Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 13 maart 2020

Mediatekst | 13-03-2020

Inleidend statement minister-president Rutte

Goedemiddag. De ministerraad vandaag stond vanzelfsprekend voor een groot deel in het teken van de aanpak van de coronacrisis. De maatregelen die we gisteren hebben afgekondigd grijpen, dat mag duidelijk zijn, diep in het leven van mensen en ik heb begrip voor zorgen die dat oproept, vragen die dat oproept en tegelijkertijd zien we ook dat onze samenleving heel snel reageert en zich aanpast en dat is heel bijzonder. Ik wil daar zo nog iets meer over zeggen. Maar we zijn ons natuurlijk wel van bewust dat ieder van dit soort maatregelen een prijs heeft: in het persoonlijk leven van mensen, uiteraard ook maatschappelijk en dat we dus altijd moeten proberen daar met elkaar een goede balans in te vinden.

Ik begrijp dat het besluit over de scholen, wat we gisteren hebben genomen, heeft geleidt tot zorgen, misverstanden, maar ook ergernis. Ik wil allereerst nog benadrukken dat wij alle afwegingen maken vanuit het oogpunt van onze volksgezondheid, die staat op nummepr 1. Medische experts hebben ons op die basis geadviseerd de scholen niet te sluiten, daarbij geldt wel dat mensen moeten thuisblijven. Dat geldt voor leerlingen, dat geldt voor leraren, dat geldt voor conciërges. Als zij klachten hebben, neus verkouden en of keelpijn en of hoesten met daarbij eventueel koorts. Het is overigens ook tegelijkertijd fijn en belangrijk dat de scholen open kunnen blijven zodat kinderen naar school kunnen blijven gaan en ouders ook inderdaad kunnen blijven werken. Maar natuurlijk hebben wij oog  voor de problemen die op scholen kunnen ontstaan. Als er gaten vallen, bijvoorbeeld door het wegvallen van docenten dan moet vanzelfsprekend binnen een school de afweging worden gemaakt hoe gaan we verder. Wij kunnen ook niet het onmogelijke vragen. Mocht dat gebeuren, dat een school het gevoel krijgt: nu wordt van ons het onmogelijke gevraagd dan vraag ik van mij kant, vanuit de crisisorganisatie twee dingen: in de eerste plaats, het natuurlijk, dat zullen de scholen ook hebben, aandacht voor de examenleerlingen, maar vooral ook kijk hoe je als school dan kan helpen bij het opvangen van kinderen van ouders in vitale sectoren die op dit moment de crisis aan het bestrijden zijn. Sectoren zoals de gezondheidszorg, sectoren zoals politie, de brandweer, onze veiligheidsmensen, de veiligheidsbranche, maar ook de mensen die bezig zijn om ervoor te zorgen dat onze supermarkten, onze drogisten, onze levensmiddelenvoorziening dat die goed blijft draaien. Kijk hoe je dan in die situatie als het als school echt niet zou gaan hoe je dan toch kan helpen bij het opvangen van kinderen van ouders uit deze vitale sectoren. Voor ons geldt, uit de crisisorganisatie, dat wij natuurlijk heel precies zullen volgen hoe dit gaat. Wij zullen dit soort maatregelen die wij nemen iedere dag bekijken, de situatie hoe die zich ontwikkelt en hoe we verder gaan. Maar dit is mijn vraag en dat is echt belangrijk.

Dan hebben we vandaag een besluit genomen ten aanzien van vluchten uit risicogebieden. Dat was een advies gisteren van het OMT, dat is de club die ons adviseert, om de instroom van mensen die mogelijk coronavirus bij zich dragen in Nederland zo veel mogelijk te beperken is besloten alle passagiersvluchten uit hoog risicogebieden op de kortst mogelijk termijn te verbieden. Het gaat om vluchten uit de landen Italië, China, dat is inclusief Hongkong, Zuid-Korea en Iran. Vluchten uit deze vier landen mogen na 6 uur vanavond, dus na 18.00 uur vanavond, niet meer vertrekken naar Nederland, omdat binnen de Europese Unie een dergelijke maatregel maximaal 14 dagen mag gelden, geldt dit besluit in eerste instantie tot 27 maart, maar er is de mogelijkheid om dat dan te verlengen. Als er aanleiding van is komen er mogelijk ook andere landen op deze lijst en er kunnen ook landen van de lijst afgaan. We zullen u steeds daarvan berichten. Het betreft alleen passagiersvluchten, dus geen vrachtvluchten. En we bekijken de gevolgen voor Nederlanders die thans in die landen aanwezig zijn en terug willen.

We hebben vandaag in de ministerraad over gesproken over de economische gevolgen van de crisis met corona. Daar is ook gisteren in het Kamerdebat aandacht voor geweest. Er is een eerste brief gestuurd met een eerste set maatregelen deze week aan de Tweede Kamer die we nemen en we beraden ons nu op nadere maatregelen en zullen daar ook volgende week weer bericht van doen. Ik heb dat ook gisteren in de Kamer gezegd. Hier mag geld nu niet het hoofdonderwerp zijn. Het hoofdonderwerp moet hier zijn zoals dat dan heet: whatever it takes. Wij moeten onze economie beschermen tegen deze crisis.

