Speech door minister Van der Wal bij het vijftigjarig jubileum van Natuur & Milieu.

Toespraak | 16-06-2022

Van harte gefeliciteerd met jullie vijftigste verjaardag. 

Ik ken Natuur & Milieu inderdaad al best lang. Van de tijd dat we ons voor het eerst realiseerden dat olie en gas eindige bronnen waren. Woonwijken die op verontreinigde grond gebouwd waren, waren veel in het nieuws. Er werd gesproken over zure regen. En Natuur & Milieu was één van de organisaties die erop wees dat al ons produceren en consumeren wel eens een prijs zou kunnen hebben. Jullie legden je toe op kennis en samenwerking, daar waar bij diverse andere organisaties het accent op actievoeren lag.

‘Koning van Katoren’ was de mustread van toen. Wat een genoegen, mijnheer Terlouw, om u daar zelf over te horen vertellen [1]. Ik kan niet zeggen of de fictie nu de waarheid vooruit is geweest of andersom. Dichtung und Wahrheit vervloeien wel eens.

In mijn werk leg ik mij toe op het tweede, waarheid. Daar kom ik via de ratio, langs de weg van kennis en feiten. Dat is niet altijd gezellig – jullie hebben het nieuws van de afgelopen dagen vast ook gevolgd. Alleen met de feiten kun je bouwen aan vertrouwen. Omdat ze losstaan van wat je van ze vindt, en los van je politieke kleur of achtergrond (en dat was vijftig jaar geleden ook wel eens een relevante constatering).

Als ik heel eerlijk naar de feiten en cijfers kijk, dan zie ik dat we in Nederland meer natuur én betere natuur moeten realiseren. We moeten de samenleving zo inrichten dat natuur weer gaat meetellen bij alles wat we doen. Beide conclusies vind u ook in mijn natuurbrief aan de Tweede Kamer.

Een feit is, dat u gelijk heeft gekregen. Kwetsbare natuurgebieden presenteren ons een rekening. De gebieden zijn gaan lijden onder schadelijke stikstofverbindingen in de lucht en de bodem. U weet ongetwijfeld hoe stikstofschade uitwerkt. We brengen, met ons verkeer, onze industrie en de landbouw, te veel ervan het milieu in. Zo ontstaan schadelijke stikstofoxiden en ammoniak (uit mest) - verbindingen die de kwaliteit van bodems en de biodiversiteit doen afnemen. Minder planten, diersoorten, insecten zorgen voor een neergang in de natuur die de voedselproductie raakt. 

We moeten deze trend stoppen, en we hebben daar als overheid helaas te lang mee gewacht. Stoppen is ook nodig om Europese afspraken na te komen over natuurbescherming.

Drie jaar geleden tikte de Raad van State ons hierin op de vingers. Waarop de vergunningverlening in Nederland stokte. En er drastisch minder mogelijkheden waren om woningen te bouwen, wegen aan te leggen, een bedrijf uit te breiden.

Ik heb het als één van mijn opdrachten aanvaard om Nederland weer van het slot te halen. Door eerst te zorgen dat de landbouw, de industrie, het transport en de bouw straks fors minder stikstof uitstoten. In 2030 mag driekwart van onze meest kwetsbare natuur hier niet meer door achteruitgaan. Tot 2035 is daar 24 miljard euro voor beschikbaar. Provincies hebben tot 1 juli 2023 om daar per gebied plannen voor te maken, waar ook de waterkwaliteit en de klimaatdoelen in worden meegenomen.

Ik hou er rekening mee dat ieder gebied en ieder bedrijf, iedere woonsituatie en iedere infrastructuur anders is. Door met alle betrokkenen te kijken naar wat waar kan. Dat heet de gebiedsaanpak. 

De gebiedsaanpak lijkt iets abstracts, maar dat is het niet. Ik heb betrokken partijen verteld waarom uitstel niet aan de orde is. De natuur wacht niet op tot wij zijn uitgepraat of -gedacht. En hoe later we beginnen, hoe groter de pijn.

Dat leidt tot felle reacties en dat begrijp ik. Mensen lijken hoe dan ook te beseffen dat er een historische ommezwaai op handen is. De sfeer is ook grimmig, en daar heb ik meer moeite mee. Maar hoe hoog de zeeën ook gaan, ik zal altijd met alle ondernemers die het betreft in gesprek proberen blijven.

We gaan ondernemers steunen in hun zoektocht naar innovatieve oplossingen waar de natuur van herstelt, de woningbouw van opknapt, het transport en onze mobiliteit duurzaam en efficiënt door blijven, en Nederland kan blijven excelleren in duurzame landbouwkennis. De verschrikkelijke waarheid is dat er ook boeren moeten stoppen. Dat grijpt diep op levens in. Uiteraard gaan collega Staghouwer en ik hen ook helpen bij het maken van deze moeilijke keuzes.

Ik vertrouw op de feiten, maar stuur zeker ook op de verbeelding. Want ik gun Nederlanders ook de creatieve vrijheid die feiten zélf te koppelen aan de toekomst waar zij naar verlangen, of aan wat zij hún kinderen willen nalaten. Het is heel natuurlijk om te willen dat die kinderen net als wij in welvaren en goede gezondheid opgroeien. Daar krijgen we samen grip op als we het ‘wat’ – de feiten -  aan het ‘hoe’ – onze talenten - koppelen. En daarbij, net als Stach [2], onze moed aanspreken.

We kunnen ons laten inspireren. 

• Er zijn in Nederland innovatieve woonprojecten met gemeenschappelijke tuinen, energievoorziening, en een stadsboerderij.
• Begroeide uiterwaarden gaan overstromingen tegen. Daar worden met Ruimte voor de Rivier, en in de Millingerwaard verbluffende resultaten mee behaald.

Meer initiatieven vindt u in onze Agenda Natuurinclusief.   

Tot het hoofdstuk van de verbeelding horen ook onze toekomstvisioenen. Marjolein, je hebt een verlanglijstje, waarbij onder andere duurzaam ondernemen in 2050 de norm wordt. [3] Ik denk met jou dat dat gaat lukken, waarschijnlijk al eerder. En ik hoop er morgen al, op de natuurtop, en zeker de komende maanden, afspraken over te maken.

En, beste mensen, hou vol. Laat net als de afgelopen vijftig jaar de stille stem doorklinken die in de planten en dieren, de lucht en de bodem huist. Het mag (mezzo)forte.

[1] Jan Terlouw heeft aangegeven tijdens zijn introductie een aantal passages uit dit boek te citeren/voor te lezen, die levenslessen bevatten die nog steeds actueel zouden zijn.

[2] Hoofdpersoon ‘Koning van Katoren’

[3] Directeur Marjolein Demmers van Natuur & Milieu. Zij heeft ter gelegenheid van het jubileumjaar een verlanglijstje voor 2050 opgesteld. Elementen o.a.:

• iedereen woont in een aardgasvrije, goed geïsoleerde woning met veel groen om zich heen.
• er is genoeg schone energie om te wonen, werken en reizen
• rijke natuur, in de Noordzee, bij onze slootjes en meertjes en op land
•  we gaan zuinig om met de grondstoffen die onze aarde ons aanreikt
• schone producten hebben een eerlijke prijs en duurzaam ondernemen loont
• we eten lekker en gezond zonder happen uit de aarde te nemen
• iedereen verplaatst zich zonder uitstoot door anders te reizen en minder te vliegen