Speech staatssecretaris Christophe van der Maat bij 75-jarig jubileum Van Weerden Poelman Fonds

Toespraak | 28-09-2022

[Uitgesproken tekst telt]

Beste aanwezigen,

Fijn dat ik hier aanwezig mag zijn bij het 75-jarig jubileum van het Van Weerden Poelman Fonds. Van harte gefeliciteerd met deze mijlpaal!

Uitnodigingen voor jubilea en zijn eigenlijk altijd feestelijke gelegenheden waarbij wordt teruggeblikt op het verleden.

In dit geval ligt dat iets anders … 
Vandaag de dag overheerst, denk ik, het gevoel dat het onderwerp schuldenproblematiek en het werk van het Van Weerden Poelman Fonds actueler zijn dan ooit. 

Natuurlijk staan we ook stil bij het feit dat er al 75 jaar mensen klaarstaan voor hun medemens en collega in nood. Zoals majoor buiten dienst Rob Sonder, secretaris van het fonds, die ik in april nog een koninklijke onderscheiding mocht overhandigen voor zijn buitengewone verdiensten voor het fonds. 

En we staan stil bij de vele luchtmachters die in de beginjaren een kwartje per maand aan het fonds doneerden of een deel van hun soldij. Het Van Weerden Poelman Fonds staat daarmee symbool voor de solidariteit en teamgeest binnen de luchtmacht en Defensie. 

Maar van alleen met trots terugblikken is nu helaas geen sprake. We ontkomen er niet aan om het vooral over de actualiteit te hebben. We worden overspoeld met nieuws over de explosief gestegen gasprijs, torenhoge inflatie en groeiende armoede. 

De meeste mensen kunnen het zich nog veroorloven om deze berichten ter kennisgeving aan te nemen. We letten beter op de aanbiedingen, draaien de thermostaat lager, douchen korter en hebben het erover op verjaardagen. Maar echt wakker liggen, doen we niet. 

Toch zijn er steeds meer mensen die dit wel doen. Het aantal mensen dat de eindjes niet meer of moeilijk aan elkaar kan knopen groeit aanzienlijk volgens het Centraal Planbureau . Ook gewoon mensen met een baan. Die zetten zich nu bijvoorbeeld maandelijks schrap voor de klap van hun flexibele energierekening. 

Voor steeds meer mensen zijn onbetaalde rekeningen keiharde realiteit. Een dreigende donderwolk waarover zij ’s nachts liggen te piekeren. 

Schulden en armoede hebben daardoor een niet te onderschatten impact. Bij de sociale fondsen horen en zien ze het dagelijks en vele onderzoeken bevestigen het. Neem het onderzoek uit 2013  dat armoede een aanzienlijke invloed heeft op iemands denkvermogen. Geldzorgen nemen mensen zo in beslag dat ze aantoonbaar minder goed kunnen nadenken. Hierdoor neemt de kans weer toe op nieuwe, verkeerde financiële beslissingen enzovoort  … een klassieke vicieuze cirkel. 

Recent nog liet het Centraal Planbureau weten dat armoede ook een aantoonbaar negatief effect heeft op de gezondheid van kinderen. Geldzorgen houden dus niet alleen kostwinnaars in hun wurggreep, maar hele gezinnen.

Als je dit tot je door laat dringen, besef je hoe belangrijk dit onderwerp is. Zo belangrijk dat we dit niet alleen aan anderen, zoals het Van Weerden Poelman Fonds, kunnen overlaten. Defensie moet zich hier actief mee bezighouden en gelukkig gebeurt dat ook. 

Het is onze verantwoordelijkheid als sociale en betrokken werkgever, maar er zijn meer en zeker even belangrijke redenen. Geldzorgen hebben niet alleen een negatieve invloed op de direct betrokkenen, maar ook op hun collega’s. Mensen met schulden zijn bijvoorbeeld gemiddeld 7 dagen per jaar meer ziek. Dat moet worden opgevangen door personeel dat toch al schaars is. 

De zorgen en daardoor bijvoorbeeld slaapgebrek beïnvloeden de kwaliteit van iemands werk. In het uiterste geval hebben schulden zo zelfs gevolgen voor de veiligheid. 
En dan is er nog het gegeven dat geldproblemen iemand kwetsbaarder maken voor corruptie en andere vormen van beïnvloeding. Kortom, schulden brengen serieuze risico’s met zich mee. Genoeg reden dus voor iedereen om dit niet te onderschatten.

Ik ben dan ook blij dat Defensie concreet actie onderneemt. Vorig jaar is de Projectgroep Schuldenproblematiek in het leven geroepen. Die coördineert wat er op dit vlak gebeurt. Ze werken aan preventie, informeren en ondersteunen.