Dan wil ik iedereen in Nederland die te maken heeft gekregen met deze maatregelen gisteren en zich zo snel heeft aangepast, en we zagen vanmorgen de foto’s van mensen die wel de trein moesten nemen omdat zij niet thuis kunnen werken in hun sector. Die de lege wagons toonden. En dan zie je dus wat een enorme impact dit heeft, maar ook hoe snel mensen zich aanpassen. Ik ben daar persoonlijk, ik denk heel veel mensen, zeer van onder de indruk, hoe we dat met elkaar als land doen. Hoe wij met elkaar in zo’n crisis adviezen opvolgen. Ik wil dat hier gezegd hebben. Maar ik wil ook nog ’s zeggen hoe belangrijk het is dat dat ook gebeurt, want het kan niet vaak genoeg benadrukt worden. We kunnen dit alleen oplossen met zijn allen, met 17 miljoen mensen. We kunnen dat alleen doen als we het samen doen. En tegen die mensen, en ik denk dat dat een minderheid is, maar toch, maar die er nog zijn, die zeggen: ach, ik maak me niet zoveel zorgen. Ik zou tegen die mensen willen zeggen: denk dan ook ’s aan andere meer kwetsbare mensen, die zich wel en terecht zorgen maken, omdat ze misschien minder sterk zijn, omdat ze misschien minder jong zijn dan jijzelf. Dus ik druk iedereen op het hart: houd je aan de nieuwe regels. En ik wil iedereen ook oproepen om daarbij oog te houden voor elkaar. En vooral voor de mensen die het nu extra moeilijk hebben. Help elkaar waar dat mogelijk is. Hamsteren is overigens niet nodig. Op dit moment is er genoeg in onze winkels aanwezig en het is ook een beetje vervelend voor de mensen die op dit moment hard voor ons aan het werk zijn om de crisis te bestrijden dat die vanavond thuis komen, naar de lokale supermarkt gaan en daar de schappen halfleeg aantreffen, dus het is ook eigenlijk niet zo heel aardig voor de mensen die op dit moment hard voor ons werken. Dus ik zou willen zeggen: als iemand die neiging heeft, stop daarmee. Het is niet nodig. Onze drogisterijen, onze supermarkten, er is genoeg om te eten, en genoeg om te kopen. Er zijn geen tekorten. En dat gezegd hebbend wil ik ook nogmaals de waardering uitspreken voor alle mensen die op dit moment iedere dag bezig zijn om zaken in goede banen te leiden. In al die sectoren die zo vitaal zijn voor ons allemaal. Ja, dat zijn de artsen, dat zijn de verpleegkundigen, dat zijn de apothekers, dat zijn ook de mensen bij politie, bij brandweer, de leraren, de beveiligers, de mensen die de vakken vullen in de supermarkten en de drogisten en die daar leiding geven aan die winkels. Dat is allemaal ontzettend belangrijk. En we beseffen dat er heel veel van jullie gevraagd wordt en dat zal ook nog wel even doorlopen. Maar we hebben met zijn allen in Nederland, en dat zeg ik namens iedereen, ontzettend veel respect voor wat jullie voor ons allemaal doen.

Dan een heel korte opmerking voor u ook, voor onze onderlinge begrip, er is natuurlijk ook vandaag gesproken over de Commissie Donner. Dat is de commissie die zich heeft beziggehouden met dat ongelooflijk ingewikkelde en pijnlijke onderwerp van de problemen met de kinderopvangtoeslag, wat er allemaal gebeurd is. Die commissie heeft daar een rapport over uitgebracht. Wij nemen dat over. En we komen ook met aanvullende maatregelen voor getroffen ouders met heel schrijnende problemen en ik wil eigenlijk kortheidshalve nu verwijzen naar Alexandra van Huffelen en Tamara van Ark, want zij zullen zo dadelijk in deze zaal, na deze persconferentie nog een toelichting geven op de stappen die we daar gaan zetten.

STEMERDING (NOS)
Meneer Rutte, de onrust op scholen over de maatregel om maandag toch open te zijn is echt heel groot. Waarom blijft u erbij dat het de beste beslissing is om scholen open te houden maandag?

RUTTE
Om de reden die ik net heb genoemd. En dat is dat wij dit doen op basis van de adviezen. De mensen die er alles van weten, die zeggen: vanuit de volksgezondheid – en dat moet onze eerste prioriteit zijn – op basis van die volksgezondheid moeten we het besluit nemen: kunnen die scholen open blijven? En dan is het van belang dat die kinderen daar ook les kunnen krijgen. En ik realiseer me, als het echt niet gaat, dan gaat het niet. Het kan zijn dat er teveel gaten vallen. Maar dan zeg ik wel, kijk, in zo’n situatie, als het echt niet zou gaan, op heel veel scholen gaat het wel, maar misschien gaat het ook een keer echt niet omdat er teveel gaten vallen, omdat er teveel zorgen zijn, kijk dan hoe je als school kan helpen met de opvang van de kinderen uit de sectoren die voor ons allemaal – waarvan de ouders werken in de sectoren die voor ons allemaal aan het werk zijn.

STEMERDING
Maar op scholen lopen honderden, misschien wel duizenden leerlingen, op grote scholen. Die kunnen elkaar besmetten, gaan weer naar huis waar ze hun ouders zien. Hoe veilig is dat nou echt?

RUTTE
Omdat kinderen in deze leeftijd, en dat zijn de medische adviezen van alle deskundigen die ons ter beschikking staan, de kans op besmetting bij kinderen in die leeftijd beperkt is. Mocht het zo zijn dat een kind aan het snotteren is, of meer erger verkouden is, of koorts ontwikkelt – en dat geldt natuurlijk ook voor leraren en conciërges en ander ondersteunend personeel, dan ga je direct naar huis. Maar zolang dat niet het geval is, kunnen kinderen naar school omdat de kans dan op besmetting heel klein is.

STEMERDING
Maar snapt u dan dat mensen het verontrustend vinden als ze kijken naar andere landen in Europa, waar de regering ongetwijfeld ook op deskundigen vaart, dat ze zien dat daar de scholen wel dicht gaan. Dat is voor mensen natuurlijk heel lastig te begrijpen.

RUTTE
Landen maken daarin verschillende afwegingen. Maar hier, voor Nederland geldt dat wij op basis van alle adviezen die we hebben, dit zo doen. Dat het daarbij ook van belang is dat daarmee ook de samenleving breed goed kan functioneren. De kinderen naar school, de ouders – zeker ook in de sectoren die zo belangrijk zijn – hun werk kunnen doen. En dat we op die manier onze samenleving goed door deze crisis kunnen loodsen.

STEMERDING
Nu zie je wel dat sommige scholen zeggen: we hebben zoveel zieken, wij gaan maar dicht. Anderen zeggen: ondanks dat de leraar kucht: we blijven toch open want we willen die kinderen niet naar huis sturen. Is dat niet te rommelig?

RUTTE
Uiteindelijk hebben we in Nederland verstandige mensen en ik leg hier duidelijk uit dat als je, ik zal nog even precies zeggen hoe we dat omschrijven: als je neusverkouden bent en of keelpijn hebt en of hoest met daarbij eventueel koorts, of je nou leerling bent of conciërge of leraar, dan ga je naar huis.

STEMERDING
Hoelang denkt u dat dit houdbaar is, die situatie zo op die scholen?

RUTTE
Ik hoop dat we zo goed mogelijk dit kunnen blijven doen de komende tijd, maar we zullen dat natuurlijk van dag tot dag bekijken. Maar door dit te doen, dragen de scholen er ook aan bij dat die leerlingen onderwijs kunnen krijgen en dat tegelijkertijd we ook als samenleving breder goed kunnen blijven functioneren.

STEMERDING
Afrondend ook even namens de kijkers van het Jeugdjournaal, kinderen die waarschijnlijk nu ook thuis zijn en ook misschien wel televisie zitten te kijken. Kunt u nou eens uitleggen waarom kinderen wel met heel veel mensen bij elkaar mogen zitten en heel veel ouders wordt gevraagd om uit elkaar te gaan?

