Toespraak minister Kaag tijdens platformbijeenkomst Wijzer in Geldzaken

Toespraak | 22-06-2022

Majesteit, geachte aanwezigen,

Iedereen heeft een ander perspectief op geld. We zagen het in de video. Bij de één levert het woord ‘geld’  al meteen stress op, anderen zien een wereld vol mogelijkheden en weer anderen hebben het al drie keer uitgegeven voor ze het hebben gekregen.

Met deze verschillende perspectieven moeten we rekening houden. Zeker als we willen dat specifieke doelgroepen financieel gezonde keuzes maken. Aanbieders van financiële producten, dienstverleners, belangenorganisaties, toezichthouders en beleidsmakers op de financiële markten zijn zich hiervan gelukkig steeds meer bewust.

Uit onderzoek blijkt dat de meeste mensen denken dat ze financieel rationeel handelen en denken. Dat ze nadenken voor ze een uitgave doen. In de praktijk blijkt het gemiddelde uitgiftepatroon veel intuïtiever te zijn. Dat je iets koopt, waarvan later blijkt dat je het helemaal niet nodig hebt. Dat kan ik beamen. Dan kom ik thuis met iets en dan zegt mijn man: dit heb je al, maar dan in een andere kleur.

Het onderzoek wordt gedaan door gedragswetenschappers. Er zitten veel van dit soort onderzoekers in de zaal. Ook zij zullen bij zichzelf herkennen dat ze het gevoel hebben dat ze financieel rationeel handelen.

De meeste mensen denken niet direct na over de directe financiële gevolgen van een aankoop. Groot of klein.

Dit kan er uiteindelijk voor zorgen dat mensen in financiële problemen komen. Zeker als ze geen financiële buffer hebben. Als dan opeens de koelkast kapot is, een schoolreisje betaald moet worden, tegelijkertijd met de nieuwe wasmachine, dan kan het misgaan.

Ik vind het belangrijk dat we consumenten helpen bij een gezonde financiële huishouding. Daarom ben ik blij met het Actieplan Consumentenkeuzes. Dat is zeker belangrijk nu veel mensen moeite hebben om rond te komen door inflatie en stijgende energieprijzen.

In het actieplan staan dertien nieuwe initiatieven gebaseerd op gedragsinzichten. We weten dus uit wetenschappelijk onderzoek, dat mensen beslissingen grotendeels intuïtief en snel nemen, in plaats van grondig en beredeneerd. Zeker als het om geldzaken gaat. Met het Actieplan Consumentenkeuzes slaan we een brug tussen wetenschap en praktijk.

Nederlandse huishoudens moeten voldoende financieel weerbaar zijn. Dat betekent ook dat het belangrijk is dat consumenten een buffer hebben. Vorig jaar had twintig procent van de mensen minder dan 1000 euro aan spaargeld. Ik denk dat veel Nederlanders dit niet herkennen als een onmiddellijk feit. Vijfendertig procent van de mensen had minder dan 5000 euro aan spaargeld.

Deze buffers zijn te klein. Het zorgt voor grote financiële onrust. Als je een aantal tegenvallers hebt, kun je het niet opvangen.

Hoe kunnen we er voor zorgen dat mensen meer geld opzij leggen? Uit een onderzoek van de Volksbank blijkt dat mensen het uitstellen om geld apart te zetten op een spaarrekening. Ze willen flexibel zijn met hun uitgiften. Uit gedragsanalyse blijkt dat ‘automatisch rest sparen’ een goed alternatief is, vooral voor mensen die het niet zo makkelijk kunnen missen. Het geld dat aan het eind van de maand overblijft wordt automatisch overgemaakt op een spaarrekening. Hierdoor bouwen mensen een financiële buffer op, en tegelijkertijd houden ze het gevoel dat ze flexibel kunnen blijven met hun uitgaves.

ING houdt zich ook met dit onderwerp bezig. Hoe stimuleer je mensen om te sparen door middel van op gedragsinzichten gebaseerde communicatie in de digitale keuzeomgeving. De bank legt uit dat ze via berichten in de app mensen aan het sparen proberen te krijgen.

Het Actieplan Consumentenkeuzes richt zich op vijf thema’s  binnen de financiële sector. Dat gebeurt al sinds de oprichting, nu drie jaar geleden. Samen met de nieuwe initiatieven van dit jaar zijn er inmiddels 27 initiatieven die vallen onder het Actieplan.