Dat het onderwerp hoog op de agenda staat, blijkt ook wel uit het feit dat het recent ter sprake kwam in de Bestuursraad, het hoogste ambtelijke orgaan. Gevraagd werd wat Defensie kan doen om personeel te ondersteunen bij schulden door de stijgende energieprijzen.

De projectgroep had het antwoord paraat. Om te beginnen heeft het voorkomen van schulden de eerste prioriteit. Dat klinkt als een open deur, maar het is toch belangrijk om te noemen. Hoe eerder iemand aan de bel trekt, des te makkelijker zijn serieuze problemen te voorkomen. Die nemen bij schulden met rente exponentieel toe …

Om die fase voor te zijn, zijn er budgetbegeleiders die helpen met een goede financiële administratie en bestedingsadviezen. Op de website geldfit.nl staan bespaartips en verwijzingen naar hulpinstanties. De laagdrempeligheid hiervan voorziet duidelijk in een behoefte. Sinds 1 januari bezochten meer dan 600 van onze mensen deze site. 

Defensie heeft er als partner een eigen landingspagina. Die stuurt burgermedewerkers  door naar de Stichting Burgerpersoneelsfonds en militairen naar de Dienst Bedrijfsmaatschappelijk Werk. Die laatste dient eventueel een aanvraag in bij één van de sociale fondsen voor militairen. 

Zoals dus het Van Weerden Poelman Fonds. Maar Defensie heeft meer fondsen, maar liefst 21. Stuk voor stuk doen die uitstekend werk. Ze betalen niet lukraak rekeningen, maar verlenen hulp bij financiële nood met een medische en/of sociale achtergrond. Denk aan het overnemen van een schuld tegen 0% rente. Terwijl gemeenten rente rekenen. Daarom hebben we ook liever dat onze mensen bij Defensie aankloppen.

Ik moet wel bekennen dat ik verbaasd was toen ik dat aantal van 21 hoorde. Ik snap dat ze niet allemaal precies hetzelfde doen en bijvoorbeeld andere doelgroepen en andere taken hebben. 
Toch kan de paarse gedachte hier misschien iets voor de efficiëntie betekenen. Ik weet dat ieder fonds z’n eigen, unieke ontstaansgeschiedenis en verhaal heeft. En ik wil ook absoluut niet zeggen dat iedereen moet samengaan. Maar bij gedeelde taken de krachten bundelen, kan eigenlijk nooit kwaad. 

Beter voor de aanvrager, maar zeker ook de fondsen. Ik hoorde bijvoorbeeld dat er geshopt wordt. Dus iemand die bij de één wordt afgewezen, beproeft z’n geluk gewoon bij de ander. Met wat meer samenwerking voorkom je wellicht dubbel werk. Het lijkt me het overwegen waard en de projectgroep kan hierover meedenken. 
Wat de projectgroep ook doet, is het betrekken van de COID en de MIVD bij de schuldenproblematiek. Zoals gezegd zijn schulden een belangrijke risicofactor qua omkoping en andere vormen van beïnvloeding. Dit is onderdeel van de veiligheidsonderzoeken en zo is de MIVD in de unieke positie om mensen op het juiste spoor te zetten. Ik vind dat slim.

Er zijn dus vangnetten binnen Defensie, maar de vraag is of we er daarmee zijn. De vraag stellen, is hem beantwoorden. Nee, er valt nog voldoende te verbeteren. Om te beginnen de naamsbekendheid. Mensen moeten weten dát ze ergens terecht kunnen en waar. 
Vorig jaar kreeg daarom iedere Defensiemedewerker een brief over dit onderwerp op de mat en dat gaan we herhalen. 

Maar met alleen meer naamsbekendheid zijn we er niet. Nee, het belangrijkste woord in deze kwestie is nog niet gevallen.

En dat is ‘schaamte’ ...

Tijdens de voorbereiding op deze speech kwam het in elk gesprek terug als het grootste obstakel voor goede hulpverlening. 
Uit onderzoek blijkt ook dat wie weinig te besteden heeft of in de schulden zit, door schaamte gedrag vertoont dat de armoede in stand houdt en zelfs verergerd.  

Mensen trekken door schaamte te laat of zelfs helemaal niet aan de bel. Dat is doodzonde, want als ze dat wel doen, blijkt er meestal meer mogelijk dan de meeste mensen denken.

We leven in Nederland in vrijheid. Er is ruimte om je talenten te ontwikkelen en zo je plaats in de samenleving te vinden. Bij die vrijheid hoort een zekere verantwoordelijkheid, maar toch kan het in het leven tegenzitten. Een sociaal vangnet van familie, vrienden, werk en andere hulptroepen is dan ontzettend belangrijk. Tegelijkertijd kan zo’n situatie je het gevoel geven dat iedereen om je heen succesvol is, terwijl jij als enige ‘faalt’. 

