Toespraak van staatssecretaris Uslu bij landelijk congres 'De waarde van cultuur na corona', 30 juni 2022

Toespraak | 30-06-2022

[het gesproken woord geldt!]

Dag allemaal,

• Wat is het fijn elkaar hier te zien, in deze prachtige historische aula.

• En wie vanuit thuis aanwezig is, ook aan u van harte welkom.

• Want dit belangrijke congres kan je gelukkig via een livestream volgen.

• Die ontwikkeling is voor de culturele sector misschien wel één van de weinige pluspunten van de afgelopen 2½ jaar…

• Want wat is er veel gebeurd.

• Wat is het ingrijpend geweest.

• En dat is het nog steeds.

• Voor het eerst in decennia werd úw wereld, werd ónze wereld, plotseling kleiner.

• Minder contact, minder ontmoetingen, minder uitwisseling. Binnen ons eigen land én daarbuiten.

• We zagen hoe schraal en dof het leven is zonder cultuur.

• Ondertussen namen de zorgen toe.

• Blijft mijn werk bestaan?

• Redt mijn gezelschap of orkest het wel?

• Wanneer kunnen we weer samen zingen?

• En nog veel meer vragen, zorgen, en emoties.

• Op alle toonhoogten.

• Tweeëneenhalf jaar pandemie heeft diepe sporen nagelaten.

• In onze maatschappij, economie en zeker ook in het culturele leven.

• Er is veel onzekerheid, frustratie, teleurstelling.

• Maar er is ook: inzicht, ontdekking, hoop, én de bevestiging van vermoedens…

• Want ja, zo werd duidelijk…

• • Cultuur bleek inderdaad onmisbaar voor je mentale welzijn.
  • Cultuur versterkt inderdaad de relaties en het begrip tussen mensen.
  • En je kon vóór de pandemie dus inderdaad dagelijks op honderden plekken door het hele land, de magie van de creativiteit ervaren.

• Gelukkig is het herstel nu gaande.

• Maar er is nog meer dan genoeg te doen, om de cultuursector weer te laten stralen.

• In dit licht vind ik één inzicht uit de afgelopen jaren extra belangrijk.

• En dat is de ontdekking dat we cultuur in ons land méér moeten waarderen.

• Het werd door de massa gewoon pas gemist toen het er niet meer was.

• Vreselijk.

• Dat mogen we nooit opnieuw laten gebeuren.

• Één van de grootsten ooit…, Prince himself, zou misschien wel zeggen: lieve cultuursector, ‘You need a love that’s gonna last’

• Collectieve liefde. Grote liefde. Uitgesproken liefde.

• In het hele land.

• En vanuit politiek Den Haag in het bijzonder.

• Maar nooit en te nimmer afhankelijk van één bewindspersoon, voor enkele jaren.

• Cultuur belangrijk vinden, cultuur waarderen, en daarom in cultuur investeren, dat zou voor elke regering voor de hand moeten liggen.

• Geen vraag, maar vanzelfsprekendheid.

• Omdat cultuur onze levens rijker maakt.

• Omdat cultuur je doet voelen dat je leeft.

• Omdat cultuur onze beschaving kenmerkt.

• Ik vind het mooi om vanuit die gedachte hier vandaag Emanuel Boekman te citeren.

• Hij schreef over het rijke erfgoed van Nederland, over de landschappen, steden en gebouwen, het volgende:

• ‘Het ligt in het wezen van de staat, dat hij de nationale rijkdommen, door voorgeslachten nagelaten, bewaart, onderhoudt en ten bate doet strekken van het geheele volk. Het is dit element van conservering en continuïteit, den staat eigen, dat hem een taak geeft ten aanzien van oude schoonheid, in welken vorm zij zich voordoet, van landschaps– en steedeschoon niet minder dan van beeldende kunst’.

• (Einde citaat).

• Het zijn wijze woorden van Boekman, die natuurlijk nog niets kon weten van videokunst, design, hiphop en spoken word – en al die terreinen waarop we schoonheid tegenwoordig ook ontmoeten.

• Want cultuurbeleid is er natuurlijk niet alleen voor oude, maar ook voor nieuwe schoonheid.

• Niet alleen voor conservering en continuïteit, [zoals Boekman zegt], maar ook voor het dwarse, het vernieuwende, het rebelse.