RUTTE
Anders dan bij een gewone griep, waarbij vaak juist de kinderen die griep overdragen, is bij deze griep volgens alle mensen die daar heel verstandig naar kijken, de kans dat je die vanuit een kind kunt overdragen heel klein. En dat is niet alleen bij kinderen, dat is ook bij jongvolwassenen. Dat is bij eigenlijk bij mensen zo tot ongeveer 20 jaar. Dan is die kans heel erg klein. Dus dan is het niet nodig om scholen te sluiten. Als je de scholen wel sluit, ben je bezig ook de samenleving natuurlijk weer anders – dan heeft dat weer allerlei effecten op onze samenleving. Het is van belang dat kinderen goed onderwijs krijgen. Er zijn ook kinderen die richting het eindexamen gaan die goed onderwijs willen hebben, maar het is ook van belang dat daarom de papa’s en mama’s van de kinderen die nu les krijgen van de juffen en meesters, van de leraren en leraressen, dat die papa’s en mama’s ook kunnen blijven werken.

STEMERDING
U zegt, de kans is klein, maar u weet ook echt zeker dat het voor die kinderen de veiligste beslissing is?

RUTTE
Dat is wat alle deskundigen die ons adviseren zeggen op basis van alle onderzoeken die er zijn, dat dat het verstandigste besluit is.

VRAAG
Meneer Rutte, het is nog maar begin deze week dat u op het ministerie van Justitie stond en er werden nog lachend handen geschud en toen was het advies: geen handen schudden. En een paar dagen later, nu, is het toon serieuzer, zijn de maatregelen veel serieuzer. Wat is nou voor het kabinet het belangrijkste kantelpunt geweest deze week?

RUTTE
En zo zullen er meer momenten kunnen komen waarin we extra maatregelen moeten nemen. Het kan zijn dat het hier niet bij kan blijven. Het kan zijn dat er meer maatregelen nodig zijn. Het kan ook zijn dat op basis van de verantwoordelijkheid van veiligheidsregio’s er regionaal nog nadere maatregelen worden genomen. Dat kan allemaal nog. Ik heb het steeds gezegd: Nederland is ziek en de patiënt heeft een medicijn nodig. En je kijkt iedere keer, en zoveel mogelijk blijf je voor de golf, om ervoor te zorgen dat je iedere keer dat medicijn verder opvoert, om ervoor te zorgen dat de patiënt weer beter wordt. En zo hebben we maatregelen genomen maandag met die onhandige handdruk van mij. Maar goed, dat heeft misschien, het was niet bedoeld, nog eens onderstreept: stop daar dan ook mee. Maar ook afgelopen donderdag, en vandaag de maatregel waar het gaat om de vluchten uit risicogebieden.

VRAAG
Maar de vraag was: wat was het belangrijkste kantelpunt deze week?

RUTTE
Dat heeft Jaap van Dissel van het RIVM toegelegd in de persconferentie, dus dat zou ik nu niet allemaal willen herhalen. Maar hij heeft gisteren uitvoerig toegelicht de situatie in Brabant, de situatie op een aantal andere plekken in Nederland en dat deskundigen hebben gezegd in het OMT, de club die ons adviseert met alle deskundigheid daar aan boord, dat het verstandig is om nu aanvullen op de maatregelen die genomen waren nu dit pakket maatregelen te nemen en het kan heel goed zijn dat de komende dagen het nodig is verdere maatregelen te nemen. Dan zullen we dat ook doen.

VRAAG
Veel mensen vragen zich dan af: hadden de maatregelen die gisteren dan zijn gepresenteerd niet eerder moeten worden ingezet?

RUTTE
Wat je doet bij de zieke patiënt is iedere keer heel precies kijken: hoe reageert die op de medicijnen die we toedienen. En wat is het nut om vervolgens medicijnen te verergeren. Ik noemde gisteren in de Tweede Kamer het voorbeeld dat we nu zeggen vanaf donderdag gegeven de stand van de ontwikkeling: ga niet op bezoek bij opa en oma als dat niet nodig en al helemaal niet al je snottert. Afgelopen maandag heb ik die vraag ook gesteld aan het RIVM, ik zeg ‘zou het verstandig zijn’. Toen was de conclusie op basis van toen, de verspreiding van het virus, ‘nee dat heeft eigenlijk geen zin, omdat je dan geen normale griep zult overbrengen’, dus als je griep hebt normaal is het ook verstandig niet naar opa of oma te gaan, maar niet voor deze. Vanaf donderdag, gezien de stand van zaken toen wel. En zo ben je iedere keer heel precies aan het kijken: wat is nu nodig. De maatregel gisteren is natuurlijk ingrijpen. We zijn een van de weinige landen die een grens heeft gelegd bij 100 mensen voor bijeenkomsten. Daar behoren wij tot... België gaat nog een stap verder, maar de meeste andere landen leggen die grens een stuk hoger. Dus wij hebben die maatregelen heel precies genomen. Wat je met die maatregelen wil bereiken is dat de verspreiding van het virus zich zodanig ontwikkeld dat je hem geleiding kunt laten uitdoven.

VRAAG
U vind dus niet achteraf gezien dat dat toen te weinig is geweest?

RUTTE
Nee.

KOOLE (RTL Nieuws)
U sprak al even over de economische gevolgen en nu heeft het Christelijk Nationaal Vakverbond, het CNV, een oproep gedaan. Die willen graag met u, werkgevers, Koolmees en Wiebes om tafel om economische perikelen te bespreken. Bent u daartoe bereid?

RUTTE
Ik heb die oproep nog niet gezien. Ik ben natuurlijk bereid met iedereen aan tafel te gaan, maar ook ik moet in mijn agenda triage toepassen, omdat ik mijn allereerste prioriteiten moet leggen bij de volksgezondheid samen met Bruno Bruins. Maar uiteraard ben ik ook bezig de economische gevolgen. Daar zijn ook Wopke Hoekstra, Wouter Koolmees en Eric Wiebes heel druk mee bezig. Dus we gaan, als die uitnodiging er ligt, ik wist dat niet, dan gaan we is even heel goed kijken. Als dat kan doe ik dat natuurlijk heel graag ook zelf, maar dat vind ik een mooi signaal. Belangrijk ook dat werkgevers en werknemers ook bereidt zijn met ons te praten over maatregelen.

KOOLE
Ja want doen we niks, zegt het CNV, dan dreigt een crisis van ongekende omvang die miljoenen werkenden Nederlanders zal treffen.

