Toespraak staatssecretaris Vijlbrief over Nij begun

Toespraak | 22-01-2024

Speech Startbijeenkomst Nij Begun - maandag 22 januari

Vandaag precies twee jaar en één week geleden bracht ik mijn eerste werkbezoek aan Groningen. Ik weet het nog goed. Het was de tijd van mensen in de rij, in de kou, om subsidie aan te vragen. Want er was niet genoeg budget voor iedereen. En de ICT werkte niet. Het vorige kabinet had laten weten dat er toch meer gaswinning nodig was. Mensen voelden zich niet gezien, niet gehoord, niet serieus genomen. 10.000 van hen liepen mee in een fakkeloptocht. Ik kwam bij mensen thuis, en trof gelatenheid. Mensen waren moe. En bestuurlijk was alles verkrampt.

Ik heb het zelf ook onderschat. De frustratie, het verdriet, de emotie. Niet omdat ik het niet wist, maar omdat ik het nog niet vóélde; wat een overheid die krampachtig vasthoudt aan regels en protocollen, en aan zijn eigen gelijk, met mensen doet. De verhalen van mensen zijn me onder de huid gekropen.

Ze hebben mij ook gemotiveerd om het ánders te gaan doen. Ik ben daarom alle mensen ontzettend dankbaar die hun hart lieten spreken om mij te laten voelen wat zij zelf al zo lang wisten.

We zijn nu twee jaar verder. En ik sta hier niet met een zwaar gemoed. Want ja, het was soms zwaar, maar ik heb de afgelopen jaren óók gezien hoe we dingen kunnen verbeteren. Het beleid, de uitvoering, onszelf. 

Vandaag is dus geen dag voor de cynici. Ik ben optimistisch, en ja ook realistisch, over de toekomst. Over jullie toekomst. Over het nieuwe begin dat we hebben gemaakt. Het begin waar we op door moeten bouwen. 

Hoe ziet dat Nieuwe Begin er nu uit? Waar staan we nu en hoe zijn we daar gekomen? Ik zal daar langs drie lijnen kort iets over zeggen: over het beleid, over de uitvoering en over het bestuur.
 

I. Allereerst het beleid.

Daar was een harde reset nodig. Twee jaar geleden ontmoette ik bewoners die met hun ziel onder de arm – en vaak ook met tassen vol multomappen – hun gelijk tegenover advocaten van de overheid moesten bewijzen.

Die multomappen wilde ik niet meer zien. En de advocaten evenmin.

• Vanaf dit jaar worden alle schades tot € 60.000 gewoon hersteld. Op basis van de huidige cijfers geldt dat voor 99 % van alle bewoners.
• Mensen komen niet meer tegenover de landsadvocaat te staan.
• De Staat gaat niet meer in hoger beroep tegen bewoners.
• Bewoners krijgen bovendien gratis rechtsbijstand, mocht dat nodig zijn.
• Het IMG neemt weer schades in behandeling rond Norg en Blijham, twee gebieden die in 2021 waren uitgesloten. Het gebied wordt ook niet weer kleiner, want het ligt nu vast in regelgeving.
• En binnen één gezin krijgt iedereen nu dezelfde vergoeding voor psychisch leed.

Ook andere ergernissen van mensen hebben we aangepakt. Bijvoorbeeld de trage en ongrijpbare versterking, met onuitlegbare verschillen tussen buren, vaak veroorzaakt doordat regels steeds veranderden.

• Mensen die in dezelfde straat wonen, krijgen nu dezelfde keuzes voor versterking.
• Straten worden in één keer aangepakt. Niet alleen de huizen, maar ook het groen en de voorzieningen.
• Bewoners hoeven niet meer te vechten om schaarse subsidies.
• In de dorpenaanpak hebben bewoners een doorslaggevende stem over wat er met hun huis, hun straat en hun buurt gebeurt.

Tot slot, een derde ergernis van mensen: de knieperigheid van de overheid. Het gevoel dat elke persoonlijke wens, letterlijk elk extra stopcontact, voor de poorten van de hel moest worden weggesleept. Terwijl er juist met de gaswinning zoveel was verdiend.

• Zaakbegeleiders hebben nu de ruimte om dingen gewoon te regelen, ook als dat wat extra’s kost.
• IMG, NCG en gemeenten hebben allemaal een knelpuntenpot om problemen óp te lossen als strakke regels in de weg zitten.
• Het erfgoedprogramma is 5 jaar verlengd. Het budget voor het agroprogramma en mkb-programma vertienvoudigd.
• En de ereschuld lossen we in met 30 jaar lang, elk jaar opnieuw, € 250 miljoen voor sociale investeringen, verduurzaming en economische kansen. Plus € 750 miljoen eenmalig als startkapitaal. We leggen deze generatielange inzet vast in de wet en we monitoren er op met de Staat van Groningen. Dat is niet eerder gedaan. Het is jullie verzekeringspolis dat die generatielange inzet er écht gaat komen.
   

