Toespraak minister Kaag bij aanbieding Miljoenennota in de Tweede Kamer, 19 september 2023

Toespraak | 19-09-2023

Mevrouw de Voorzitter, 

‘De vrijheid om vrij te zijn.’ 
Dat is de titel van een beroemd essay van politiek filosoof Hannah Arendt. 

Het begrip vrijheid kent veel interpretaties. 
Er zijn revoluties gevoerd om vrij te zijn zoals wij hier staan vandaag: vrij om in het parlement te betogen waar we voor staan en waar we heen willen met ons land. Vrijheid kan heel bruut worden geschonden. 
Denk aan de Oekraïners van wie de vrijheid nu al veel te lang op afschuwelijke wijze wordt beknot. 
Dat is de meest letterlijke en grove schending van de vrijheid. 

Maar voor Arendt betekent de vrijheid om vrij te zijn daarnaast ook - ik citeer - ‘niet alleen de vrijheid om vrij te zijn van angst, maar ook van armoede en gebrek.’ 
Vrijheid van angst en armoede is volgens haar nodig om je vrij te kunnen bewegen. 
De basisbeginselen van het bestaan dienen op orde te zijn, voordat we de ruimte hebben en de ruimte ervaren om deel te nemen aan het publieke leven. 
Voor veel mensen in Nederland was de afgelopen periode niet eenvoudig. 
Zij voelden zich niet vrij, want de hoge inflatie en energieprijzen maakten dat zij nog maar moeilijk rond konden komen. 

Het Centraal Planbureau becijferde onlangs dat als we niet zouden ingrijpen het aantal volwassenen en kinderen in armoede zou stijgen. 
Dat is onaanvaardbaar en daarom neemt het kabinet maatregelen om de koopkracht van kwetsbare huishoudens te stutten. 
Zo vermindert het aantal kinderen dat opgroeit in armoede. 

Daarvoor trekt het kabinet jaarlijks 2 miljard euro extra uit. Door het koopkrachtpakket van dekking te voorzien, betalen toekomstige generaties hiervoor niet de rekening.
De vrijheid om niet langer zorgen te hebben om geld of veiligheid komt de gedupeerden van de toeslagenaffaire en mensen in het aardbevingsgebied in Groningen toe. 
Vrede, veiligheid en vrijheid, niet langer geschonden door een buitenlandse agressor, is het recht van de mensen in Oekraïne. 
Het kabinet en uw Kamer zijn eensgezind in het belang om hieraan te blijven werken. 

We doen dit te midden van turbulente tijden, waarin onze economie en samenleving toch steeds veerkrachtig en weerbaar blijken te zijn. 
De pandemie en de voortdurende Russische agressie in Oekraïne, hebben grote impact op onze maatschappij en ons gevoel van veiligheid. 
De daarop volgende prijsstijgingen van boodschappen en energie waren voor bijna iedereen voelbaar. 
Gelukkig hebben het prijsplafond en de koopkrachtmaatregelen effect gesorteerd. 

Nog steeds drukken de hoge prijzen op de portemonnee, maar het is gelukt om een half miljoen mensen uit de betalingsproblemen te houden. 
Bovendien hebben meer Nederlanders werk dan ooit tevoren. 
Dat is goed nieuws voor de samenleving als geheel en voor het individu in het bijzonder. 
Onze economie herstelde sneller van de pandemie dan andere Europese landen en groeide snel. 
Ondanks lichte krimp in de eerste kwartalen van dit jaar, wordt ook groei voorspeld voor 2023 als geheel en voor het jaar daarna. 

Onze economie is en blijft een van de meest concurrerende en innovatieve ter wereld. 
Met elkaar ontwikkelen we razendsnel nieuwe duurzame technologieën. 
En we zouden het bijna vergeten, maar we leven ook in een zogeheten high trust society, een samenleving waar mensen steeds meer vertrouwen hebben in elkaar. 
Om onze economie gezond te houden en ook toekomstige welvaart veilig te stellen, dienen de overheidsfinanciën gezond te blijven. 
Wij mogen onze rekeningen niet doorschuiven naar volgende generaties. 

Over de volgende generatie, over onze kinderen en kleinkinderen, schreef de Libanese schrijver en dichter Khalil Gibran: ‘hun zielen toeven in het huis van morgen, dat je niet bezoeken kunt, zelfs niet in je dromen.’ 
De toekomst – het huis van morgen – is niet te bezoeken. 
Daardoor kunnen we er ons vaak geen voorstelling van maken. 
We kunnen het makkelijk vergeten of negeren. 
Zeker als we worden opgeslokt door de urgente problemen van vandaag. 

Toch mogen die ons het zicht op onze droom voor een beloftevolle toekomst voor volgende generaties niet ontnemen. 
Want de opgaves voor het huis van morgen, die zijn niet gering. 
Dat gaat niet alleen over een schatkist die op orde moet blijven. 
Het gaat om het onderwijs en de gezondheidszorg, die in toenemende mate onder druk staan door de krappe arbeidsmarkt en de aanhoudende vergrijzing. 
Het gaat om de energietransitie – die niet kan wachten nu klimaatverandering op de deur bonkt. 

De opwarming van de aarde voltrekt zich sneller dan voorspeld en de gevolgen zijn overal zichtbaar en voelbaar. 
Het klimaatprobleem kan alleen worden opgelost als alle landen, waaronder Nederland, een bijdrage leveren aan de oplossing. 
Ik hoop dat uw Kamer en straks een nieuw kabinet er alles aan zullen doen om de klimaattransitie voor volgende generaties te ondersteunen en versnellen. Daar hoort ook de afbouw van fossiele subsidies bij. Want niets doen kost uiteindelijk veel meer dan een ambitieus klimaatbeleid. 

Ten slotte heeft de oorlog in Oekraïne ons doordrongen van het feit dat veiligheid op ons continent geen vanzelfsprekendheid is. 
En dat we die alleen kunnen beschermen door samenwerking met onze bondgenoten in de NAVO en onze inbedding in een sterke Europese Unie. 
De toekomst van Nederland is Europees. 
De opgaven die wij moeten volbrengen om een sterk huis van de toekomst te bouwen, staan voor meer dan economie en materiële welvaart alleen. 
We begroten voor brede welvaart.  
Dat betekent dat we ons niet alleen inzetten voor een sterke economie, maar ook voor bloeiende natuur, goed onderwijs en gelijke kansen. 
Niet alleen voor nu, maar ook voor later. 
Niet alleen voor hier, maar ook voor elders. 

Mevrouw de Voorzitter, 
Vandaag sta ik voor u als minister van Financiën van het demissionaire kabinet-Rutte IV. 
Het is zeer waarschijnlijk voor het laatst dat ik u de Miljoenennota mag aanbieden. 
Ik hoop van harte dat uw Kamer veel van de begrotingen nog behandelt voor het einde van het jaar. 
Leden van uw Kamer en wij als kabinet dragen grote gedeelde, gezamenlijke verantwoordelijkheid. 

Dit is de plek waar we zaken ten goede kunnen veranderen. 
Waar we kunnen bouwen aan een beter Nederland. 
Ik wens u daarbij in de periode die uw Kamer nog rest inspiratie, wijsheid en respectvolle samenwerking toe. Graag bied ik u hierbij de Miljoenennota 2024 aan. 
Dank u wel.