijn beide pluriform. In Rusland leven circa 100 volken en worden 100 talen gesproken. Nederland is veel kleiner dan uw uitgestrekte land. De diversiteit is lang niet zo groot als bij u. Maar toch: ook in Nederland leven mensen met heel verschillende achtergronden naast en door elkaar. Bijna een op de vijf mensen in mijn land heeft een niet-Nederlandse achtergrond. Zij brengen hun cultuur en hun godsdienst mee. De islam is ook in Nederland een belangrijke godsdienst geworden.

Het samenleven van verschillende bevolkingsgroepen gaat niet vanzelf. Er zijn spanningen die soms tot een ontlading komen. Gevoelens van frustratie en onveiligheid. Onbegrip. Die gevoelens van onbehagen beperken zich niet tot nationale staten, maar kunnen landsgrenzen maar al te gemakkelijk overschrijden.

Daarom is het wezenlijk dat er een gedeeld fundament van waarden is dat ons in staat stelt conflicten vreedzaam op te lossen.

Als partners in de Raad van Europa en de OVSE delen we fundamentele waarden op het gebied van vrijheid, mensenrechten, democratie en de rule of law. Het belang van die waarden wordt ook door president Poetin naar voren gebracht. Daar moeten we elkaar op aanspreken. Deze waarden zijn voor Nederland van grote betekenis, omdat ze een gezamenlijke basis vormen voor vreedzame verscheidenheid, ook internationaal.

Vrije verkiezingen zijn het kloppend hart van de democratie; de vrije pers is het bloed door haar aderen. Iedereen heeft recht op vrijheid om zich te uiten en zich te ontplooien.

Alleen zó kan een hechte samenleving van vrije, verantwoordelijke burgers tot bloei komen. Alleen zó is een internationale gemeenschap mogelijk waarin mensen vertrouwen kunnen hebben. Alleen zó slaan we bruggen tussen mensen en volken.

Rusland moderniseert. Modernisering impliceert een ontwikkeling naar meer rechtszekerheid en meer democratie. En naar een klimaat waarin maatschappelijke initiatieven tot bloei kunnen komen en burgerschap wordt gestimuleerd. Zo kan het beste in mensen naar boven komen. Rusland werkt aan het versterken van de kwaliteit van zijn rechtssysteem en aan een rechtshulp die toegankelijk is voor iedereen. De onafhankelijke Nederlandse organisatie Center for International Legal Cooperation helpt daarbij.

Een wereld waarin de rule of law en de mensenrechten worden gerespecteerd, is een wereld waarin vertrouwen kan groeien. Onderling vertrouwen vergroot de kansen op ontwikkeling. Handelsnaties als Nederland en Rusland hebben daarin een gedeeld belang.

Afsluiting: samen komen we verder

Dames en heren, de wereld kijkt vol verwachting naar Rusland. Sinds de chaotische periode in de jaren na 1991, is een nieuwe generatie erin geslaagd stabiliteit te brengen, de economie de wind in de zeilen te geven en een rechtsstaat op te bouwen. Dat is een prestatie van formaat.

Het komt er nu op aan de principes van vrijheid, democratie en internationale samenwerking tot volle bloei te brengen. De wereld heeft een sterk en democratisch Rusland hard nodig als partner in de aanpak van vraagstukken die ons allemaal raken. De wereld van vandaag is geen 'zero sum game'. Samen kunnen we verder komen. Nederland wil constructief samenwerken met Rusland, op basis van wederzijds respect en een gezamenlijk gevoel van verantwoordelijkheid. We mogen zelfbewust en kritisch zijn. Vriendschap en openhartigheid gaan goed samen. Dat maakt onze relatie zo intensief en waardevol.

U vertegenwoordigt een nieuwe, onbevangen generatie. Als studenten aan deze bijzondere universiteit, speelt u een belangrijke rol bij het vormgeven van de toekomst van dit land en van de wereld. Wie weet wat de toekomst voor u in het verschiet heeft. Wie weet wat uw bijdrage zal zijn.

Gezien de reputatie van MGIMO, zijn mijn verwachtingen hoog. Misschien is een van u over twintig jaar wel ambassadeur in Den Haag. Dat zou prachtig zijn. Zoals ik al zei: Den Haag was de eerste stad ter wereld met een permanente diplomatieke Russische vertegenwoordiging. En in de toekomst blijft het een stad waar u - in welke hoedanigheid ook - welkom bent.