II. Dan iets over de uitvoering. Want het beleid veranderen is één. Dat beleid goed uitvoeren is misschien nog wel het moeilijkste van alles en daar zijn we nu ook echt aan toe.

En ook hier zie ik de kentering.   

• Ten eerste, de angst en kramp in de uitvoering gaan weg. Daarom worden knelpunten nu proactief opgelost. En beter nog: ze worden voorkomen. Door met mensen mee te denken. Door eerder en eerlijker te communiceren. Door te kijken wat er wél kan als het lastig is.
   
• Ten tweede, er wordt beter geluisterd naar bewoners. Zaakbegeleiders pakken de telefoon. Leggen keuze-opties uit. Steken de helpende hand uit. En mensen krijgen meer tijd om hun mening te geven, bijvoorbeeld als ze het ergens niet mee eens zijn. Er zijn meer inloopspreekuren, en meer informatiepunten waar alle uitvoerders sámen aanwezig zijn.
   
• Ten derde, als de uitvoering van regels niet werkt, wordt sneller bijgestuurd. Zo heeft het IMG de regeling voor mestkelders aangepast omdat die niet werkte. Boeren kunnen nu een vergoeding krijgen zonder dat ze eerst hun mestkelder moeten leegpompen, schoonmaken en hun koeien moeten verplaatsen. Dat werkte niet.  
   
• En tot slot: één huis betekent één plan en één oplossing. IMG en NCG werken beter samen. Als een huis flink moet worden versterkt, wordt het meteen verduurzaamd. En als schade telkens terugkeert, wordt ook naar de funderingen gekeken.
   

III. Dan nog iets over het bestuur. Want ander beleid en een andere uitvoering vragen ook om ander bestuur. Op alle niveaus: landelijk, regionaal, lokaal. Als bondgenoot van bewoners, en als bondgenoten van elkaar. We moeten het samen doen, we moeten het allemáál doen.
 

1.  Het gaat daarbij allereerst om de bestuurlijke houding. Goed luisteren, ook naar de zachte stem. Niet blijven hangen in het eigen gelijk. Daarom blijf ik naar Groningen komen, en zal ik altijd naar bewoners en maatschappelijke organisaties blijven luisteren. Tot mijn laatste dag als staatssecretaris. En ik blijf mijn ambtenaren aansporen om dat ook te doen. Want alleen door te luisteren, kun je voelen. En door te voelen, leer je begrijpen.
    
2.  Bij die andere bestuurlijke houding hoort ook fouten toegeven. Niet alles gaat goed. Ik baal daar vaak ontzettend van. Maar het helpt niet om dingen die krom zijn recht te praten of mensen naar de mond te praten. Mensen doorzien dat. Het is ongeloofwaardig.  
    
3.  Tot slot: bestuurlijke durf. De opdracht is om te léveren. Dat verwachten mensen van ons. De weg van de minste weerstand is de weg naar de stilstand. Niet alles kan, niet alles lukt tegelijk. Dat snappen mensen heel goed. Daar voor stáán, voor de lastige keuzes die soms nodig zijn, is óók betrouwbaar zijn.
    

Ik heb tot slot nog één grote wens als staatssecretaris Mijnbouw: dat de gaskraan in oktober definitief dicht gaat en nooit weer open gaat. We hebben nu het punt bereikt dat winning uit het Groningenveld in normale omstandigheden niet meer nodig is. De wet die sluiting definitief maakt, ligt al in het parlement. Beloften doe ik nooit. Maar “eerst zien, dan geloven” betekent niet “afwachten tot anderen het doen”. Het betekent voor mij: handen uit de mouwen. Die gaskraan, die moet dicht. Ik hoop dat ik de wet zo snel mogelijk zelf in het parlement mag verdedigen.

We staan pas aan het begin van het Herstel van Groningen. En vandaag staat in het teken van hoe dat herstel er verder uit kan zien. We praten over 30 jaar van investeringen. In voorzieningen, in gezondheid, in banen, kennis. In jullie toekomst.

Heel toepasselijk doen we dat in deze locomotiefremise uit 1876. Want ook deze remise maakte vorig jaar een nieuwe start. Met geld uit het Nationaal Programma Groningen werd iets ouds hersteld en tot iets nieuws gemaakt. Een plek waar mensen weer trots op kunnen zijn. Waar jonge ondernemers in een coöperatie samenwerken om van Gronings graan brood, pasta en jenever te maken. 

En net als de ondernemers hier in de Graanrepubliek sámen resultaten boeken, kan ook ik het niet alleen. Marjo, Jan, Coert, Henk, Peter, Merel, Annalies, Ciska, Sandra, Henk, Regina, Koen, Johan, René, Melanie, Jodi, Susan, Danique en al die anderen. Wij zijn samen hier gekomen, er ligt een nieuwe basis. Ik roep jullie allemaal op om samen hierop door te gaan. Te beginnen vandaag.