Mythes en misverstanden over de AIVD
Rondom de AIVD en wat de dienst doet en mag, bestaan allerlei vooronderstellingen. Soms kloppen ze, maar vaak zijn ze gebaseerd op mythes en misverstanden. Hieronder de meest gehoorde.
'De AIVD arresteert mensen'
De AIVD is geen politiedienst, heeft geen bevoegdheden om mensen te arresteren, en AIVD'ers dragen geen wapens. Dit zijn taken van de politie. De AIVD staat voor de nationale veiligheid door tijdig dreigingen en risico’s te onderkennen die niet direct zichtbaar zijn. De AIVD signaleert, adviseert en mobiliseert anderen. Hiermee vervult de dienst zijn eigen rol in het netwerk van overheidsorganisaties die de veiligheid nationaal en internationaal beschermen.
'De AIVD heeft een ‘licence to kill’'
Soms wordt beweerd dat de AIVD verantwoordelijk zou zijn voor de dood van mensen. De AIVD doodt geen mensen en geeft ook geen opdracht daartoe. Bij zijn onderzoek zet de dienst bijzondere inlichtingenmiddelen in, zoals het volgen en observeren van mensen of het afluisteren van hun telefoon. Een eventuele arrestatie wordt door de politie uitgevoerd. De regels waaraan de AIVD zich moet houden, staan duidelijk omschreven in de wet.
'De AIVD onderzoekt moordzaken'
Nee, dit is een taak voor de politie. De AIVD onderzoekt mogelijke risico’s voor de staatsveiligheid. Denk hierbij bijvoorbeeld aan terrorisme, radicalisering, extremisme, spionage.
'De AIVD is verantwoordelijk voor alle veiligheidsmaatregelen in Nederland'
De AIVD levert dreigingsinformatie op basis waarvan andere partijen (bijvoorbeeld de politie) passende veiligheidsmaatregelen kunnen nemen. Als er bijvoorbeeld sprake is van een terroristische dreiging in Nederland, dan levert de AIVD informatie aan bijvoorbeeld de politie en andere belanghebbende partijen en is de NCTb (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding) verantwoordelijk voor de te nemen veiligheidsmaatregelen.
'De AIVD werkt alleen in Nederland'
De veiligheid van Nederland houdt niet op bij de grens, dus voor het werk van de AIVD geldt hetzelfde. De AIVD volgt ontwikkelingen in binnen- en buitenland om te kijken wat de mogelijke gevolgen zijn voor de veiligheid in Nederland. Het beschikken over de juiste informatie op regionaal, landelijk en internationaal niveau is dus van cruciaal belang. De AIVD werkt in Nederland nauw samen met verschillende instanties, waaronder de regionale inlichtingendiensten. Zij zijn als het ware de oren en de ogen van de AIVD in de regio’s van Nederland. De AIVD heeft ook contact met buitenlandse veiligheids- en inlichtingendiensten over de hele wereld.
'De AIVD houdt het privéleven van publieke figuren in de gaten'
De AIVD onderzoekt mogelijke dreigingen tegen publieke figuren en niet hun privéleven.
'De AIVD kan iedereen afluisteren'
De AIVD heeft de bijzondere bevoegdheid om in bepaalde gevallen iemand af te luisteren, bijvoorbeeld door middel van een telefoontap. De AIVD plaatst niet zonder reden afluisterapparatuur of een telefoontap. Hiervoor moet de nationale veiligheid in het geding zijn. Bovendien moet de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties er toestemming voor geven. Alle regels waaraan de AIVD zich moet houden, staan in de Wiv 2002 (Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002).
'De AIVD heeft toegang tot alle computersystemen'
De AIVD heeft geen toegang tot de gegevensbestanden van alle instellingen en organisaties. Als de AIVD voor een onderzoek toegang wil tot bepaalde data, moet de dienst hiervoor toestemming vragen aan de beheerder van die gegevens. Die beheerder is niet verplicht mee te werken. Dat geldt wel voor politie, justitie en telecomaanbieders: zij moeten gegevens overdragen als de AIVD vindt dat dat nodig is.
'De AIVD houdt over iedereen dossiers bij'
De AIVD doet onderzoek naar mogelijke dreigingen voor onze nationale veiligheid. Daarbij kunnen personen en organisaties in beeld komen waarover het noodzakelijk is gegevens te verzamelen en die vast te leggen. Dossiers bijhouden over iedereen in Nederland gebeurt niet en zou in strijd zijn met de wet.
'De AIVD heeft invloed op de samenstelling van het kabinet'
De AIVD wil en mag op geen enkele manier invloed hebben op het democratische proces in Nederland. Dat geldt dus ook voor de kabinetsformatie.
