Toespraak minister-president in Madrid

A New Garden Of Earthly Delights

(De toespraak is in het Engels gehouden)

Dames en heren,

Het doet me veel plezier vandaag in uw midden te zijn. Met de Expo Zaragoza èn het winnen van het Europees Kampioenschap Voetbal zijn de ogen van de wereld op Spanje gericht. Dat is niets nieuws. Uw land is de afgelopen 25 jaar tot grote bloei gekomen, zowel economisch als cultureel. En dat trekt de aandacht, ook van landen ten noorden van de Pyreneeën.

Zojuist was ik in het Prado, een van de mooiste musea ter wereld. Als Nederlander ben ik natuurlijk trots op de vele meesterwerken uit mijn land die daar te zien zijn. Een van de topstukken is The Garden of Earthly Delights van Hieronymus Bosch. U kent het misschien. Een fascinerend werk, iets meer dan 500 jaar geleden geschilderd in de Nederlandse stad Den Bosch.

The Garden of Earthly Delights bestaat uit drie panelen.
Links het paradijs, met de schepping van Adam en Eva.
Rechts de hel.
En in het midden een prachtig landschap vol gelukkige mensen. Ze eten vruchten, plukken bloemen, omarmen elkaar, en genieten van al het goede dat het leven te bieden heeft.

Natuurlijk weten we dat Bosch - zoals vrijwel alle schilders van zijn tijd - een religieuze boodschap verkondigde. Zijn werk is een oproep aan de mens de blik steeds gericht te houden op het hiernamaals.

En toch ziet zijn verbeelding van het aardse leven er vreedzaam en idyllisch uit. Het ziet eruit alsof er nog hoop is voor de menselijke samenleving.

Even helemaal los van de diepere betekenislagen van het schilderij, bekruipt je de vraag: is een 'garden of earthly delights' ook voor ons bereikbaar?

Er zijn landen die een eind in de richting komen.

Een aantal maanden geleden publiceerde het tijdschrift International Living zijn 'Quality of Life Index 2008'. De redactie beoordeelde 192 landen op de vraag 'waar is het leven het prettigst?'. Daarbij keek men niet alleen naar de economie. Maar ook naar het cultuuraanbod, de gezondheidszorg, de veiligheid, de democratische vrijheden, de infrastructuur en het milieu.

In de top tien staan zes lidstaten van de Europese Unie. Spanje en Nederland horen daarbij.
Spanje op nummer negen.
Nederland op nummer tien.

Volgens de mensen van International Living is het hier dus net ietsje fijner dan in Nederland, maar het verschil is héél klein.

En voor degenen onder u die willen weten welk land bovenaan staat: dat is Frankrijk. Maar het onderzoek dateert natuurlijk wel van vóór het Europees Kampioenschap Voetbal!

Dames en heren, een goede 'quality of life' is het doel waarnaar we samen streven. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor onze kinderen en voor de generaties daarna. En niet alleen in eigen land, maar ook elders in de wereld.

We weten allemaal dat een hoge kwaliteit van leven niet zomaar ontstaat. Een 'new garden of earthly delights' vereist hard werken en voortdurend onderhoud.

Ik wil graag drie gebieden noemen waarop inspanningen nodig zijn.

• De Europese samenwerking
• Duurzame economische dynamiek
• Respect en tolerantie

Europa

Eerst Europa.

Naar welke mondiale ranglijstjes je ook kijkt: welvaart, vrijheid, levensgeluk, gezondheid, steeds staan lidstaten van de Europese Unie hoog genoteerd. Jaar na jaar na jaar.

Bij alle kritiek die er op de Europese Unie mogelijk is, iets moet zij toch goed doen…

Misschien mag ik beginnen met het wegnemen van een misverstand.

Na het Nederlandse 'nee' tegen het grondwettelijk Verdrag - bij een referendum in juni 2005, staat ons land bij sommigen te boek als eurosceptisch.

Dat beeld is niet terecht. De steun onder de bevolking voor het lidmaatschap is groot.

Laat me u enkele uitkomsten geven van de laatste Eurobarometer - het periodieke onderzoek naar de stemming onder de Europeanen. Het zijn verse cijfers, van vorige maand.

Op de vraag "Do you think that your country's membership of the European Union is a good thing?" antwoordt 70% van de Nederlanders 'ja'. Dat is het hoogste percentage van alle landen. Zelfs hoger dan Spanje.

Op de vraag "Would you say that your country has benefited from being a member?" zegt óók 70% ja. En ook dat is hoger dan elders.

Zes van de tien Nederlanders menen dat de Unie burgers helpt tegen de negatieve aspecten van de globalisering. Daarmee zitten we bij de hoogste drie.

Zijn dit cijfers van een eurosceptisch land?

