Toespraak van minister voor Rechtsbescherming, Franc Weerwind, bij conferentie ‘Gedwongen en forensische zorg’

Toespraak | 15-04-2024

Geachte aanwezigen,

Het is 9 maart 2020 als Jenisco B., zestien jaar oud, op Sint Maarten een huis binnenloopt, zijn vuurwapen op de vier daar aanwezige personen richt en schiet. Eén slachtoffer overlijdt, één slachtoffer raakt zwaargewond en twee weten de kogels maar net te ontwijken.

Het was een zwarte dag voor Sint Maarten én Jenisco. Verschillende psychologen en een psychiater beschreven hem als een zwakbegaafde jongen.

Een jongen die op straat een leidersrol ontwikkelde en tegenstanders stukmaakte. Een jongen die zonder behandeling alleen maar zou verharden in de gevangenis.

Niet voor niets adviseerden deskundigen plaatsing van Jenisco in een instelling voor jeugdigen. Ze gunden hem de combinatie van intensieve therapie en detentie. U hoort het goed, ik zeg gunnen. Want als iemand op het verkeerde pad is beland, gun je hem én zijn omgeving de kans op een toekomst zonder geweld.

Maar zo’n pij-maatregel, zoals we die noemen, kan niet worden uitgevoerd op Sint Maarten. De rechter legde desondanks deze maatregel op, met als consequentie dat Jenisco op vrije voeten zou komen als hij niet kon worden behandeld.

De rechter sprak de hoop uit dat de overheid van Sint Maarten en de officier van justitie ervoor zouden zorgen dat de maatregel toch kon worden uitgevoerd.

Hoop op een betere toekomst voor Jenisco en hoop op een veiligere samenleving.

In hoger beroep is dit vonnis bekrachtigd. Ik heb begrepen dat Jenisco op dit moment - vier jaar na die gitzwarte dag in 2020 - in de jeugdgevangenis op Sint Maarten wacht op overplaatsing naar Curaçao om daar zijn behandeling te ondergaan.

De rechtspraak draait er niet omheen. Aan de praktische onuitvoerbaarheid van een pij-maatregel heeft een rechter geen boodschap.

Het Gemeenschappelijk Hof van Justitie onderstreepte nog geen twee maanden geleden met grote nadruk, en ik citeer:

“dat het wenselijk en noodzakelijk is dat het Land de juiste voorzieningen treft om uitvoering te kunnen geven aan de PIJ-maatregel”.

Met “het Land” in deze zaak van Trudy R. werd Sinten Maarten bedoeld.

Beste mensen, u bent net als ik naar deze conferentie gekomen, omdat we de jeugdige en volwassen Jenisco’s van het Caribisch deel van het Koninkrijk de zorg willen bieden die zij nodig hebben.

Zorg die zoveel als mogelijk moet plaatsvinden in de omgeving van de dader of beter gezegd: van de patiënt. Dit geldt ook voor een resocialisatietraject. Vindt dit plaats in een ander land dan iemands thuisland, dan mist hij of zij een sociaal vangnet. Dan mist hij of zij de steun die zo hard nodig is om veilig te kunnen terugkeren in de gemeenschap.

Steun van degenen die hem of haar niet zien als een gek, maar als iemand met zijn of haar wortels in dezelfde aarde die naast straf ook hulp nodig heeft. Zo kan een Engelsman het beste resocialiseren in Engeland, een Peruaan in Peru en een Arubaan op Aruba. Daar waar je roots liggen, aard je vaak het beste.

Kijkt u eens naar de indrukwekkende kapokboom achter mij. Sommigen van u zullen deze eeuwenoude boom wel herkennen. Hij staat hier op Curaçao in Hòfi Pastor.

Een boom met brede vertakkingen en stevige wortels die diep in de aarde verankerd liggen. Een boom waarvan alles met elkaar is verbonden.

Ik zie dit ook bij de Caribische samenleving. Ieder eiland heeft zijn eigen vertakkingen en tegelijkertijd staan de eilanden met hun tradities, geschiedenis en rijke cultuur met elkaar in verbinding. Op welk eiland ik ook kom: de steun en solidariteit onder de mensen is groot. Hierin schuilt uw kracht. U ziet om naar elkaar. Denk aan de buurvrouw die altijd wel een oogje in het zeil houdt.

