Toespraak van minister Caspar Veldkamp bij de jaarlijkse herdenking bij het Nationaal Indiëmonument

Toespraak | 07-09-2024

Het is je plicht.
Je moest.
Je ging.

Dat was de gedachte van de broers Leo en Piet van Bohemen toen zij werden opgeroepen om in Nederlands-Indië te dienen. Net zoals voor veel van de jongens was het de eerste keer over de landsgrens. Ver weg van de plek waar ze opgroeiden en die ze kenden. De eerste keer ook, dat er zo’n groot beroep werd gedaan op hun gevoel voor verantwoordelijkheid… Hun plichtsbesef. 

En dus stonden Leo en Piet een paar maanden later aan de kade, met enkel een plunjezak en een zelf-getimmerd kistje als bagage. Daarmee moesten ze zich maar zien te redden… Jongens van 20 en 21 jaar oud, met de Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen, volop bezig met hun toekomst, hun dromen, een verloofde, en een baan.

Dat alles lieten ze achter, op weg naar het onbekende, 11.000 kilometer verderop. Aan de kade werden ze gedag gezwaaid. Een van hen, voorgoed.

---

Vanaf het moment dat hij aan boord stapte schreef Leo. Iedere dag een luchtpostvel vol. Verhalen over een wereld waarin alles nieuw was. Over de angst om aangevallen te worden bij de wacht die hij liep. Over een kameraad, die twee weken na aankomst in een kolkende rivier viel, en nooit meer is gevonden.

Dat dagelijkse postvel werd zijn handelsmerk:

Daar zag je Van Bohemen lopen,

hij is vast een postvel kopen…

…zo luidde een Sintgedicht van een kornuit.

Alles wat hij meemaakte, moest verteld worden. Maar juist op de dag dat duizend postvellen tekortschoten, kon hij niet anders dan zijn ouders een telegram sturen van maar zes woorden.

‘Piet is naar de hemel gegaan.’

Dat was de boodschap die in morsetekens naar Nederland werd geseind. Langer was niet mogelijk. Vijf weken daarvoor was Piet ziek geworden, getroffen door de tyfus. Leo is niet van zijn zijde geweken. Hij wilde er zijn, voor zijn broer. En hij wilde er ook zijn voor zijn ouders en zijn zus, ook al waren ze ver weg. Hij wilde voor hen zo nauwkeurig mogelijk vastleggen wat er gebeurde. Ze moesten dat weten.

Na de dood van Piet ging Leo terug, met een plunjezak vol herinneringen, die hij tot de dag van vandaag deelt. Met familie en vrienden. Met jonge mensen die vragen hebben. Met voorbijgangers waarmee hij een gesprek aanknoopt. En dat zal hij ook vandaag doen… hij is hier aanwezig. Want wat gebeurd is moet bewaard worden, én verteld.

Beste Leo,
Beste veteranen en familie,
Beste mensen,

Het is een eer om hier vandaag met u te zijn, bij het Nationaal Indiëmonument, waar we de militairen herdenken die het leven lieten in voormalig Nederlands-Indië en Nieuw Guinea. En waar we ook alle militairen herdenken die zijn omgekomen tijdens vredesmissies sinds de Korea-oorlog. Militairen die de plicht voelden en hun verantwoordelijkheid namen. Net zoals Nederlandse militairen dat vandaag doen. In Litouwen, waar zij bijdragen aan de veiligheid van Europa. In Irak, waar zij zich inzetten voor de bescherming van de lokale bevolking. Of binnen het Koninkrijk, op Sint-Maarten, waar zij afgelopen zomer de politie ondersteunden, om de verkiezingen ordelijk te laten verlopen. En op vele andere plekken in de wereld, gedreven, en vol overtuiging.

Dat plichtsbesef zie ik ook hier, vandaag. Bij de veteranen, en bij alle anderen die zich met hart en ziel inzetten voor deze herdenking. We staan hier voor een levend monument. Niet alleen omdat herinneringen hier voortleven, maar ook omdat de geschiedenis nooit af is… En we decennia later nog scherven weten te vinden van wat eens kapot is gemaakt… puzzelstukjes uit het verleden.

Dat lukt alleen dankzij de mensen die zich hier zo voor inzetten. Door hun inspanning telt het monument vandaag 226 nieuwe namen. Elk met een verhaal, en ongelofelijk veel verdriet. Namen door de geschiedenis kwijtgeraakt en vergeten, maar vandaag voor altijd vastgelegd, gekerfd op zuilen van roestvrijstaal. We denken soms misschien anders over het verleden, en over de verantwoordelijkheid van gezaghebbers toen, maar dat doet niets af aan de enorme offers die onze veteranen hebben gebracht. 

Dit monument leeft… dankzij de verantwoordelijkheid en het plichtsbesef van mensen, toen en nu. De burgers die het initiatief namen om jaren geleden het Nationaal Indiëmonument op te richten, hier in Roermond. En alle mensen die vandaag bij dit monument betrokken zijn, die onderzoek doen naar het verleden, en die blijven vertellen. Veteranen zoals Leo, die een gesprek aanknopen en de verbinding zoeken.     

Juist in een tijd dat onze vrijheid niet vanzelfsprekend is, en er oorlog is, hier vlakbij,  bewijzen deze mensen ons land een enorme dienst. Want herinneren maakt onze samenleving sterker. En die kracht hebben we nodig, meer dan ooit.  

Beste aanwezigen,

Het was hun plicht.
Ze moesten
Ze gingen.

Het is onze plicht dat niet te vergeten.

En om herinneringen te bewaren, te lezen, te delen…  

Postvellen vol.

Dank u wel.