De les die wij in Nederland getrokken hebben uit het referendum is vandaag nog steeds actueel. Mensen zijn niet tegen de Europese Unie. Maar ze willen wèl hun eigen identiteit behouden.

Mensen willen maximale controle houden over hun eigen toekomst. Ze begrijpen best dat we in Europa samen moeten werken om te kunnen concurreren met de Chinezen en de Amerikanen. Ze vinden het wenselijk dat we bindende afspraken maken over de uitstoot van broeikasgassen. Ze willen dat we één lijn trekken bij de bestrijding van terroristen en de verdediging van onze waarden. Maar ze willen niet een Europese staat. Mensen identificeren zich in de eerste plaats met hun eigen natie.

Juist deze zorgen van mensen stonden centraal tijdens het proces dat uitmondde in het Verdrag van Lissabon. Daarin zijn belangrijke democratische verbeteringen ten opzichte van de huidige situatie opgenomen. Nationale parlementen krijgen een sterkere rol. Bevoegdheden zijn duidelijker afgebakend. De Unie krijgt meer slagkracht op het gebied van milieu en veiligheid.

Dáárom hecht de Nederlandse regering aan het Verdrag van Lissabon. En het Ierse 'nee' heeft aan die overtuiging niets veranderd.

Het is vreemd dat zoveel commentatoren zich blindstaren op Ierland, en zich haast verlekkerd overgeven aan pessimisme. Tegen die mensen zou ik willen zeggen: kom naar Spanje.

Kom naar Spanje.
Een land dat in 1986 lid van de EU werd en de geboden kansen met beide handen heeft gegrepen.
Een land dat bloeit en de aandacht van de wereld op zich weet te vestigen.
Een land waarvan de bevolking in 2005 wèl overtuigend 'ja' zei in een referendum, en waarin nu het Huis van Afgevaardigden in overgrote meerderheid achter het Verdrag van Lissabon staat.

Is Spanje niet net zo goed 'Europa' als Ierland?

In het Europese orkest moet aandacht zijn voor de klanken van de Ierse fiddle, maar óók voor de muziek van de Spaanse gitaar.

Daarom ben ik het van harte eens met minister-president Zapatero die ervoor heeft gepleit dat Europa in beweging moet blijven. Laten we als lidstaten van de Europese Unie niet uitsluitend met institutionele zaken bezig zijn. De wereld draait door. Burgers maken zich zorgen over de stijgende prijzen voor voedsel en energie, de minder gunstige economische vooruitzichten, migratieproblemen, etcetera. Het samen werken aan oplossingen mag niet stilvallen.

En tegelijkertijd blijft het de taak van elke politicus, elke ondernemer, elke NGO die de voordelen van de Europese Unie ervaart, om die met passie uit te dragen. Ik ben het volstrekt eens met José Manuel Barroso die heeft gezegd dat de Europese Unie 'het juiste antwoord op de globalisering' is. Het is nodig dat steeds over het voetlicht te blijven brengen, ook in Ierland.

Ik weet zeker dat Spanje en Nederland samen in Europa een goede rol kunnen spelen. Het klikt tussen ons. Dat heb ik onlangs weer ervaren in een ontmoeting met Felipe González en Ruud Lubbers. We zijn landen die een zekere ervaring hebben in het overbruggen van tegenstellingen en het vinden van soms onverwachte vormen van samenwerking. Tussen mensen en groepen, maar ook tussen politieke stromingen.

Dames en heren, het feit dat schilderijen van Bosch in het Prado hangen, herinnert aan de vorige periode dat de Nederlanden en Spanje in Europees verband verenigd waren. Aan het Rijk dat samen was gebracht door uw Carlos Primero - onze Karel V. In het eerste couplet van ons volkslied staat niet voor niets 'Den koning van Hispanje heb ik altijd geëerd'.

Misschien is het ook dat gedeelde verleden dat ons oog geeft voor de waarde van de Europese Unie. In de zestiende eeuw waren we verenigd op een gedwongen manier. Religieuze verschillen weren niet getolereerd. Dat leidde tot een tachtigjarige oorlog, inclusief een twaalfjarig bestand. Nu zijn we verenigd uit vrije wil en streven we naar eenheid in verscheidenheid. Toen waren het de heersende elites die het lot van Europa bepaalden. Nu hebben alle inwoners een stem. Toen werd het pleit beslecht met strijd en geweld. De dialoog en samenwerking van nu geven naar mijn overtuiging een meer duurzame basis.

De gedeelde geschiedenis van Spanje en Nederland kan ons van pas komen bij het samen werken aan het Europa van de toekomst.

Duurzame economische dynamiek

Dames en heren, ik kom hiermee automatisch op het tweede thema dat ik aan de orde wil stellen: duurzame economische dynamiek.