En precies dat hebben mensen nodig wanneer zij een tbs- of pij-maatregel of gedwongen zorg opgelegd krijgen en daarna weer moeten terugkeren in de samenleving.

Ik realiseer mij dat ik flink wat stappen oversla door het meteen te hebben over terugkeer na een specialistische behandeling. Immers, op dit moment is zo’n behandeling vaak niet mogelijk nadat deze is opgelegd. Daarom bent u hier bijeen, om de problemen en belemmeringen in detentie en de forensische – en verslavingszorg te bespreken.

Ik vraag u bij het bedenken van oplossingen altijd die terugkeer in de samenleving op uw netvlies te hebben. Een terugkeer waarna de behandelde persoon op termijn zoveel als mogelijk voor zichzelf kan zorgen en geen gevaar meer vormt voor de samenleving of zichzelf.

Wat hebben wij hiervoor nodig?

Wat hebben zij hiervoor nodig?

Hoe belangrijk deze vragen zijn, laat het drama zien dat zich op 20 juni 2023 in Den Haag voltrok. De dag dat Jamel L. een supermarkt binnenliep en daar een medewerkster doodstak. Hij was een tikkende tijdbom, die ondanks waarschuwingen, veroordelingen en openstaande aangiftes niet de behandeling kreeg die hij nodig had. Het spoor van ellende dat hij achterliet in Nederland, in Engeland en hier op Curaçao, waar hij lange tijd zijn wijk en zijn familie terroriseerde, kon alsmaar langer worden.

Hoe dit kon gebeuren, wordt nu onderzocht, maar één ding staat vast: Jamel kon nog niet voor zichzelf zorgen en was een gevaar voor zijn omgeving.

Aan u de ingewikkelde, maar dankbare taak te bedenken wat we nodig hebben om mensen als Jenisco en Jamel te kunnen helpen. Ik vraag u - net als de bekendste Curaçaose psychiater en bedenker van transculturele psychiatrie Glenn Helberg – hierbij te luisteren naar wat mensen echt nodig hebben.

En - net als Randall van Trigt - buiten de gebaande paden te denken.

Want ik kan u meteen al zeggen dat het geen zin heeft het Nederlandse systeem te kopiëren. Nederlandse oplossingen werken hier niet. U zult het als eilanden onderling met elkaar moeten realiseren. Uw kracht ligt hier.

Onder de kapokboom vinden mensen beschutting tegen de hitte van de zon en verkoeling in de schaduw. Zo biedt de Caribische samenleving een veilige plek voor haar inwoners, met een cultuur van empathie en zorgzaamheid.

Vind de verschillen en overeenkomsten tussen de eilanden. Waar vertakken jullie en waar komen jullie bijeen? Waar kunt u elkaar versterken? Waarbij kunt u elkaar helpen?

Een onderlinge regeling in detentie bestaat al. Wat zou het mooi zijn als dit ook voor zorg mogelijk wordt.

En wat betreft de Krankzinnigenverordening waarmee u moet werken: die eeuwenoude boom achter mij is niet heel veel ouder ... Dus tegen de aanwezige wetgevingsjuristen zeg ik: ik daag u uit.

In Nederland hebben we veel kennis en ervaring op dit vlak. Maak hiervan gebruik en laat tegelijkertijd Nederland weer van uw aanpak leren.

Laten we deze conferentie gebruiken als aftrap van een goede en duurzame samenwerking tussen GGZ en justitie binnen het hele Koninkrijk. Dit is het moment om stappen te maken.

Voor nu zie ik ontzettend uit naar uw gezamenlijke aanbevelingen. Ik kom over twee dagen bij u terug en dan laat ik mij graag door uw ideeën verbluffen.

Ik vraag u nog een laatste keer naar de boom te kijken.

Ziet u die groene bladeren, die reiken naar de hemel boven ons? Ik zie daarin een symbool van hoop. Net zoals de rechter hoop koesterde toen hij zijn oordeel over Jenisco toelichtte, maar met één groot verschil:

Nu hebt u elkaar gevonden en bent u bij elkaar.

Nu werkt u samen aan een langgekoesterde wens.

Nu zet u hoop om in daden.