RUTTE
Hoe precies de crisis zal ingrijpen in de economie laat zich nu niet voorspellen, maar dat die effecten heeft is zonneklaar. Dat is zonneklaar en whatever it takes. Ik heb het gisteren in de Kamer gezegd. We hebben in de afgelopen jaren onze staatsschuld teruggebracht tot een niveau dat, mocht het nodig zijn, vanwege niet gewenst maar misschien zich manifesterende oplopende WW-kosten, werktijdverkorting, allerlei andere kosten, dan kunnen wij op onze begroting een eerste dreun accepteren van 10% van ons nationaal inkomen. Dan praat je over 80, 90 miljard euro. Dat is heel erg veel geld. Dat betekent dus ook dat omdat dat zo is je in staat kunt zijn de komende tijd om heel specifiek, ook kijkend, naar sectoren te bezien: wat moet je doen. We hebben een eerste set maatregelen genomen: verruiming van de bestaande regelingen, maatregelen bij de Belastingdienst om bedrijven die tijdelijk in de problemen uitstel van betaling te geven en allerlei andere maatregelen. En wij komen volgende weer verder met maatregelen om ervoor te zorgen dat onze mooie economie dat die, schadevrij zal het niet zijn, echt niet, als je nu ziet hoe groot ook de impact is van de maatregelen die we nemen, maar dat die economie zo schadevrij mogelijk door deze crisis kan zijn.

KOOLE
En kunt u al iets zeggen over die maatregelen waar mee u volgende week komt?

RUTTE
Wij kondigen altijd maatregelen aan als we ze hebben. We zijn druk bezig om dat weer voor te bereiden.

LENGTON (DE TELEGRAAF)
Ja meneer Rutte aanvullend, kunt u misschien iets zeggen over onze nationale luchthaven en KLM. Is het kabinet daar mee bezig?

RUTTE
Zeker, er zijn vanmorgen ook gesprekken over geweest van betrokken bewindslieden en de luchtvaarsector en daar gaan we mee verder. Dus er wordt heel intensief nu de analyse gemaakt en gekeken: wat zijn de effecten. Die zijn natuurlijk aanzienlijk, dat heeft ook de KLM naar buiten gebracht. Dat de effecten nu al op natuurlijk op de maatschappij groot zijn. Dat zien we natuurlijk in de hele luchtvaartsector nu, in de hele wereld. Dat zijn grote klappen die daar nu verwerkt moeten worden. Dat is een heel belangrijke maatschappij voor Nederland, niet alleen omdat we er allemaal trots op zijn, maar ook omdat die natuurlijk voor Schiphol van groot belang is en voor onze hele vestigingsklimaat. Dus daar kijken wij met grote zorg naar en zorgen moet je omzetten in acties dus vandaar dat eerste gesprekken plaats hebben gevonden.

LENGTON
Ja er is toch niks concreets te melden. Ik begreep bijvoorbeeld dat Air France uitstel van bepaalde belastingafdrachten probeert voor elkaar te krijgen bij de Franse overheid. Is dat iets...

RUTTE
We kijken naar alles. We kijken naar alles, ook wat nu werkt. Op zichzelf in Nederland is er ook de maatregel om als het gaat belastingbetaling voor sectoren die in de problemen zijn om die belastingschuld te vertragen. Maar ik weet niet of dat nu precies voor deze maatschappij... ik was daar vanmorgen ook niet bij. Dus ik weet dat het gesprek heeft plaatsgevonden, ik weet dat van beiden kanten dat zeer gewaardeerd is, ik weet dat men nu bezig is om dat verder uit te werken, de analyse te maken en er is geen twijfel over dat wij natuurlijk klaarstaan ook daar te helpen.

LENGTON
Kunt u misschien iets zeggen over wanneer daar wat meer duidelijkheid over verwachten is?

RUTTE
Niet op dit moment. Ik wil het voor u uitzoeken, maar ik denk zo snel mogelijk. Maar ik heb daar nu niet precies het moment voor.

LENGTON
Wordt er eigenlijk gelobbyd om dat inreisverbod, dat de VS wil instellen voor vluchten vanuit de EU naar de VS om dat van tafel te krijgen.

RUTTE
Dat is natuurlijk een maatregel wel over een heel breed front. Ook wij maken natuurlijk nu een maatregel bekend over een inreisverbod bij risicovluchten, dus op zichzelf kun je niet het instrument bekritiseren, maar dit is wel heel ongericht en ook niet aangekondigd, dus wij maken daar groot bezwaar tegen. En vanuit de EU zijn er natuurlijk nu de nodige contacten over.

VRAAG (NOS STORIES)
Meneer Rutte, ik kom even terug op het onderwijs. We hebben bij het Instagramkanaal van NOS Stories meer dan een half miljoen middelbare scholieren als volgers. Zij zijn heel erg bezorgd. Zij zien dat er overal maatregelen worden genomen, maar zij zitten nog wel met meer dan 100 bij elkaar in de aula. En zij zeggen: wij kunnen prima alleen thuis voor onszelf zorgen terwijl onze ouders toch het werk doen. Wat zegt u daar op?

RUTTE
Nou om te beginnen wil ik tegen de leerlingen zeggen dat ik snap dat ze zorgen hebben, want het is ook heftig wat er gebeurt. Tegelijkertijd wil ik er ook bij zeggen dat al het wetenschappelijk bewijs is, en materiaal wat we hebben, en alle adviezen dat het risico op besmetting bij jongeren onder de 20, eigenlijk van 0 tot 20 beperkt is. Dat het ook tegelijkertijd dan belangrijk is om te kijken om te kijken: hoe kun je er voor zorgen als dat zo beperkt dat de samenleving ook zo gewoon mogelijk kan functioneren, zeker ook de leerlingen die kijken die misschien richting de eindexamens gaan. Tegelijkertijd als er gaten vallen op je school waardoor het echt niet meer gaat, dan snappen we ook dat je niet tot het onmogelijk bent gehouden. Dat gaat niet. Maar dan zeggen we wel tegen jullie leraren: kijk nou, wat kun je doen met de leerlingen die richting het eindexamen gaan, maar ook met leerlingen die niet oud genoeg zijn om thuis voor zichzelf te zorgen. Waarvan de ouders zeggen: ja, als die thuis komt te zitten, dan moet ik eigenlijk ook thuis blijven. Uit sectoren die zo belangrijk zijn voor ons allemaal. De mensen die zorgen dat de vakken gevuld zijn bij de drogisten en de supermarkten, de mensen in de beveiliging, bij de politie, de brandweer, de mensen in de zorg. En andere sectoren die ons nu door de crisis leiden. Kijk hoe je dan als school die leerlingen kunt opvangen.

VRAAG (NOS STORIES)
Maar deze leerlingen zeggen dus: wij zijn oud genoeg om zelf, voor onszelf thuis te zorgen, zodat we dus wel risico beperken misschien.

