Toespraak minister Ollongren (Defensie) bij herdenking oorlogsslachtoffers, 4 mei 2023

Toespraak | 04-05-2023

Geachte aanwezigen,

Wat hoort u, als u straks een minuut stil bent?
Wat hoor ik?

Ik hoor de stemmen van 134.000 moedige mensen die op dit ereveld worden herdacht.
4.000 gesneuvelde militairen, verzetsstrijders, politiek gevangenen, vervolgingsslachtoffers, Engelandvaarders, slachtoffers van de Arbeitseinsatz, en militairen die zijn omgekomen tijdens latere VN-, NAVO- en EU-missies.

In de kapel staan de namen van 130.000 andere oorlogsslachtoffers die nooit een aanwijsbaar graf hebben gekregen.

Achter al deze namen schuilt een verhaal.

Ik hoor het verhaal van Jonetta ter Borg.
Graf A 717.

Samen met haar man Gerrit zit zij bij een groep die hulp aan onderduikers biedt.
Op 31 maart 1945, om zeven uur ’s avonds, houden zij een spoedvergadering bij hen thuis in Enschede.
Over de oprukkende Canadezen, die hen morgen misschien wel bevrijden.
Hun tweejarig zoontje ligt te slapen in zijn bedje, hun elfjarige dochter is buiten, de ouders van Gerrit zijn toevallig op bezoek.
Zij hebben er geen idee van dat ze zijn verraden.

Ineens stormen twaalf zwaarbewapende mannen van de Sicherheitsdienst binnen.
Eén voor één schieten zij de leden van de verzetsgroep dood, én Gerrits vader.
Een SD’er aarzelt als hij Jonetta ziet met haar zoontje.
Hij staat haar toe om haar peuter in veiligheid te brengen.
Jonetta loopt naar buiten en legt haar zoon in de armen van haar dochter. Zorg goed voor hem. Je vader is dood. Ik moet terug.
Ze weet dat ze enkele minuten later zal worden doodgeschoten.
Ze weet niet dat de Canadezen de volgende dag Enschede bevrijden.

Voor Jonetta kwam de bevrijding een dag te laat.
De bevrijding komt altijd te laat.

Want de wond van de oorlog is al toegebracht.
 

Hier vlakbij, bij de veteranenbegraafplaats, staat het kunstwerk van Renée van Bavel.
Een levensgrote spiegel met de tekst: “Zo zien mensen eruit die in vrede leven”.
Een spiegel, waar we sinds 24 februari 2022 vaker in kijken.
En het spiegelbeeld roept herinneringen op.
Opent ons de ogen.
In het besef dat op een andere plek in Europa, nu niemand terugkijkt.

Terwijl we hier staan, zijn onze gedachten ook bij Oekraïne.
Opnieuw een grootschalige oorlog op het Europees continent.
We zien de beelden van wreedheden.
Beelden van loopgraven.
Was dit niet de Eerste Wereldoorlog?
Maar de drones die erboven vliegen, geven het snoeiharde antwoord: de oorlog is hier en nu.
Hier vechten gewone mensen in ongewone omstandigheden.
Voor hun toekomst. Voor hun land.
Opdat generaties na hen zullen opgroeien in vrijheid.
De oorlogsbeelden trekken wonden open waarvan we dachten dat ze goed geheeld waren.
Bij mensen die een oorlog hebben meegemaakt.
Bij onze veteranen van missies in oorlogsgebieden.
Het is belangrijk dat wij dit erkennen.
Dat wij luisteren naar hun verhaal.
En dat wij luisteren naar de verhalen van de Oekraïners die hier nu in Nederland een veilig heenkomen hebben gevonden.
Ook hier in de regio, waar de spreekwoordelijke deur “altijd los” is.
Waar Oekraïense kinderen terecht konden bij Wereldschool De Vlinder.
Hun verhalen drukken ons op het hart dat vrede nooit vanzelfsprekend is.
En dat vrijheid en vrede het altijd waard zijn om voor te vechten.

Wat hoor ik, als ik straks een minuut stil ben?
Ik hoor niet alleen verhalen over verlies.
Ik hoor ook verhalen over moed.
Over kameraadschap.
Over eerbetoon.

Ik hoor het verhaal van Gerrit Buunk, roepnaam Ben. Graf E 1413.
Wachtmeester bij het 3e Regiment Veldartillerie.

Ben wil een bijdrage leveren aan de bevrijding van Nederland.
Daarom vlucht hij in de zomer van 1943 naar Engeland, ook al is hij pas getrouwd.
Na een uiterst gevaarlijke reis komt hij aan in Londen.
En hij wordt opgeleid tot inlichtingenofficier.

Op een julinacht in 1944 landt Ben met zijn parachute in Gelderland.
Vanaf dat moment reist hij onder verschillende schuilnamen door Nederland.
Hij seint informatie van de Raad van Verzet door naar Londen.

Helaas komen zijn onderduikgegevens in handen van de bezetter.
Ben wordt opgepakt en op 4 april 1945, samen met nog vijf andere geheim agenten, gefusilleerd.
Eén dag later viert zijn zoontje, Ben junior, zijn eerste verjaardag.
Ze hebben elkaar nooit gezien.
Na de oorlog wordt Ben senior overgebracht naar begraafplaats Zuylen in Breda.
Zijn zoon gaat iedere dag naar het graf.

70 jaar na de oorlog laat Ben junior zijn vader herbegraven.
Hier op het ereveld Loenen. Met een militaire plechtigheid.
Hij schreef, na jarenlang onderzoek, een boek over zijn vader.
En zijn elfjarige dochter vertelde het verhaal van haar opa in de klas.

De wonden van een oorlog werken vele generaties door.
Want de diepste wond is die van de overlevende.
Van het kind dat zijn vader of moeder moet missen.
Of de veteraan die zijn kameraad een laatste eer bewijst.
Zij dragen de scherven van het verleden met zich mee.
En als zij in de spiegel kijken, beseffen zij haarscherp dat de vrede een prijs had.

Daarom blijven wij de verhalen van de slachtoffers vertellen.
Generatie op generatie.
Zodat de slachtoffers in ons blijven leven.
En zodat wij hen nooit vergeten.

In de Tweede Wereldoorlog vochten we met de geallieerden voor de bevrijding.
Nederlandse militairen toonden zich toen strijdbaar en loyaal.
En dat deden ze ook tijdens de vele missies die volgden.
Vandaag strijden Oekraïense militairen voor hun vrijheid en voor onze waarden.
Met onze bondgenoten steunen wij hen.
Door wapens en munitie te leveren.
Door hen te helpen met waarheidsvinding.
Door hen militair te trainen.
Deze trainingen kunnen het verschil maken tussen leven en dood.
Het liefst zouden we met onze Oekraïense collega’s meegaan naar het front, zei een militair instructeur.
Want ook onze manier van leven staat op het spel.
 

Dit is de drijfveer van onze krijgsmacht: de bereidheid om alles te geven voor vrede, veiligheid en vrijheid.
Wij dragen een grote verantwoordelijkheid voor onze vrijheid en onze democratische rechtsstaat.
Als deze op het spel staan, dan is het moedigste gevecht nodig.
Een gevecht dat soms vraagt om het hoogste offer.
De oorlogsslachtoffers die wij vandaag herdenken, hebben dit hoogste offer gebracht.
Laten we uit respect hun namen blijven uitspreken.
Hun verhaal blijven vertellen.
Want dankzij hen zien we onszelf in vrede leven, als we in de spiegel kijken.

Hun namen hoor ik, als we straks een minuut stil zijn.