• U hoort mij hier op verschillende manieren zeggen hoe belangrijk cultuur voor ons is.

• Dat is mijn vertrekpunt.

• Het hele land laten voelen wat cultuur voor ons betekent.

• Want het is álles!

• Ik weet nog hoe ik op m’n 8^e of 9^e voor het eerst een museum binnenliep, met school, het was het Teylers Museum in Haarlem.

• Kunst en wetenschap komen daar op een fantastische wijze samen, maar dat kon ik natuurlijk pas jaren later zo plaatsen.

• Ik liep daar gewoon als klein meisje binnen en voelde terwijl ik daar liep voor het eerst in mijn leven een soort historische sensatie.

• Als ik er aan terugdenk met de kennis die ik inmiddels heb, dan leek het op de sensatie zoals Huizinga ooit zo treffend beschreef. Alsof je ter plekke even versmelt met het verleden.

• Hetzelfde gevoel overviel me toen ik, rond dezelfde leeftijd, 8, 9 of 10 jaar jong, de opgravingen van Efeze bezocht.

• Ik had daar een toen nog niet in woorden te vatten bewondering, voor de wereld waarin we leven.

• Ik denk wel eens dat in die jonge jaren bij mij al het zaadje is geplant om cultuurgeschiedenis te gaan studeren, en te promoveren (op de receptiegeschiedenis van het eerste verhaal van de Europese cultuur: de Ilias van Homerus)

• In Teylers waren het de ruimtes met fossielen, instrumenten, mineralen, vitrines, tekeningen en grafieken, die me overvielen.

• In Efeze waren het stof, stilte en stenen die buitengewoon veel indruk maakten.

• Ik wist in beide gevallen niet wat ik meemaakte.

• Het overdonderde me.

• En dát is dus nú mijn opdracht.
  In deze baan.

• Zorgen dat andere mensen overdonderd kunnen worden door cultuur. Hier de voorwaarden voor scheppen.

• Ik noem nu misschien een jong meisje in een museum en bij een opgraving als voorbeeld, maar die opdracht voel ik bij elke manier waarop cultuur onze levens binnentreedt en verrijkt.

• Ik wil er met mijn plannen en energie álles aan doen om makers, instellingen en al die andere onmisbare onderdelen van een rijk cultureel leven te steunen.

• En helpen vernieuwen.

• Om die opdracht goed uit te voeren, heb ik de eerste maanden van mijn ambtstermijn genomen voor verdieping, analyse en inzicht.

• Waar staan we nu in het cultuurbeleid?

• En wat kan ik als staatssecretaris doen om de cultuur als kloppend hart van onze samenleving te beschermen?

• Hierbij bouw ik voort op het beleid van voorgangers die de liefde voor de cultuur ook voelden, zoals blijkt uit een paar citaten die ik terugvond.
   

• Misschien herkent u ze wel.

• • Als ik zeg, ‘Het goede populair maken en het populaire beter’ – weet u dan over wie ik het heb?
     

[Het was een uitspraak (en een doel) van staatssecretaris Van der Ploeg, een groot voorstander van vernieuwing.]

• • Of neem dit citaat… ‘Het zelf beoefenen en ervaren van cultuur is de basis van het culturele leven’ – iemand een idee?
     

[Minister Plasterk. Hij startte uiteindelijk een nieuw fonds dat zou uitgroeien tot het Fonds voor Cultuurparticipatie.]
 

• • Oké, nog ééntje dan, de laatste: … ‘Met een nieuwe generatie zullen we de diversiteit van het culturele leven vergroten’ – wie zei dát?

[Minister Van Engelshoven. Ze zorgde er voor dat genres als hiphop, spoken word en crossovers meer bij het rijk in beeld kwamen.]

• Ik kijk met eerbied en respect naar deze voorgangers, maar voel ook hoe anders mijn vertrekpunt is, na de pandemie.

• Het maakt het extra uitdagend.

• Gelukkig voel ik me, na wat onwennige eerste maanden, inmiddels op mijn plek.

• Het gehaast en gehijg van de politieke arena kan me af en toe nog altijd overvallen, maar ik voel ook dat er ruimte is om de ervaring die ik heb op mijn manier in te zetten.

• Wat ik als dertiger en veertiger deed, in de wetenschap, in de culturele sector, en in het bedrijfsleven, stuurt m’n denken en handelen nog altijd.