RUTTE
Snap ik, maar het lastige is, ik kan natuurlijk nooit precies bepalen waar ouders het prettig vinden dat de kinderen alleen thuis zijn en waar ouders er dan voor kiezen om dan ook thuis te blijven in zo’n situatie. En dan zeggen we tegen de school omdat je dat nooit nationaal kunt bepalen: kijk nou wat je kunt doen om in dat geval opvang te bieden voor kinderen in ieder geval van ouders die nu voor de bestrijding van de crisis zo belangrijk zijn.

VRAAG (NOS STORIES)
U zei net al: als er op sommige scholen bijvoorbeeld gaten vallen, dan moet een school zelf kijken hoe er wordt omgegaan met de situatie, waar de school daarin kan helpen. Hoe kijkt u verder naar het verloop van de eindexamens dan?

RUTTE
We hopen natuurlijk dat tegen die tijd het mogelijk is gebleken om leerlingen daar zo goed mogelijk op voor te bereiden en de eindexamens te laten doorgaan, maar we bekijken natuurlijk alles op dit moment van uur tot uur, van dag tot dag, van week tot week. En waar het nodig is, nemen we aanvullende maatregelen. Dus ik kan niet uitsluiten dat het ook hier zal gebeuren.

VRAAG
Ik wil het nog even hebben over de supermarkten. Er wordt gehamsterd. Er wordt gejaagd op wc-papier en pasta. Albert Heijn heeft al tijdelijke tekorten. U zegt: ik ben daar niet bang voor, voor tekorten. Maar voor hoe lang hebben we nog genoeg?

RUTTE
De levensmiddelenbranche verzekert ons dat er op zichzelf genoeg te eten, te drinken en wc-papier is. Probleem is dat nu mensen gaan hamsteren en wat ik ongelooflijk, eerlijk gezegd, niet sociaal vind, in Nederland waar we juist op dit moment zo goed reageren op al die maatregelen, dat ook dit gebeurt. En dit vind ik dan jammer. Dus mijn oproep is aan de mensen die dat doen: doe dat niet, het is niet nodig. En als nu vanavond de mensen thuis komen die in de zorg hebben gewerkt om deze crisis te bestrijden of bij de politie, of op andere plekken, die komen dan misschien bij het schap en daar, en dan is het eten op, of dan zijn de keukenrollen op. Dus waarom zou je dat nou doen?

VRAAG
Hoe lang is er genoeg?

RUTTE
Volgens het Centraal Bureau van Levensmiddelen is er helemaal geen tekort in Nederland. We zijn het tweede voedselproducerende land ter wereld. Er is in Nederland toch geen sprake van een tekort aan spullen.

VRAAG
Nog een andere vraag, iets algemener, u zegt: ouderen zijn de meest kwetsbare groep. Ga niet op bezoek bij opa en oma als je verkouden bent. Ouderen zijn dat de mensen die 80 zijn of begint het al op 60, 70. Wie zijn de ouderen?

RUTTE
Wij zeggen ouderen, maar dat is heel verschillend. Je hebt natuurlijk mensen die al wat jonger al wat ouder zijn, gewoon qua constitutie, hangt er ook vanaf hoe je je leven hebt geleefd of je ziektes hebt gehad. Hangt van allerlei dingen af. Dus je kunt dat nooit helemaal precies prikken. Maar ik denk dat iedereen wel aanvoelt dat mensen op een gegeven moment wat ouder beginnen te worden en wat kwetsbaarder beginnen te worden. Ook wijzer door al die jaren. Dat is natuurlijk het mooie van ouder worden, maar goed, in dit geval geldt vooral de fysieke conditie, en dan geldt voor ouderen, maar ook personen met een verminderde weerstand. Dat kunnen mensen zijn met longklachten, of hartklachten, of zware diabetes of kanker. Kijken we, zeggen we: joh, probeer nou je bezoek daar aan te beperken. En tegen de ouderen zelf adviseren wij zeker ook en mensen überhaupt met een verminderde weerstand, want dit geldt niet alleen voor ouderen, dit geldt ook in het algemeen voor mensen met een verminderde weerstand, ook jonge mensen kunnen natuurlijk hartklachten hebben of longklachten hebben of andere ernstige klachten, ook dan zeggen we: mijd nou gezelschappen en het gebruik van het OV. Doe dat dan niet.

HOFS (DE VOLKSKRANT)
Nog even over die inreisverboden. Waarom zou nou precies, op welke grond van, op welke criteria zijn deze vier landen gekozen en hoe kunt u dat herzien want deze pandemie verspreidt zich natuurlijk. Dagelijks verandert het beeld. Dus het kan ook zijn dat je ineens een ander land weer, wat is daarvoor het proces?

RUTTE
Dit laat zich niet precies knippen. Het is in een crisis zoals deze niet mogelijk om bij elk besluit dat je neemt een jarenlang uit onderhandeld afwegingskader te hebben. Dus uiteindelijk moet je in zo’n crisis ook het op de hand wegen. Maar dit zijn wel landen die we nu aankondigen waarvan we weten, Zuid-Korea, Iran, China, met ook Hongkong en Italië, dat dat landen zijn die op dit moment hevig getroffen zijn. Ook landen die soms alweer bezig zijn uit die crisis te komen. Kijk naar bijvoorbeeld China. Daarom zal het zo zijn de komende tijd het denkbaar is dat landen van de lijst afgaan. Maar er kunnen ook landen bij komen. Maar dat zullen we iedere keer heel precies bespreken met het RIVM, met Buitenlandse Zaken, we kijken natuurlijk ook dan naar de reisadviezen. Je kijkt naar een breed palet aan zaken. Maar ik kan hier niet een heel precies afwegingskader neerleggen, dat is onmogelijk.

HOFS
Maar dat kan per dag veranderen?

RUTTE
Ja, dat kan per dag veranderen.

HOFS
Dus in principe morgen kunnen daar landen bij komen?

RUTTE
Zeker. Althans zeker, dat kan. Zeker dat dat kan, niet dat dat gebeurt. Zeker dat het kan.

HOFS
Een andere vraag: is het niet veel effectiever om de bestrijding van deze pandemie, om daar op Europees niveau te coördineren? Want elk land is nu eigen dingen aan het doen. Bijvoorbeeld in Frankrijk gaan de scholen dan wel dicht. Hier dan niet. In Duitsland mogen er geloof ik nog 100 man bij elkaar komen, in andere landen 1000. Waarom is er niet meer coördinatie op Europees niveau, want ja, dit virus houdt zich natuurlijk niet aan de grenzen?

