Toespraak door minister Robbert Dijkgraaf (OCW) tijdens het Kinderboekenbal 2023
Minister Robbert Dijkgraaf (OCW) hield op vrijdag 23 september 2023 een toespraak en reikte de Gouden Griffel en het Gouden Penseel uit tijdens het Kinderboekenbal 2023 in Amsterdam.
Het gesproken woord geldt.
Beste balgasten,
Mijn OCW-collega’s hadden hier ook graag gestaan. Minister Mariëlle Paul als voorvechter van goed leesonderwijs. Staatssecretaris Gunay Uslu als beschermvrouwe van de bibliotheken.
Maar het kinderboek is Chefsache. Dat onderstreep ik graag met mijn aanwezigheid op dit gala.
Dit kabinet geeft lezen en boeken weer aandacht, aanmoediging en forse investeringen. Hopelijk straalt die steun, in woorden en middelen, ook af op u.
Samen bent u het kinderboekenvak. Auteurs, illustratoren, vertalers, uitgevers, redacteuren, boekhandelaren, bibliothecarissen enzovoort. U zorgt ervoor dat kinderboeken van hoge kwaliteit hun weg naar de lezer vinden.
Kinderboeken en hun makers weten de weg in de kinderwereld. Daarin lopen kennis en verbeelding nog moeiteloos in elkaar over. Mateloos boeiend.
Als je een tekenend kind vraagt ‘wat wordt het?’ kan het antwoorden: ‘Dat weet ik nog niet’. Dat is ook zo, want al tekenend wint het kind terrein op het onbekende. Ook als wetenschapper weet je niet op voorhand waar je uitkomt. Omdat je juist voorbij de randen van het bekende wilt komen.
De kracht die kind en wetenschapper, schrijver en tekenaar voortdrijft, is de creativiteit. Waarmee je iets uit niets maakt. Kinderen die ouder worden, leren die fantasie en verwondering vaak af. Ze leren netjes scheiden. Kennis van verbeelding. Feiten van fictie. Het vertrouwde van de geheimen van het wilde woud.
Ik vind dat droevig. Omdat het ieder mens afsluit van een bron van onuitputtelijk plezier. En ook omdat het onze samenleving als geheel ontkoppelt van haar motor van vooruitgang. De verbeelding. De kracht om iets nieuws te beginnen. Waardoor het lege, witte blad je niet afschrikt, maar je begint te tekenen, te schrijven, te onderzoeken.
Gelukkig bieden kinderboeken tegenkracht. We kunnen ervan leren. Ik citeer graag een gedicht van Edward van de Vendel uit 2020:
Wat je moet doen als je niet weet wat je moet tekenen.
Teken dit:
een beer die doodstil op een stoeltje zit,
met twee vogels, fladderend,
om hem heen:
de een is groot,
de ander klein,
de een is blij,
de ander chagrijnig.
De beer is naar ze aan het luisteren.
De ene vogel is aan het fluisteren
over bloemen, vissen,
vuur!
De andere heeft het over een muur
waarachter je zou moeten kunnen kijken,
‘Maar dat kan dus niet,’
zegt hij somber.
‘Ja hoor, wél!’ gilt de ene. ‘De hemel is vrij!’
Teken dat.
Want:
die beer met die vogels ben jij.
Er zit altijd wel een stem in je hoofd
die niet in vrolijkheid gelooft
en niet in fantasie.
Maar je hebt nog die andere,
die juicht:
‘O, wat ik nú weer zie!’
En als je wilt weten
welke vogel jou
het meeste raakt,
kijk dan welke
je daarnet het grootst
hebt gemaakt.
Wat er zojuist gebeurde is magisch. U gaf virtueel tekenend betekenis aan de tekst. Dat alles dankzij de machtige processor in uw hoofd. Een ode aan het boek, aan de schrijver en de tekenaar, is daarom ook altijd een ode aan de lezer. Tommy Wieringa noemde zijn nieuwe roman Nirwana onlangs een halffabricaat. Omdat het boek nu zonder hem verder reist. De lezer tekent het plaatje verder af.
Toen ik kind was, deed ik dat tekenen heel letterlijk. Als ik iets las of leerde, moest ik het direct ook tekenen en verbeelden. En dat doen kinderen gelukkig nog steeds. Ik gaf eens een les natuurkunde op een basisschool. De volgende dag kwamen ouders op mij af: ‘Robbert, wat heb je gedaan? De kinderen hebben allemaal blote mannen getekend!’ De verbeelding was met ze aan de haal gegaan.
Ik had ze het verhaal verteld over Archimedes, die in bad zat.
Nu kunnen we erom lachen. Tegelijk merken we dat kwetsbare onderwerpen als naaktheid en seksualiteit steeds gevaarlijker terrein zijn voor schrijvers en tekenaars. Doodsbedreigingen om een gedicht – het bestaat helaas in 2023. Schadelijk voor de vrijheid, dé voorwaarde voor kunst en voor samen leven.
Vrijheid biedt kinderboekenschrijvers de ruimte om juist ook de ingewikkelde verhalen te vertellen. Dat van Anne Frank bijvoorbeeld. Joukje Akveld en Djenné Fila maken het vertelbaar vanuit het perspectief van Moortje, de kat van Anne Frank.
Of het verhaal van het slavernijverleden. Dwight van van de Vijver betrekt kinderen erbij in Doni en de kracht van de blauwe veer.
Beste mensen,
U bent allemaal ijveraars voor het kinderboek. Ik wil u hartelijk danken. U stelt uw tijd en talenten beschikbaar zodat kinderen andere werelden kunnen ontdekken. En zichzelf.
Twee boeken lieten het afgelopen jaar de wonderlijke kracht van het kinderboek het beste zien, zo oordelen de jury’s van het Gouden Penseel en de Gouden Griffel. Graag ga ik over tot de prijsuitreiking.
In Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen voegen de illustraties echt iets toe aan de teksten. Ze zijn technisch hoogstaand door de mix van technieken, materialen, collages, sjablonen en stempels. Maar bovenal hebben ze een diepe emotionele lading.
De winnaar van het Gouden Penseel is Djenné Fila!
Dan de winnaar van de Gouden Griffel. Het boek Misjka roert een ingewikkeld onderwerp aan, het vluchtverhaal van een gezin dat een nieuw bestaan in Nederland opbouwt. Verteld vanuit het perspectief van het konijntje Misjka sluit het boek aan bij de leefwereld van zesplussers. Oudere kinderen zullen ook van de vluchtverhalen meer meekrijgen. Die gelaagdheid maakt het boek zeer geslaagd. De winnaars van de Gouden Griffel 2023 zijn Edward van de Vendel en Anoush Elman!