De econoom Harald Badinger heeft becijferd dat zonder 50 jaar Europese integratie, het

BBP in de EU-landen 20 procent lager zou hebben gelegen.

De EU zet steeds meer internationaal de standaard. Dan heb ik het niet alleen over de sterke positie van onze munteenheid de euro. Maar ook over onze normen op het gebied van voedselveiligheid, veiligheid van tankervervoer op zee, en de milieuprestaties van auto's. Op al die terreinen is Europa leading.

We hoeven ons ook zeker niet te schamen voor de prestaties die sinds het jaar 2000 onder de vlag van de Lissabon-agenda zijn geboekt. Misschien mag ik u enkele woorden meegeven van een kritische, onafhankelijke bron: de Britse denktank Centre for European Reform. Ik citeer.

"The Lisbon agenda has made a noticeable contribution to Europe's recovery. It has done so by helping to foster a consensus among Europeans that change is necessary if Europeans want to stay wealthy and secure in a globalizing world."

De Europese economie groeide de afgelopen jaren sneller dan de Amerikaanse. Miljoenen werkloze Europeanen hebben dankzij die groei een baan gevonden.

Maar resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Dat ervaart u in Spanje op dit moment aan den lijve. De economische vooruitzichten zijn in korte tijd verslechterd als gevolg van de teruggang van de internationale conjunctuur. De kredietcrisis laat zijn sporen na. Grondstoffen worden duurder.

In heel Europa moeten we ons voorbereiden op een periode van afzwakkende groei, stijgende prijzen en groeiende tekorten aan goed geschoold personeel. Dat vraagt om een moedig, toekomstgericht beleid. In Nederland hebben we gevoeld hoe hard een slechte conjunctuur kan toeslaan in een land dat zijn structurele basis onvoldoende aandacht heeft gegeven.

Rond het jaar 2000 prijsde Nederland zich uit de markt. De lonen stegen snel, terwijl de productiviteit daalde. Het gevolg: dalende winsten voor ondernemers, stijgende inflatie, een slechtere concurrentiepositie. Nederland was daardoor een gemakkelijke prooi in de internationale crisis die losbrak na het uiteenspatten van de internet bubble. We stonden al gauw te boek als 'the sick man of Europe'.

De situatie leek op dat wat Spanje nu overkomt. We kwamen uit een periode van extreem hoge groei. Dan kan de terugval hard aankomen. Er zijn dan geen gemakkelijke oplossingen. Waar het op aankomt is het zorg dragen voor gezonde fundamenten van de economie.

Het heeft ons sinds 2002 jaren van hard werken en hervormen gekost om er weer bovenop te komen. Jaren waarin we de administratieve lasten met een kwart hebben verminderd. Waarin we vroegpensioen hebben ontmoedigd. Waarin we werklozen met stevige begeleiding weer aan het werk hebben geholpen. Waarin we een nieuw betaalbaar en eerlijk zorgstelsel hebben geïntroduceerd. Waarin de overheidsfinanciën op orde werden gebracht. Waarin we innovatie tot speerpunt van beleid hebben gemaakt.

Mede dankzij die inspanningen is Nederland nú een van de succesvolste economieën van Europa. Maar we weten uit eigen ervaring dat hoogmoed voor de val komt. En dat succesvol blijven evenveel inspanning vereist als succesvol worden.

Daarom is Nederland een pleitbezorger van doorgaande hervormingen, van dynamiek en van economische openheid. Niet protectionisme, maar een internationale oriëntatie maakt een land sterker.

Ook Spanje zoekt, na een lange periode van zeer hoge economische groei, een nieuwe basis voor zijn economische ontwikkeling. Innovatie zal daarbij een centrale plaats innemen.

Onze beide landen hebben innovatieve kampioenen binnen hun grenzen. Maar dat is niet genoeg. De basis moet breder worden. Te veel bedrijven beschouwen innovatie niet als topprioriteit. Ondernemers en onderzoekers werken nog veel te weinig samen.

Ik weet zeker dat Spanje en Nederland van elkaar kunnen leren. Uw land is bijvoorbeeld ver gevorderd op het vlak van e-government. Daarmee bent u een inspirerend voorbeeld voor anderen.

Omgekeerd heeft Nederland ervaringen opgedaan waar u wellicht iets aan heeft. Zo hebben we een methode ontwikkeld om de administratieve-lastendruk voor ondernemers te meten. Daarmee kunnen we precies bepalen waar de meeste winst gehaald kan worden. Die methode heeft ons geholpen bij het reduceren van de administratieve lasten met een kwart. Dat wil zeggen: met 4 miljard euro. Die kennis delen we graag met anderen.