RUTTE
Nee. Om te beginnen, het feit dat Europa niet een land is, en ik zou zeggen daar ben ik ook blij om op zichzelf want daar zou ik niet voor zijn, maar het feit dat Europa niet een land is, maar dat wij natuurlijk een samenwerking zijn van landen in de EU, brengt ook met zich mee dat sommige zaken nationaal geregeld zijn. Gezondheidszorgstelsels zijn nationaal. Er zijn ook grote verschillen tussen landen, hoe ze dat doen. Het systeem in Nederland met de huisartsen als poortwachter, de GGD, het RIVM, en de anderen die daar een grote belangrijke rol in spelen in ons fijnmazige systeem van onze gezondheidszorg op basis waarvan onze pandemiebestrijding hebben neergezet, hebben ingericht, dat draaien we nu ook helemaal af, dat hele handboek, dat hele crisishandboek wordt op dit moment ook gebruikt – hebben we heel zorgvuldig ontwikkeld. Wordt ook in de wereld beschouwd als een aanpak die effectief is. Dat is in andere landen weer anders geregeld. Dus om te beginnen zijn er altijd nationale verschillen in een Europese Unie wat niet een land is, maar lidstaten die lid zijn van een vereniging zijn er gewoon nationale verschillen. En wat we natuurlijk wel proberen en daar heeft u wel een punt, is meer te coördineren. Daarom is er ook afgelopen dinsdag een vergadering geweest van de Europese leiders, regeringsleiders en president in de Europese Raad. Eerste keer via een videoverbinding. Zijn er ook overleggen geweest deze week, meerdere keren, binnen de Benelux waar Nederland dit jaar voorzitter van is, met de premiers heeft Bruno Bruins overleg met een heel aantal collega’s op het gebied van de volksgezondheid. Maar, en als het bijvoorbeeld gaat om het feit dat op een gegeven moment Duitsland en Frankrijk nationaal beschermende maatregelen namen voor persoonlijke beschermingsmiddelen, waar Nederland vaak geen eigen productie van heeft, dus wij zijn vaak afhankelijk daarbij van de import uit andere gebieden, uit bedrijven et cetera. En dit zijn soms landen die wel eigen productie hebben. Dan is het ook Nederland dat zegt tegen de Europese Commissie: grijp hier in. Dan heeft de EC ook een rol. Dus in een heel aantal gevallen kan de EC ook ingrijpen. En ik moet zeggen, de EC doet dat ook en doet dat effectief. Dus er wordt samengewerkt, maar het onvermijdelijk dat in een Europa van soevereine lidstaten grote nationale verschillen bestaan.

HOFS
Ook over wetenschappelijke inzichten dan blijkbaar? Want blijkbaar vindt men in Frankrijk wel gevaarlijk als kinderen gewoon naar school blijven gaan, terwijl in principe, ja de medische wetenschap zou daar het over eens moeten zijn, zou je denken.

RUTTE
Goed, wij baseren ons in ieder geval op onze adviseurs. En nogmaals, dat is ook nationaal geregeld.

DE KRUIF (NIEUWSUUR)
Nog even over die vluchten die vanavond niet meer mogen landen uit risicogebieden, waarom is die keuze nu gemaakt?

RUTTE
Gisteren is het advies gekomen van het OMT om dit te doen. Dus er is gisteren gezegd: gezien de stand van de crisis met Corona is het belangrijk om een heel pakket aanvullende maatregelen te nemen. Dat hebben we gisteren allemaal gedaan, op een na. Deze stond op de lijst dit moet je doen, maar we hebben gisteren gezegd: we willen even heel precies weten hoe we dat organiseren tussen passagiersvluchten en goederenvluchten omdat het soms noodzakelijk kan zijn – ook voor de bestrijding van de crisis – dat die goederenvluchten doorgaan. Dat heeft tijd gekost. Dat kostte zeg maar – nou wat is het, niet 24 uur, 20 uur ongeveer tussen het advies en het afkondigen en het was noodzakelijk om dat even heel precies te regelen. En, maar het is onderdeel dus van die volgende stap die we nu zetten over een breed front in de bestrijding.

DE KRUIF
Is er overwogen om dat ook eerder te doen, omdat ook de Nederlandse besmettingen in eerste instantie uit het buitenland kwamen?

RUTTE
Wij baseren ons op de adviezen van deskundigen en die bouwen dat steeds op. Dat zijn natuurlijk pakketten die kunnen groeien. Er liggen natuurlijk ook denkbare maatregelen op de plank om als dat nodig zou zijn – uw vraag zou kunnen zijn: wat zijn die denkbare maatregelen en daar wil ik nooit over speculeren maar uiteraard denken wij altijd na: wat is er verder nodig in de komende tijd als dat nodig is om de dosis medicijnen voor de patiënt Nederland verder op te voeren. Bij deze opvoering van de dosis was dit onderdeel van het pakket.

DE KRUIF
Dus niet te laat wat u betreft?

RUTTE
Nee.

DE KRUIF
Andere vraag, steeds meer landen roepen de noodtoestand uit, hoe ver zit Nederland daar vanaf?

RUTTE
Dat is voor Nederland taxeer ik niet noodzakelijk. Ik ben staatsrechtelijk niet precies onderlegd wat de voordelen zouden zijn van een noodtoestand en of we dat precies kennen. Dat zou ik moeten laten informeren. Maar op dit moment kan ik u zeggen dat de crisisorganisatie in staat is op basis van de bestaande wet- en regelgeving alle noodzakelijke besluiten te nemen. Er is nergens iets geweest in de afgelopen paar weken waar ik dacht: daar zit het staatsbestel of onze staatsinrichting of onze verantwoordelijkhedenverdeling mij in de weg. Absoluut nergens.

DE KRUIF
Geen noodtoestand dus?

RUTTE
Lijkt mij niet noodzakelijk, maar ja, als het dan, ik ga er nog eens naar kijken wat het precies betekent als je het zou doen hier en of het überhaupt bestaat in Nederland, zo’n fase. Ik ben daar niet deskundig in op dat punt van het staatsrecht. Maar in ieder geval, de bestaande wet- en regelgeving heeft me niet in de weg gezeten. Sterker nog, ik zei het net, het vijftien jaar geleden ontwikkelde draaiboek aanpak pandemieën op basis waarvan wij nu bezig zijn, geeft ons alle mogelijkheden om in iedere fase deskundig advies te krijgen en op basis van dat deskundige advies de noodzakelijke besluiten te nemen.

NIJS (SBS)
De scholen blijven open, want de kinderen tot 20 jaar kunnen niet besmet raken. Tegelijkertijd...

RUTTE
Dan is het risico een stuk... dan is het risico kleiner. Het niet besmet raken kun je nooit zeggen.

