Toespraak minister Harbers Landelijk Kennisfestival - 225 jaar Rijkswaterstaat Fort Lent, Nijmegen - 24 mei 2023

Toespraak | 24-05-2023

1798.

Het geboortejaar van de grote liberale staatsman Johan Thorbecke. 
De Franse revolutie is net achter de rug. De tijd van Napoleon moest nog komen. 
Ons land heette Bataafse republiek en had 2 miljoen inwoners.
Men wandelde van A naar B. Anderen gingen met de boot of trekschuit. Voor sommigen was er een rijtuig. Het duurde minstens 15 uur om van Utrecht naar Enschede te komen. 
Nederland was ook kwetsbaar: tussen 1750 en 1800 brak er gemiddeld drie keer per jaar een rivierdijk door.

Tot op 24 mei 1798 het Bureau voor den Waterstaat wordt opgericht. Daarna wordt het veiliger achter de Nederlandse dijken. 

Overigens wordt de naam Bureau voor den Waterstaat met de grondwetswijziging en de invoering van de Provinciewet van Thorbecke in 1848 veranderd in ’s Rijks Waterstaat.
De rest is geschiedenis. Een rijke geschiedenis, die een aantal tijdperken bestrijkt. Rijkswaterstaat is onze stabiele factor in een wereld vol veranderingen.

Wat betekent dat voor ons land?

Ten eerste dat Nederland de best beschermde en leefbare delta ter wereld is. Bijna 18 miljoen Nederlanders wonen, werken en leven in een land dat voor een kwart onder de zeespiegel ligt. 
Zonder de dijken, dammen en stormvloedkeringen van Rijkswaterstaat zou Amersfoort aan zee liggen en zou ons land lijken op het Waddengebied.

Zonder het Rijkswegennet met zijn viaducten, aquaducten en tunnels, zonder het vaarwegennet met al zijn kanalen, bruggen en sluizen zou Nederland onbereikbaar zijn.
In de negentiende eeuw – de tijd van de ‘Reuzenarbeid’ – bouwt Rijkswaterstaat iconische bruggen, sluizen, kanalen en spoorwegen. De basis voor het moderne Nederland. 

De twintigste eeuw is de eeuw van de Zuiderzeewerken en de Deltawerken. 
De Afsluitdijk, met daarachter de IJsselmeerpolders waar inmiddels zo’n 450 duizend mensen een paar meter onder zeeniveau leven. Heel comfortabel, heel gewoon. Werk van Rijkswaterstaat.
De auto, ook zo’n verworvenheid uit de twintigste eeuw. Er rijden inmiddels bijna 9 miljoen rond in Nederland. Over een Rijkswegennet dat al vele jaren de internationale ranglijsten aanvoert. Topkwaliteit. Werk van Rijkswaterstaat. 

De Deltawerken van na 1953 betekenden een nieuw keerpunt in onze kustverdediging. En daarbij laten we ook steeds meer de grote krachten van de natuur in ons voordeel werken. 
Tegenwoordig is energiewinning aan het businessmodel toegevoegd. Windmolens op zee, windmolens op de Tweede Maasvlakte. Zonnepanelen in de berm. 
Het areaal draait klimaatneutraal, zeggen we dan met een vleugje jargon.
Samengevat: Rijkswaterstaat is een ‘oude club’, maar toch heel hedendaags bezig! 
…

225 Jaar! Zo’n verjaardag vier je alleen als je in de tussentijd niet overbodig of irrelevant bent geworden. Hoe doe je dat?

Ik zie hier drie antwoorden.

Het eerste antwoord ligt voor de hand: ‘niet lullen maar poetsen’, om het op z’n Rotterdams te zeggen. De mentaliteit van daadkracht, van doen. Een land waar ‘in alle gewesten de stem van het water, met zijn eeuwige rampen, wordt gevreesd en gehoord’ werkt elke dag aan veiligheid. 
Dat is nooit af. Grote stormvloeden hebben ons in de loop van de geschiedenis gevormd. Niet alleen ons land, ook onze mentaliteit. 

Het werk aan kustverdediging en waterveiligheid is nu urgenter dan ooit. Lotte Jensen laat in haar boek Wij en het Water mooi zien hoezeer het water onze nationale identiteit uitmaakt. Rijkswaterstaat is een onmisbaar ‘gen’ in het DNA van Nederland. 

Maar ook in ons dagelijks leven spelen de 10 duizend collega’s van Rijkswaterstaat een betekenisvolle rol. De weginspecteur die in een mum van tijd bij je is als je met pech langs de weg staat. Het zout dat al gestrooid is als je ’s ochtends vroeg de weg oprijdt in de winter. Het waterpeil van het IJsselmeer dat tot op de centimeter nauwkeurig wordt gereguleerd. 