Ook hebben we een aantal jaren geleden innovatievouchers geïntroduceerd waarmee ondernemers met een klein of middelgroot bedrijf kennis en advies kunnen inkopen bij een hogeschool of andere kennisinstelling. Juist deze ondernemers zonder eigen researchafdeling hebben grote behoefte aan 'helpende hoofden' om hun producten en processen te verbeteren. De regeling is dan ook een groot succes. Ik weet dat er in Spanje ook belangstelling bestaat voor dit idee.

Dames en heren, hoeveel we ook gemeen hebben, er is één groot verschil tussen Spanje en Nederland dat direct in het oog springt. Wij zijn 'nat'. U bent 'droog'.

Nederland is een waterland. Het water is overal. Rivieren, meren, sloten en kanalen bepalen het landschap, 's zomers en 's winters. De helft van het land ligt onder de zeespiegel. Zelf woon ik dicht bij het laagste punt van Nederland, zeven meter lager dan de zee. Waarborgen dat de Nederlanders droge voeten houden, is van oudsher een belangrijke taak van de Nederlandse overheden. Binnen het Nederlandse bedrijfsleven is de watersector een van de meest dynamische en innovatieve.

In Spanje is het precies andersom. U kampt met grote watertekorten. En de kwaliteit van het beschikbare water laat te wensen over. Overheden en bedrijfsleven werken hard aan noodzakelijke verbeteringen. En ik weet zeker dat Nederland daarbij een goede rol kan spelen. We weten veel van waterzuivering en waterbesparing. We kunnen van zout water zoet water maken. We kunnen energie maken met water. We kunnen van vuil water schoon water maken. We kunnen gewassen kweken die met minder water toekunnen. We kunnen systemen ontwikkelen waarin elke druppel water maximaal wordt benut. Al die kennis delen we graag met u.

Respect en tolerantie

Dames en heren, tot slot wil ik nog kort iets zeggen over het thema respect en tolerantie.

Ik wil hier graag mijn grote waardering uiten voor de opstelling van Spanje in de internationale arena. Spanje is een land dat zich niet alleen met woorden, maar ook met daden inzet voor de internationale rechtsorde en de Millennium Development Goals van de Verenigde Naties. Het was een initiatief van uw minister-president om de gevolgen van de voedselcrisis voor arme landen onder de aandacht te brengen van de Europese Raad.

Uw land verkeert in een unieke positie. Van nature vervult u een brugfunctie tussen Noord en Zuid. Tussen Europa en de landen aan de zuidkust van de Middellandse Zee. U wilt een brug zijn tussen culturen. Daarmee kiest u geen gemakkelijke rol. Maar wel een rol die heel erg nodig is in de huidige tijd.

Spanje heeft ook bewezen pal te staan voor de fundamentele waarden van vrijheid, democratie, recht en wederzijds respect. De waardige reactie van het Spaanse volk op de terroristische bomaanslagen hier in deze stad, in 2004, heeft ook in Nederland grote indruk gemaakt. U geeft daarmee een duidelijk signaal af. Alle mensen van goede wil - wat hun achtergrond en levensovertuiging ook is - vormen samen één front tegen terroristen en extremisten. U kiest daarmee voor een boodschap van hoop en verzoening in plaats van voor verscherping van tegenstellingen.

We weten allemaal dat het samenleven van mensen met een verschillende achtergrond in één land niet gemakkelijk is. Net als Nederland is Spanje een immigratieland. Onze diversiteit is een belangrijke bron van vernieuwing, creativiteit en economische groei. Prachtig! Die zijn onmisbaar voor een dynamische samenleving. Maar diversiteit leidt ook tot problemen, en daar mogen we de ogen niet voor sluiten.

Immigratie van mensen zonder veel opleiding naar hoogontwikkelde samenlevingen als de Nederlandse en de Spaanse, vraagt om een actief beleid op het gebied van onderwijs, integratie en participatie. Het gaat niet vanzelf. Mensen moeten de vaardigheden ontwikkelen die nodig zijn om in een moderne samenleving succesvol te zijn. Die uitdaging is niet vrijblijvend. Geboden kansen dienen te worden benut. Alleen dan kunnen nieuwkomers volwaardig méédoen. Alleen dan voorkomen we dat onze samenleving uiteenvalt in winnaars en verliezers. Alleen dan kunnen respect en tolerantie bloeien.

Ik weet zeker dat we ook op dit terrein van elkaar kunnen leren.

Afsluiting

Dames en heren, ik heb u drie elementen genoemd die in mijn visie essentieel zijn voor een 'new garden of earthy delights' in de 21ste eeuw.

• Samenwerking in Europa
• Duurzame economische dynamiek
• Respect en tolerantie.

Ik ben blij dat Spanje en Nederland daar samen aan willen werken.

Zoals de grote Spaanse schrijver Miguel de Cervantes schreef: "every man is the son of his own works".

Dat gold voor hem. Dat gold voor Hieronymus Bosch. Dat geldt ook voor ons.

Dank u wel.