Spreektekst minister Harbers bij KIWA congres Marker Wadden

Toespraak | 13-10-2022

Beste mensen,

Op het eerste gezicht is dit een congres rond een uiterst klassiek Nederlands thema.  
Nederland kent u als polderland. En dat is terecht.

Eeuwenlang legden we dijken aan, maalden we het water weg en namen we vervolgens bezit van nieuw gewonnen land.
Ogenschijnlijk past de aanleg van de Marker Wadden volledig in die traditie.

Toch gebeurde er op 22 maart 2016 in het Markermeer iets bijzonders, ook voor Nederlandse begrippen.
Op die dag begon Kraanschip De Kreeft met het aanleggen van de onderwaterdammen van de Marker Wadden.
De eerste stap om land uit water te winnen in het Markermeer. Maar dan voor het eerst niet voor de mensen of voor de economie, maar voor de natuur.

Dat maakt het zo bijzonder.
De Marker Wadden bieden een schat aan informatie die we graag met jullie willen delen.
Goed dat jullie er zijn! Van harte welkom!   

De Marker Wadden moesten het leven weer terugbrengen in het Markermeer. Oorspronkelijk was het Markermeer bedoeld om in te polderen.
Die plannen gingen niet door.

Een zoetwatermeer zonder stroming en dynamiek bleef over. Langzaam maar zeker verdween het leven onder het oprukkend slib.

Er was een oplossing nodig om de waterkwaliteit te verbeteren, om de natuur te herstellen en tegelijk ook de recreatiefunctie van het meer een impuls te geven.

Met de aanleg van de Marker Wadden begon in 2016 een spannend avontuur, ook voor Nederland polderland.
Een van de bijzonderheden is dat er van het probleem een oplossing werd gemaakt. Het slib werd niet weggebaggerd en gedumpt, maar juist gebruikt als bouwmateriaal. Een mooi nieuw voorbeeld van bouwen met de natuur.

We zijn zes jaar later. Er zijn zeven eilanden gebouwd. Duizend hectare nieuwe natuur. We zien dat de natuur zich herstelt.

• In een paar jaar tijd hebben 47 soorten broedvogels de Marker Wadden gevonden.
• De vegetatie is divers met 170 plantensoorten.
• Er zijn veel insecten, vissoorten en de eilanden zijn vooral aantrekkelijk voor jonge vis.
• Ook zien we dat de waterkwaliteit in de directe nabijheid van de eilanden is verbeterd.
• Daarnaast trekken de eilanden per jaar zo’n 18.000 bezoekers aan die genieten van de jonge natuur.

Prachtig om te zien dat maatregelen werken!

Het project de Marker Wadden moest ook een bron van nieuwe kennis opleveren.
Daarom is vijf jaar geleden begonnen met een Kennis en Innovatieprogramma Marker Wadden. Gedurende de aanleg is gemonitord en onderzoek gedaan. Niet alleen in technische zin, maar ook bestuurlijk. Een heel mooi samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat, Natuurmonumenten, Ecoshape en Deltares.
De opgedane kennis hebben we heel hard zelf nodig om ons watermanagement in ons eigen land aan te passen.

We hebben nieuwe inzichten nodig.

Decennialang hebben we het water vooral tegengehouden, ingedamd en zo snel mogelijk afgevoerd. De deltawerken zijn daar een mooi voorbeeld van. Dat was goed voor het klimaat van het verleden.

Maar het klimaat van het verleden is niet het klimaat van nu en zeker niet het klimaat van de toekomst.

Niet het teveel aan water maar steeds vaker is het tekort aan water het probleem. Ook deze zomer was weer gortdroog. Opnieuw kregen de landbouw en de natuur het voor de kiezen. De waterkwaliteit is niet vanzelfsprekend.  

Kortom, als het om water gaat moet dus ook Nederland zichzelf opnieuw uitvinden.

We zijn volle bak aan de slag met het herstel van beken en waterlopen, ruimte voor de natuurlijke dynamiek.

• Zoals bij de Maas die we de ruimte geven om te meanderen.
• Of bij de Oosterschelde waar we de getijdegebieden herstellen met zandsuppleties.
• Of bij de bouw van zeedijken in het Eems Dollardgebied waar we slib en zeeklei gebruiken als bouwmateriaal.

Heel belangrijk dat we leren van projecten zoals de Marker Wadden. Kennis die we hier opdoen kunnen we elders toepassen.

Nationaal en zeker ook internationaal.

Ook andere landen kampen met vraagstukken op het gebied van klimaatadaptatie, waterkwaliteit en biodiversiteit.
Er is veel belangstelling voor het bouwen met de natuur.

Mooi voorbeeld is de Zandmotor waarmee Nederland nu al ruim tien jaar de kustlijn versterkt op een natuurlijke manier, door gebruik te maken van stromingen.

Ook hier hebben we op een systematische manier kennis en ervaring verzameld en gedeeld. En inmiddels zijn er drie zandmotoren in de wereld actief.

Ook voor de Marker Wadden is veel belangstelling. Bijvoorbeeld voor het bouwen met slib. Zand is wereldwijd schaars en duur. Slib is er genoeg. Bouwen met slib is duurzaam en biedt perspectief maar is ook complex. De lessen die we trekken uit de Marker Wadden helpen ons allemaal concreet verder.

Daarom ben ik blij met de belangstelling die u heeft voor de Marker Wadden. Ik hoop dat het inspireert en dat het bijdraagt aan het nog veel meer uitwisselen van ideeën, kennis en best practices op het gebied van internationaal watermanagement.   

Nederland wil daar als waterland graag aan meewerken. Niet alleen vandaag met het delen van kennis over een best practice als de Marker Wadden.

Maar ook tijdens de COP27 in Egypte, later dit jaar. Daar willen we een internationale Champions Group lanceren, speciaal voor Delta’s en kustgebieden. Daarin gaan deltalanden, deltasteden, kennis- en financiële instellingen samen werken aan voorstellen om delta’s weerbaar te maken.

Het eerste werkprogramma en de eerste analyses presenteren we tijdens de VN 2023 Waterconferentie die we maart volgend jaar samen met Tajikistan organiseren in New York. Doel is tot internationale afspraken te komen en een concrete Water Action Agenda.

Mijn wens en oproep is dat dit ook daadwerkelijk leidt tot nieuwe daadkracht, acties en wellicht tot vergelijkbare experimenten als de Marker Wadden.

Ik ben heel trots dat we vandaag kennis kunnen delen over dit ook voor Nederland unieke experiment.
Ik dank alle organisaties die hieraan hebben meegewerkt.

En ik roep jullie op om niet alleen vandaag kennis uit wisselen maar dit te blijven doen. Want we zijn nog lang niet uitgeleerd.

Nog een heel mooi congres!