En neem het werk aan ons wegennet. Als we meer huizen bouwen, moeten we ze ook bereikbaar maken. Daar hebben we extra geld voor gereserveerd. En ik ben blij dat ik onlangs ook langjarige financiële zekerheid heb kunnen geven over de programmering van de instandhoudingsopgave. Hard werk. Belangrijk werk. 

Het tweede element in het succesverhaal is de verbindende rol die Rijkswaterstaat speelt. Werken aan een bereikbaar, veilig en mooi Nederland is een samenspel tussen waterschappen en andere overheden, het bedrijfsleven, kennisinstituten en de mensen in ons land. Een netwerkstructuur waarin ideeën, uitvoering en praktijk bij elkaar komen. De ‘online platformsamenleving’ creëert nieuwe relaties tussen burgers, overheden en bedrijfsleven. En daar hoort – als we naar de openbare ruimte van Nederland kijken – wel één club bij die regie houdt in de uitvoering. 

Natuurlijk gaat in een snel veranderende samenleving en in een grote organisatie als Rijkswaterstaat niet altijd alles alleen maar goed. Grote aanbestedingen, met alles erop en eraan – design, build, finance, maintain – aan de markt overlaten, dat ging destijds niet goed. Risico’s konden niet gedragen worden, marktpartijen haakten af. Rijkswaterstaat doet dat nu heel anders. De publiek-private samenwerking is hersteld.

En dat brengt mij op het derde succes-element: vernieuwing. Het vermogen om je aan te passen aan een nieuwe realiteit.
Vernieuwing in onderlinge samenwerkingsstructuur. Maar ook: het schijnbaar onmogelijke waarmaken. Want we vinden het in Nederland vanzelfsprekend. 
Maar met de Deltawerken heeft Rijkswaterstaat laten zien hoe je veilig kunt wonen in een laaggelegen rivierdelta. Onze stormvloedkering in de Oosterschelde laat zien hoe biodiversiteit en waterveiligheid samengaan. 

Het rivierengebied is grondig en veilig heringericht. Met ruimte voor water, voor nieuwe natuur voor de bewoners. Nu, maar ook met het oog op het extreme weer van de toekomst.
En met de Zandmotor laat Rijkswaterstaat zien hoe samenwerking met de natuur eruit ziet. 
De aanleg van grote verkeersaders hand in hand kan gaan met een beter leefklimaat. Neem de A2 Maastricht en de Gaasperdammertunnel. 

Betere doorstroming van het verkeer, nieuwe verbindingen in de stad en een beter leefklimaat. 
Innovatief, oplossingsgericht, doortastend, en praktisch. 
Er is internationaal veel belangstelling voor wat in de Nederlandse etalage staat. Veel daarvan komt uit het atelier van Rijkswaterstaat.

En als we vooruitkijken, dan wordt het werk van Rijkswaterstaat alleen maar belangrijker. Het weer wordt extremer, de zeespiegel stijgt, de bevolking in ons land neemt toe. 
We werken elke dag aan het onderhoud van onze dijken, waterkeringen, bruggen, sluizen, kanalen, wegen. We maken nieuwe huizen bereikbaar. We verduurzamen de manier waarop we werken, geven nieuwe energiebronnen een plaats. Elke dag werken we aan de inrichting van ons land. En daarbij hebben water en bodem ook een stem.

De puzzel wordt steeds complexer.  
De betekenis van jullie werk, van ons werk, wordt daarmee alleen maar groter.
 

Beste Michèle, beste mensen, 

Toen ik begon als minister van Infrastructuur en Waterstaat heb ik mijn fascinatie voor alles wat rolt, vaart, vliegt niet onder stoelen of banken gestoken. 
Ik kan u zeggen, die fascinatie wordt er niet minder op. 
Het is geweldig hoe we Nederland vormgeven, bereikbaar en veilig houden. Hoe we elke dag werken aan een mooier Nederland.

Met 10 duizend collega’s van Rijkswaterstaat. Elke dag weer.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is een departement met beleid en uitvoering onder één dak. Denken, maar vooral ook doen! 
Ook die relatie is jarig vandaag: die bijzondere band tussen een departement en een grote uitvoerende organisatie!

Die praktische mentaliteit is van levensbelang. 
Dát is de betekenis van Rijkswaterstaat voor Nederland. Al 225 jaar.
Het recept: doen, verbinden, vernieuwen. De toekomst van Nederland ligt in jullie handen. En gelukkig maar!

Dus op naar de volgende 225 jaar.