NIJS
Precies, dus die kinderen kunnen gewoon met zijn allen op school bewegen. Maar tegelijkertijd wordt ze wel verzocht om niet bij opa en oma langs te gaan omdat ze misschien die dan besmetten. Hoe zit dat?

RUTTE
Ja wat je daar natuurlijk ziet is dat in algemene zin geldt voor kinderen en voor iedereen op die scholen: als je überhaupt zou snotteren of neusverkouden bent, ik heb net de dingen genoemd en ik wil dat altijd heel precies zeggen dus ik herhaal het dan toch weer eventjes. Dan praat je over: neusverkouden en of keelpijn en of hoesten met daarbij eventueel koorts, dan ga je niet naar opa en oma of naar mensen die een verminderde weerstand hebben. Dat is dan onverstandig.

NIJS
Dus gezonde kinderen kunnen gewoon bij opa en oma langs?

RUTTE
Ja nou ja het hele probleem daar is dat hele kleine kinderen natuurlijk het risico met zich meedragen dat zij een normale influenza hebben, dus een normale griep die we allemaal kunnen krijgen in Nederland, die we kennen. En dan doet zich natuurlijk het risico voor dat zouden opa en oma later ook nog geraakt worden door dit virus op een andere manier, dan natuurlijk wel een hele gevaarlijke combinatie krijgt.

NIJS
Maar als je kiplekker bent en je bent kind, dan kan je gewoon bij opa en oma op bezoek?

RUTTE
Nee, want je weet nooit of kinderen dat influenzavirus dragen. Dat normale griepvirus dat we allemaal kennen in Nederland. En dat in combinatie later met opa of oma die ook nog eens een keer iets ergers kunnen krijgen, dat moet je niet hebben. Bovendien, als kinderen snotteren, dan is er wel een risico. En daarom zeggen we ook: ook als we op school zitten, thuisblijven. Geldt ook voor de leraren, geldt ook voor de conciërges.

VRAAG
Het RIVM maakt weer een hoger aantal besmettingen bekend. Welke mate van controle hebben we momenteel?

RUTTE
Wat je nu ziet is natuurlijk dat het virus zich nog uitbreidt, het aantal besmettingen. En denkbaar is dat ook mensen besmet zijn die we niet in beeld hebben nog. Dat kunnen ook huisgenoten zijn die niet getest zijn, omdat ze in dit moment in isolatie of quarantaine zijn bij hun partner. Op dit moment staat de teller op 804. En wat ik vooral wil benadrukken hier: hoe treurig we denk ik allemaal zijn en hoezeer we meeleven met ook de nabestaanden van de vijf mensen die vandaag moesten worden bericht ook zijn overleden sinds de vorige rapportage van gisteren, waarbij in totaal dus nu 10 corona patiënten zijn overleden. Dat zijn de aantallen. Dan is het zo dat wij op basis van de crisisorganisatie dagelijks kijken naar hoe zich dit ontwikkelt en zodra de deskundigen een aanleiding vinden om te zeggen: nu moet de dosis worden opgevoerd, de dosis medicijn, dan kan ik verzekeren dan liggen alle maatregelen klaar om dat ook te doen. Dat was wat we gisteren gedaan hebben vanwege de... het gaat niet alleen om de aantallen waar naar je kijkt, maar je moet ook kijken: hoe ontwikkelt het zich in Brabant, waar we in feite niet meer in de indamfase zitten, maar in de volgende fase. Je ziet ook een paar ontwikkelingen, wat ik gisteren ook in de Kamer geschetst, in Zuid-Limburg, Jaap van Dissel, RIVM, heeft dat verteld. Een paar andere plekken waarvan je zegt ‘dat roept extra bezorgdheid op’ over die situatie. Aanleiding voor het OMT om dit uitgebreide pakket maatregelen te nemen.

VRAAG
En voelt nog steeds met die maatregelen die voorhanden dat er een zeker mate van controle is?

RUTTE
Onder controle... het loopt op. Dus in die zin is dat aantal niet onder controle, want het loopt op. Maar dat kan ook nu niet de ambitie zijn. De ambitie moet nu zijn om te zorgen dat de piek in de zorg wordt vermeden. Je wil vermijden dat er ineens een hele hoge spike, een piek, ontstaat in de toegang tot de zorg en dan zeker tot de intensieve zorg, tot de IC capaciteit. Dus wat je aan het doen bent is proberen zo goed mogelijk het virus weer onder controle te krijgen. Het aantal vervolgbesmettingen zo klein mogelijk, daarom neem je ook de maatregelen van gisteren. Dat zijn eigenlijk zelfisolatiemaatregelen en die worden massaal nu genomen in Nederland, waardoor die kans op verspreiding aanzienlijk verkleind, om daarmee ervoor te zorgen dat als het verder oploopt en die kans is natuurlijk heel groot dat het de komende tijd verder oploopt en die aantallen nog aanzienlijk hoger kunnen zijn dat je dan in ieder geval voorkomt in het gezondheidzorgsysteem dat daar een piek ontstaat.

HENDRIKX (DE VOLKSKRANT)
Ja u benadrukt heel vaak dat we dit samen moeten doen met 17 miljoen mensen om dit virus te laten uitdoven. Kunt u nou iets, zeg maar, een perspectief schetsen: waar moeten mensen rekening mee houden? Hoe lang zijn wij samen dan bezig met dit gevecht?

RUTTE
Dat kan een tijd duren. Ik kan dat niet voorspellen. Dat hangt er ook vanaf hoezeer wij in staat zijn om uiteindelijk, laten we zeggen, die groei weer gelijker te krijgen. Het is interessant om natuurlijk de komende tijd te kijken hoe dat zich in Brabant verder ontwikkelt. De maatregelen die al wat langer geleden zijn genomen. Het pakket maatregelen van gisteren zal op enig moment ook zichtbaar moeten worden in de cijfers. Lukt dat onvoldoende dan gaan we extra medicijn toevoegen, extra maatregelen toevoegen, maar ik kan noch over de duur, noch over het aantal iets voorspellen. Althans we proberen dat zo goed mogelijk in goede banen te leiden, maar ik kan daar geen zekerheden over geven. Dat is niet te geven. Wat we doen is per fase ervoor zorgen dat je zo goed mogelijk voorkomt dat er een piek ontstaat in de zorgbehoefte.

HENDRIKX
Het kan dus ook heel lang gaan duren?

RUTTE
Ja alles kan, maar dat weten we natuurlijk niet zeker. Wij proberen dat natuurlijk te voorkomen.

BOONMAN (EENVANDAAG)
Ja meneer Rutte, misschien een beetje raar, maar één ding viel me gisteren bij het debat op, dat u op enig moment zei: we kunnen natuurlijk niet met 150 man en het kabinet enzovoort dit probleem oplossen. U zegt net, doet ook een oproep aan de burgers om zich niet te asociaal te gedragen door te hamsteren. Dat woord asociaal gebruikt u niet. Niet sociaal.

