Toespraak bij uitreiking International Four Freedoms Award aan dr. Richard von Weizsäcker

(De toespraak is in het Engels gehouden)

Majesteit, Koninklijke Hoogheid, mijnheer de Bondspresident, Excellenties, Laureaten, dames en heren,

Dit jaar is de Franklin Delano Roosevelt International Four Freedoms Medal toegekend aan Richard von Weizsäcker. Dit is een zeer terechte erkenning voor een man die zich een krachtig pleitbezorger heeft betoond van de boodschap van Roosevelt op 6 januari 1941: "De wereldorde waarnaar wij streven is de samenwerking van vrije landen, die gezamenlijk optrekken in een vriendelijke en beschaafde maatschappij."

De heer Von Weizsäcker stelt dat conflicten die volken en landen verdelen beter kunnen worden opgelost door het openen van deuren dan door het sluiten van grenzen. Hij heeft niet alleen het belang van samenwerking, respect en verzoening gepropageerd. Hij heeft daar ook altijd naar gehandeld.

Als burgemeester van Berlijn versterkte hij de banden met het Westen. Maar tegelijkertijd reikte hij Oost-Duitsland, Polen en de Sovjet-Unie de hand. Op de zijn kenmerkende wijze: op zachte toon en met ferme hand.

Hij was de laatste president van het westelijk deel van het verdeelde Duitsland. En hij was de eerste president van het herenigde Duitsland. Met zijn rust, gezag en verzoenende toon heeft hij bij velen in binnen- en buitenland goodwill en begrip gecreëerd voor een snelle Duitse eenwording. Hij gaf en kreeg vertrouwen. Hij was een belangrijke stuwende kracht achter de wijze waarop de beide Duitslanden weer één werden.

Tijdens Von Weiszäcker's presidentschap gebeurde wat velen niet voor mogelijk hielden: de pijnlijke breuk werd op een vreedzame en succesvolle wijze geheeld. Wij allen waren getuige van deze historische stap. Een historische stap voor Duitsland, maar eveneens voor Europa. Ook Europa heeft onder Von Weizsäcker's ogen en met zijn actieve bijdrage een gedaanteverwisseling ondergaan. Ook Europa heeft - met de Duitse eenwording als voorbeeld - de verdeeldheid achter zich gelaten en gekozen voor een gezamenlijke toekomst.

Op 1 mei 2004 traden tien nieuwe lidstaten toe tot de Europese Unie. Acht daarvan lagen jarenlang achter het IJzeren Gordijn verscholen. Ik twijfel er niet aan dat het hart van Richard von Weiszäcker deze dag sneller klopte. Dat voor hem - net als voor miljoenen anderen in Europa en de wereld - deze dag de zon scheen.

Richard von Weizsäcker's leven weerspiegelt 88 jaar Europese geschiedenis. Een roerige geschiedenis waaraan hij op een unieke manier mede vorm heeft gegeven. Hij is ook op een grootse wijze zijn landgenoten voorgegaan in het onder ogen zien van het verleden.

Veertig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog sprak hij tijdens een herdenkingsbijeenkomst onomwonden en zonder terughoudendheid over de misdaden van nationaal-socialistisch Duitsland. Hij leerde zijn landgenoten de verschrikkingen van het Nazi-regime inzien. Hij bevrijdde de jongere generaties van het gevoel dat ook zij verantwoordelijk waren voor het verleden. Maar hij deed ook een indringend appel: "Wie zijn ogen sluit voor het verleden, wordt blind voor het heden. Wie zich de onmenselijkheid niet wil herinneren, loopt gevaar voor nieuwe besmettingen."

Zijn rede heeft velen in hart en ziel geraakt. Eén van hen was Prins Claus. Zozeer dat hij zich sterk maakte voor een Nederlandse uitgave van de tekst en daarbij ook een voorwoord schreef. Hij zei daarin: "Richard von Weizsäcker heeft naar mijn overtuiging in zijn moedige toespraak houding en gevoelens van de overgrote meerderheid van de Duitsers, jong en oud, vertolkt. Hij heeft ook mijn gevoelens vertolkt."

Zeer geachte heer Von Weizsäcker,

Ik ben ervan overtuigd dat Franklin Delano Roosevelt instemmend zou hebben geknikt als hij op 8 mei 1985 in de Duitse Bondsdag aanwezig zou zijn geweest en u uw indrukwekkende rede hoorde afsluiten met de woorden:
"Eren wij de vrijheid.
Werken wij voor de vrede.
Houden wij ons aan het recht.
Dienen wij onze innerlijke maatstaven der gerechtigheid.
Zien wij de waarheid onder ogen zo goed als wij het kunnen."

Het is voor mij dan ook een grote eer om de International Four Freedoms Medal 2008 aan u uit te reiken. U bent een voorvechter van vrijheid, verzoening en eenheid. U bent een staatsman die zich in moed en menselijkheid kan meten met de allergrootsten uit de naoorlogse geschiedenis. Deze en volgende generaties mogen dankbaar zijn voor alles wat u hebt betekend voor Duitsland, voor Europa en voor ons allemaal.

Dank u wel.