Welke rol heeft de AIVD dan wel bij de formatie?
De formateur geeft aan verschillende organisaties, waaronder de AIVD, de opdracht de kandidaat-bewindslieden te screenen. De AIVD-screening bestaat uit een check of de kandidaat-bewindslieden voorkomen in de eigen informatiesystemen van de AIVD. Als dat het geval is, deelt de AIVD dat mee aan de formateur. De AIVD geeft daarbij géén advies over de geschiktheid van de bewindslieden. Het uiteindelijke besluit wordt dus genomen door de formateur zelf. Klik hier voor meer vragen en antwoorden over de screening van bewindspersonen.
'Niemand controleert de AIVD'
Dit is niet waar en niet wenselijk. De Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten is een onafhankelijke commissie die het werk van de AIVD controleert en beoordeelt. Ze heeft toegang tot alle informatie van de AIVD en brengt openbare rapporten uit over haar onderzoeken.
Daarnaast legt de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties geregeld verantwoording af aan het parlement over het werk van de AIVD. Dat gebeurt zowel in het openbaar als in beslotenheid. Verder kijkt de Nationale Ombudsman naar klachten over de AIVD en ook kan de rechter gevraagd worden te oordelen over het handelen van de AIVD. De financiële uitgaven van de dienst worden gecontroleerd door de Algemene Rekenkamer.
'De AIVD beveiligt de leden van het Koninklijk Huis'
De DKDB (Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging) beveiligt het Koninklijk Huis. Als de AIVD een mogelijke dreiging constateert voor het Koninklijk Huis, wordt dit uiteraard gedeeld met de belanghebbende samenwerkingspartners, zodat de juiste veiligheidsmaatregelen getroffen kunnen worden.
'De AIVD kijkt alleen naar terroristen'
De AIVD heeft meer aandachtsvelden dan alleen terrorisme. Er wordt ook gekeken naar radicalisering, extremisme, proliferatie en spionage door andere landen in Nederland. Daarnaast is de AIVD verantwoordelijk voor de uitvoering van veiligheidsonderzoeken voor vertrouwensfuncties in Nederland. Ook wint de dienst inlichtingen in in het buitenland en maakt de AIVD dreigingsanalyses om personen en objecten zo goed mogelijk te kunnen beveiligen.
'De AIVD helpt terroristen door informatie te geven in publicaties'
Er wordt met grote nauwkeurigheid gekeken naar alle informatie die de AIVD naar buiten brengt. De AIVD brengt geen informatie naar buiten die, op wat voor manier dan ook, lopende onderzoeken en daarmee de nationale veiligheid zou kunnen bedreigen.
'De AIVD kan medewerkers van elk bedrijf screenen'
Nee. De AIVD verricht veiligheidsonderzoeken naar personen die in een vertrouwensfunctie gaan werken of al werken. De AIVD screent dus geen medewerkers van bedrijven, tenzij sprake is van een vertrouwensfunctie. Dan moet de werknemer toestemming geven voor het houden van een veiligheidsonderzoek. Klik hier voor meer vragen en antwoorden over veiligheidsonderzoeken.
'De AIVD onderzoekt alle moskeeën in Nederland'
Nee. De AIVD onderzoekt mogelijke dreigingen voor de staatsveiligheid, de democratische rechtsorde en, zoals het in de wet staat, ‘andere gewichtige belangen van de staat’. Vaak wordt gedacht dat de AIVD alle moskeeën in Nederland in de gaten houdt, omdat er in moskeeën vaak radicale moslims actief zouden zijn. Deze veronderstelling klopt niet. De AIVD onderzoekt het fenomeen radicalisering en kijkt daarbij naar mogelijke brandhaarden van radicalisering. Dat kan een moskee zijn, maar bijvoorbeeld ook een internetcafé. Het is een onjuist beeld dat elke moskee een risico voor de nationale veiligheid vormt. Klik hier voor een opiniestuk in NRC Handelsblad van het toenmalig Hoofd van de AIVD over salafisme.
'Alles wat de AIVD weet, houdt hij voor zich'
Als de AIVD een mogelijke dreiging constateert, worden andere belanghebbende partijen (bijvoorbeeld politie en justitie) geïnformeerd met een ambtsbericht, om hen in staat te stellen te handelen. Daarin staat alle informatie die de AIVD kan delen. Belangrijk hierbij is wel dat de AIVD nooit bronnen of gebruikte onderzoeksmethoden prijs kan geven. Bronbescherming is namelijk een onaantastbaar uitgangspunt voor de AIVD.