Het gaat er bij bijna alle initiatieven om dat consumenten inzicht krijgen in hun financiële gedrag.  

Ik sta bij een aantal initiatieven stil:

Het ministerie van Financiën gaat samen met de vermogensbeheerders van DUFAS en de Nederlandse Vereniging van Banken onderzoeken wat het effect is van waarschuwingen voor beleggingsproducten met een laag risico. Houden de waarschuwingen juist mensen tegen om te beleggen of maakt het mensen bewuster van hun keuzes? En ik zou ook geïnteresseerd zijn om te weten of ze andere keuzes maken.

Binnen het Verbond van Verzekeraars is door enkele verzekeraars geëxperimenteerd met het doorverwijzen van klanten met geldproblemen.

Het gaat verder dan alleen zeggen dat iemand hulp nodig heeft. Want alleen die mededeling op zich kan ook een averechts effect hebben.

Het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag gaat in samenwerking met Wijzer in geldzaken aan de hand van gedragsexperimenten onderzoeken hoe op de website van Geldfit beter rekening kan worden gehouden met de psychologie van het vragen om hulp met behoud van zelfrespect. Want daar gaat het natuurlijk ook om.

Met de uitkomsten van dat onderzoek kunnen mensen in geldproblemen veel beter worden geholpen.

Hetzelfde kenniscentrum gaat met gerechtsdeurwaarders onderzoeken hoe ze jongeren met schulden beter kunnen helpen. Het gaat bij dit onderzoek vooral over het stimuleren van jongeren om hulp te vragen als ze oplopende schulden hebben. Vroeg interveniëren aan de preventiezijde.

Misschien is het nog beter om contact te hebben als mensen dreigen schulden te krijgen. Dat schulden kunnen worden voorkomen. De Gedragsstudio, AEGON, FREO en Nationale Nederlanden onderzoeken dit. Gedragswetenschappers van de AFM en enkele universiteiten denken hieraan mee.

Het zijn interessante onderzoeken die grondig moeten gebeuren. Maar het liefst zou ik nu al de uitkomsten willen weten. Daarmee kunnen we proberen te voorkomen dat mensen in de schulden terecht komen.

Het Actieplan Consumentenkeuzes gaat over bewustwording. Hoe kunnen mensen goed met geld om gaan. Of het weer leren goed te doen.

Binnen het actieplan is er ook aandacht voor verduurzaming. Hoe kan de financiële sector gedragsinzichten gebruiken om consumenten te helpen om gezonde duurzame financiële keuzes te maken?

Consumenten, zo blijkt uit onderzoek van onder meer de Behavior Change Group en Natuur & Milieu, gaan niet over één nacht ijs als ze hun woning verduurzamen. Het duurt vaak lang voordat ze daadwerkelijk tot actie overgaan. Financieel rendement van de investering blijkt heel belangrijk bij de keuze voor verduurzaming.

Met de uitkomst van dit soort onderzoeken moeten we rekening houden in ons beleid.

Uit alle onderzoeken blijkt dat het maken van financiële keuzes voor consumenten vaak heel moeilijk is. Als er eenmaal een keuze is gemaakt, kan dat een grote impact op het leven hebben. Dat maakt het zo belangrijk om de gevolgen van keuzes voor consumenten makkelijker, transparanter en meer inzichtelijk te maken. Hier hebben we nog een hele weg te gaan.

We kunnen alles onderzoeken, maar natuurlijk gaat het om hoe de uitkomsten in de praktijk gebruikt worden. Een deel van die praktijk is te zien op de gedragsmarkt, waar gedragsinzichten met elkaar gedeeld worden. Ik ga er zo naar toe, ik raad u aan vandaag hetzelfde te doen.

Over een jaar zien we de resultaten van de dertien nieuwe initiatieven. Ik hoop dat tegen die tijd ook veel van de experimenten, onderzoeken en initiatieven omgezet zijn in inzichten die door de hele sector worden omarmd. Als we eenmaal weten wat werkt bij het stimuleren van financieel gezond gedrag, dan kan de financiële sector dit gebruiken om Nederlanders stukje bij beetje financieel gezonder te maken: minder stress en meer welvaart en welzijn. Dat hoort er bij.

Dank u wel.