Toespraak minister Paul tijdens herdenking Nederlands slavernijverleden in Zaandam

Toespraak | 01-07-2024

Goedemiddag allemaal.

Clara. Rosalina. Johanna.

Drie namen op een vel papier. Onder elkaar, netjes op een rij. Gevolgd door nog meer namen. Sommige daarvan zijn doorgestreept. De rest is onaangetast.

Deze namen staan in het slavenregister van een grote suikerplantage aan de Cotticarivier in Suriname. De plantage droeg de naam ‘Sardam’, een oude verbastering van Zaandam.

Hoe de plantage aan zijn naam is gekomen, is onbekend. Het is eveneens onduidelijk wat Clara, Rosalina en Johanna hebben meegemaakt. Wat hun verhalen zijn.

Daarom zijn we vandaag ook bij elkaar. Om stil te staan bij het Nederlandse slavernijverleden.

Een periode van ruim drie eeuwen waarin Nederlandse slavenhandelaren overal in de wereld mensen hebben verscheept en verhandeld. Een verleden dat wij delen, en dat doorwerkt in het heden.

Het is ook een geschiedenis waar wij allemaal op onze eigen manier naar kijken. Met onze eigen blik, die is gevormd door de plek waar wij zijn opgegroeid en de kennis die wij gaandeweg hebben opgedaan.

Dat betekent ook dat je misschien niet alles kunt weten. Dat er onbewust blinde vlekken ontstaan in je beeld van het Nederlandse slavernijverleden. Alsof je een puzzel legt, maar meerdere stukjes nog in de doos liggen. Daardoor krijg je niet het volledige beeld van deze gedeelde geschiedenis.

Terwijl er ook mensen zijn die deze puzzelstukjes al lang hebben gelegd. Nazaten van tot slaafgemaakte mensen die scherp voor ogen hebben wat hun voorouders hebben meegemaakt, omdat deze verhalen worden gedeeld in hun familie.

Zij dragen de pijn van het verleden met zich mee. Maar ook de trots, vanwege daden van verzet.

Waar kunnen we dat beter zien dan hier? Bij de Anton de Kombrug, die dankzij de Zaanse ontwerper Brian Elstak sinds kort rust op kleurrijke portretten van zwarte vrijheidsstrijders uit het verleden en het heden. Het toont hun weerbaarheid. Hun veerkracht. Hoe zij hun stemmen luid en duidelijk lieten én laten horen om te wijzen op onrecht.

Het is belangrijk dat we openstaan om te leren over onze geschiedenis, en ook de pijnlijke puzzelstukjes weten te leggen.

Beste mensen,

Bijna een jaar geleden bood koning Willem-Alexander zijn excuses aan voor het slavernijverleden. Eerder deed premier Rutte dat namens de Nederlandse staat. Niet om het verleden af te sluiten en achter zich te laten, maar om samen een weg vooruit te vinden.

Zoals Rutte het verwoordde: ‘We zetten een komma, geen punt.’

Dat laat het afgelopen Herdenkingsjaar Slavernijverleden ook zien. Een periode waarin extra aandacht werd gevraagd voor het Nederlandse slavernijverleden en we meer te weten zijn gekomen over deze donkere periode. Meer verhalen zijn aan het licht gekomen en er zijn meer open gesprekken over gevoerd.

Maar ik weet ook: we moeten aandacht blijven besteden aan het slavernijverleden. Ook aan hoe het de samenleving van nu heeft gevormd. We moeten die pijnlijke puzzelstukjes blijven leggen. We moeten erover blijven leren, ons erin verdiepen. In de klas én daarbuiten.

Dat gebeurt ook hier, in de Zaanstreek. De gemeente Zaanstad laat bijvoorbeeld onderzoek doen naar het Zaanse slavernijverleden.

Twee Zaankanters schrijven over het onderwerp een boek. En het Zaans Museum onderzoekt het koloniaal verleden van de Zaanstreek.

Zo komt er steeds meer kennis beschikbaar. Dat komt ook door u. De mensen die blijven benadrukken dat dit deel van de geschiedenis nog onvolledig is. De mensen die wijzen op de puzzelstukjes die nog verlaten in de doos liggen.

U zorgt voor meer bewustwording en daar wil ik u enorm voor danken. Ook het nieuwe vrijheidsmonument ‘Three graces – the dialogue’ draagt bij aan deze bewustwording. Het werk wordt straks onthuld en toont drie vrouwen die op een bankje zitten. Het nodigt uit om ernaast te gaan zitten. Alsof je hun verhalen kunt opvangen. Of misschien wel hun namen.

Om te mijmeren over ons gedeelde verleden én onze gezamenlijke toekomst!

Dank u wel.