Zie dan je schaamte maar eens te overwinnen. Ik noemde net al het succes van geldfit.nl. Ik relateerde dat aan de laagdrempeligheid van even naar een website surfen. Maar nog belangrijker is de anonimiteit ervan. Als je kunt kiezen tussen dat of bijvoorbeeld je commandant over je schulden vertellen, dan is de keuze snel gemaakt.

Toch kunnen en moeten we de drempel nog verder verlagen. Maar hoe precies? Hoe kunnen we af van het taboe op het hebben van schulden? Daar is meer dan één antwoord op en het is niet iets dat wij alleen binnen Defensie kunnen oplossen. 
Wel denk ik dat er zoveel mogelijk over praten één van die antwoorden is. Op zoveel mogelijk plekken en met zoveel mogelijk mensen. 

Wat ook helpt, is dat er mensen zijn die, ondanks de schaamte, toch hun verhaal doen. Zoals Stef Raeijmaeckers. Als jonge, getrouwde militair verdiende hij alleen de kost voor zijn gezin met 2 kinderen. Iedere maand stond hij weer voor het dilemma: de rekeningen betalen of voldoende eten in huis. Stef koos voor het laatste en hij raakte in de financiële problemen.

De administrateur van zijn onderdeel wees hem op het Van Weerden Poelman Fonds. Dat was zijn redding. 
Met een renteloze lening ontworstelde hij zich aan zijn schuld. Er wachtte hem alleen een nieuwe uitdaging. Zijn jongste dochter bleek het Bardet-Biedl syndroom te hebben. Dat gaat gepaard met uiteenlopende lichamelijke klachten, zoals obesitas en de kans om langzaam blind te worden. 

Om toch mobiel te blijven en sociale contacten te kunnen onderhouden, moest er eigenlijk een duofiets komen. Maar die zijn duur en de gemeente bleek niet te kunnen helpen. Gelukkig was daar opnieuw het Van Weerden Poelman Fonds. Nu met een gift die het mogelijk maakt dat de ouders hun dochter op de duofiets naar afspraakjes kunnen brengen. 

Stef zijn verhaal staat ook uitgebreid in de jubileumglossy van het Van Weerden Poelman. Die kreeg ik zojuist overhandigd van Marise van ’t Wout en Damien Jooren. Zij zijn de geschiedenisstudenten die dit mooie blad mogelijk hebben gemaakt. Veel dank Marise en Damien! 

In het blad staat ook het verhaal van Peter Sluiter. Hij werkte op Vliegbasis Woensdrecht als sergeant-majoor bij de Bewaking en Beveiliging  … tot hij een hersenbloeding kreeg. Toen hij na 2 jaar revalideren thuis kwam, zorgde het Van Weerden Poelman voor een aangepaste auto. Hier is het gezin Sluiter ze tot de dag van vandaag dankbaar voor. 

Zowel Stef als Peter hebben ervaren dat hulp zoeken écht helpt. Zij besloten erover te vertellen. Dat is dapper en ze doen het om anderen te helpen. Om mensen net dat zetje te geven om bij de Dienst Bedrijfsmaatschappelijk Werk of de Stichting Burgerpersoneelsfonds aan te kloppen. Dat geldt dus voor degenen die om medische redenen in de problemen komen, maar ook als er andere redenen zijn. Voor iedereen geldt: trek aan de bel. 

De betrokken instanties en fondsen zien het aantal aanvragen stijgen. Dat betekent dat we niet achterover kunnen leunen. Er moet nóg meer aandacht en bewustzijn komen. De pilot ‘Hoe herken ik een medewerker met schulden’ is bijvoorbeeld een initiatieven voor leidinggevenden. Ook wordt er nagedacht over een campagneweek. Maar wat we ook doen, dit is iets dat iedereen aangaat.

Mensen zónder schulden moeten weten hoe serieus dit probleem is en dat het met een beetje pech iedereen kan overkomen. 

Mensen mét schulden moeten zien dat ze niet de enige zijn. En ze moeten op begrip kunnen rekenen. Ik werk nog niet heel lang bij Defensie. maar ik heb inmiddels genoeg gezien om er m’n hand voor in het vuur te durven steken dat mensen elkaar hier niet zomaar afvallen om zoiets als schulden. Ik verwacht het tegenovergestelde …

Het Van Weerden Poelman Fonds bewijst het al 75 jaar: binnen Defensie laten we elkaar niet vallen. Zoals buddy’s naar elkaar omkijken op kleine schaal, zo doen de sociale fondsen dat in het groot. Saamhorigheid en eenheid maken de krijgsmacht sterk. 

Ik hoop dat we nog lang op de mensen van het Van Weerden Poelman Fonds kunnen bouwen. Hartelijk dank voor jullie inzet en geniet van deze feestelijke dag!