• En het komt van pas, merk ik.

• Procesmatig en doelgericht toewerken naar een antwoord, [u kent het zelf ook…], dat is wat ik altijd heb gedaan.

• In mijn tijd als onderzoeker aan de UvA. Als ik een tentoonstelling maakte, voor een museum. Maar ook als ik een hotel ontwikkelde, renoveerde of restaureerde.

• En zo wil ik blijven werken.

• Dat kán, meen ik.

• Want er ís eensgezindheid als het gaat om wat er in de cultuursector moet gebeuren. We kunnen met veel partijen antwoorden formuleren en ze samen tot werkelijkheid maken.

• Wie de grote uitdagingen voor de cultuursector moet noemen, komt vaak met hetzelfde rijtje.

• Herstel van de sector.
  De arbeidsmarkt.
  En vernieuwing.

• Thema’s die hier vandaag ook op de agenda staan bij u.

• Fijn dat u het er over gaat hebben.

• Als ik u één ding mee mag geven, waar nog niet vaak genoeg over gesproken wordt, dan is dat aandacht voor jongere generaties.

• Hún positie als makers en hún beleving van cultuur.

• Ik merk dat het niet altijd vanzelfsprekend is dat dit perspectief naar voren komt.

• Wat was eigenlijk het effect van de pandemie op de jongere makers?
  Welke belemmeringen speelden een rol? En wat betekent dit voor de toegang en beleving van cultuur in de toekomst?

• Misschien hebben jonge makers of jong publiek niet de kennis van een onderzoeker, maar een andere wijsheid. En zijn wij zelf pas wijs als wij hún leefwereld begrijpen.

• Als we niet óver hen spreken, maar het woord geven.

Goed, lieve mensen,

• Een gezonde culturele en creatieve sector komt er natuurlijk niet alleen via erkenning van de grote waarde van cultuur.

• En ook niet alleen met extra geld - dat er gelukkig wél ruimschoots is vanuit dit kabinet.

• Nee, je bouwt beleid op inzichten.

• Inzichten waar u hier vandaag aan werkt.

• Inzichten die ontzettend belangrijk zijn.

• Daarom is het zo fijn dat hier vandaag de werelden van onderzoek en cultuur samenkomen.

• Dus dank daarvoor, beste Boekmanstichting. En niet alleen voor vandaag, maar in het algemeen. Jullie werk is zó belangrijk.

• Ik denk alleen al aan de Cultuurmonitor die de stichting jaarlijks uitbrengt.

• Dat is zo’n ontzettend rijke bron voor iedereen die meer over de culturele ontwikkeling van ons land wil weten.

• Er wordt door een flink aantal onderzoekers achter de schermen hard aan gewerkt en dat wil ik hier vandaag graag hardop waarderen.

• Dank, dank, dank. We rekenen op u.

• Hiermee kom ik ook uit bij een vraag aan u allemaal.

• Ik ben van mening dat de rijkdom en het geluk dat cultuur ons brengt nog vaker onderwerp van gesprek mag zijn, in de samenleving.

• Vandaag is natuurlijk hartstikke belangrijk, met experts onder elkaar.

• Maar ik zou het zo mooi vinden en het kan zo heilzaam zijn, als we ook een breder maatschappelijk gesprek voeren over het belang van cultuur. Structureel.

• Misschien kunnen jullie daar ook je gedachten over laten gaan?

• Welke manier kunnen we bedenken om dit gesprek in de samenleving met elkaar te voeren? Hoe betrekken we ook unusual suspects hierbij?

• Het is nog maar een prille gedachte hoor, maar ik deel ‘m vandaag toch alvast met jullie. Want het denken over cultuur zit bij jullie al in het systeem, en de zaal staat vandaag bol van de ervaring en expertise.

• Laat achteraf dus vooral van je horen als je hier gedachten over hebt.

Tot slot,

• ‘You need a love that’s gonna last’, zong Prince.

• Veel treffender kan ik het niet zeggen.

• Het is hoog tijd voor ware liefde.

• Ons land mag de cultuur en haar makers voor eens en voor altijd in de armen sluiten.

• Zo moeilijk kan dat niet zijn, want ze wíl gewoon gevonden worden, die cultuur.

• Door 17 miljoen harten en zielen die haar nooit meer willen missen.

• Dáár gaan voor mij de komende jaren over.

• Dank u wel.