RUTTE
Niet sociaal heb ik gebruikt.

BOONMAN
Maar vraagt u eigenlijk niet in deze crisis gewoon aan de burgers en ook aan de Kamer vertrouwen, vertrouw op mij. Ik doe het beste wat mogelijk is.

RUTTE
Ja, dat klopt. En dan bedoel ik niet mij als in de persoon van premier Mark Rutte, dan bedoel ik dat in de organisatie die we daar voor hebben, de crisisorganisatie, waar ik natuurlijk uiteindelijk met Bruno Bruins, minister van Medische Zorg, leiding aan geef. En dan verwacht ik niet dat mensen ineens massief het vertrouwen in een premier of een minister van Medische Zorg. Dan denk ik dat Nederland reden heeft vertrouwen te hebben in de deskundigen die ons adviseren, waarbij ik kan verzekeren dat wij die adviezen uiteraard altijd weer, stevig weer met elkaar daar over vechten. Dat duurt nooit lang, dat doen we kort, bevragen, doorvragen. Is dit echt verstandig? Moet er niet meer? Moet er niet minder? Hoe zit het precies, dit en dat? En uiteindelijk je samen probeert, en tot nu toe is dat altijd in consensus gegaan met de deskundigen, de maatregel te nemen die we moeten nemen. Is daarmee gegarandeerd dat wij altijd de goede besluiten nemen? Nee, ik heb het ook gisteren gezegd in de persconferentie. Je moet in een crisis zoals deze, dat is echt een les uit het crisismanagement. Moet je op basis van maximaal 50% van de kennis die je hebt 100% van de besluiten nemen. Er werd mij net gevraagd: is er een heel afwegingskader voor risicovluchten? Nee. Er is nu geen tijd om dat te gaan maken. Dat vind ik niet relevant nu om dat perfect te hebben, dus dan kies je er voor om het niet te hebben, maar zo goed mogelijk. Dus je maakt iedere keer, ook hier, triage, kijk je, waar moet je het perfect hebben? Dat gaat bijvoorbeeld over IC-capaciteit, over hulpmiddelen. Daar probeer je natuurlijk het allemaal in zo goed mogelijk te doen. Maar er zijn ook dingen waarvan je in een crisis zegt: weet je, het is nog net geen 10, het is een 6 of een 7 maar het is goed genoeg. We hebben hier voldoende materiaal om besluiten te nemen welke landen we hier niet meer willen hebben landen. Zo werkt dat in een crisis en daar zullen ook fouten in worden gemaakt. Dat is onvermijdelijk. Waarbij het belangrijkste is dat we in dat kernproces het infuus voor de patiënt, het medicijninfuus, en de tap die er op zit, dat we die zo goed mogelijk met elkaar beheren op basis van alle kennis die daar voor voorradig is.

VRAAG
Afrondend over corona, het weekend staat voor de deur. Ik denk dat heel veel jongeren van plan zijn of zijn geweest om uit te gaan. Anderen een etentje hebben gepland. Wat vindt u, moeten mensen het nou wel of niet doen?

STEMERDING (NOS)
De horeca is niet dicht, dus, maar let nou op, als je in die horeca zit, zorg er nou voor, en ook tegen de horecagelegenheden dat die aantallen daar beheersbaar zijn binnen. Let er op ook natuurlijk als je zelf je niet helemaal fit voelt, ga er niet heen. Neem dat risico niet. Ga nou niet anderen dat aan doen. Dus doe dat een beetje met beleid, zoals we dat ook eigenlijk doen in alle fasen nu van deze crisisbestrijding. En zeker ook na gisteren en ik was het meest onder de indruk vanmorgen van die foto’s van de lege treinen dat ik denk: ja, dit werkt dus. Dit is echt ook Nederland. Uiteindelijk kunnen we allemaal met elkaar ontzettend, ook als we willen, heel erg mopperen over van alles, maar als het nodig is dan staan we er ook. En dat vind ik ook echt weer het bewijs deze dagen. En ik denk dat jongeren prima in staat zijn dit weekend om als zij gewoon een leuke avond willen hebben met een paar vrienden om dat te hebben. Maar let gewoon een beetje op. Geen grote groepen. En als je jezelf niet fit voelt, blijf thuis.

HOEDEMAN (ALGEMEEN DAGBLAD)
Meneer Rutte, even een heel ander onderwerp. Het staatsbezoek aan Indonesië is achter de rug. Een week gelegen zei u op deze plek dat er qua excuses niets te verwachten viel. Wat is er gebeurd na die persconferentie?

RUTTE
Ik heb dat uitgelegd. Ik dacht dat de vraag veel meer ging over excuses voor het koloniale verleden. Ik veronderstelde dat breder bekend is in Nederland dat sinds 2005 Ben Bot, 2011, 2013 de ambassadeur, 2016, Koenders de minister van Buitenlandse Zaken. Bot nog niet excuses, maar ’11, ’13, en ’16 wel voor laten we zeggen de geweldsontsporingen die plaatsvonden na de proclamatie van 17 augustus 1945.

HOEDEMAN
Hoe verklaart u de opwinding? Volgens de Koning was er sprake van niets nieuws? Ik citeer letterlijk. Waarom dan die opwinding?

RUTTE
Omdat ik me realiseer en dat is natuurlijk een feit dat excuses eerder uitgesproken door een ambassadeur en een minister van Buitenlandse Zaken, ik heb ze zelf niet in een officiële toespraak geuit, het een heel verschil is of dat van een ambassadeur is of een minister versus het staatshoofd. De impact van het staatshoofd die dezelfde teksten in navolging van zijn regering herhaalt in Indonesië is natuurlijk groter. Dan is het meer de man, de positie, ook de plek waar het gebeurde. En dat in zichzelf heeft natuurlijk een bijzondere betekenis. Dat realiseer ik mij. En ik realiseer me ook, ik had het er met Stef Blok vandaag over, allebei ook ons verleden in onze families in Indië en het latere Indonesië, dat zijn allemaal families waarin door de generaties heen over al deze zaken veel emotie is, veel discussie is, veel gesprekken plaatsvinden en dat dit daar aan zal bijdragen, hoop ik.

HOEDEMAN
Wilde de Koning het ook heel graag zelf zeggen omdat zijn moeder het niet mocht?

RUTTE
Over de Koning zeg ik helemaal nooit iets, dat weet u. De Koning spreekt alles in officiële hoedanigheid, spreekt hij onder ministeriële verantwoordelijkheid.