Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 6 maart 2020

Mediatekst | 06-03-2020

Inleidend statement minister-president Rutte

Goedemiddag, en zoals vanmorgen bekend gemaakt is vandaag helaas het moment gekomen dat ook in Nederland een eerste sterfgeval als vervolg van een besmetting met het coronavirus is te betreuren. Laat ik ook hier nog een keer namens het kabinet medeleven uitspreken met de nabestaanden en hen alle sterkte wensen met het verwerken van dit verlies. En deze situatie, deze ontwikkeling onderstreept nog eens het grote belang dat we met elkaar er aan werken om de verspreiding van dat virus tegen te gaan. Ik wil dat kader ook nogmaals mijn waardering uitspreken ook weer deze week voor het vele werk wat gebeurt door de deskundigen van het RIVM, de mensen van de GGD, de huisartsen en de allerlei andere mensen. Ik heb maandag bij een GGD kunnen kijken en dinsdag bij een huisartsenpraktijk die er mee te maken heeft. En je bent altijd weer onder de indruk van de rust en de deskundigheid en de focus en de enorme toewijding waarin dat allemaal gebeurt. Daar kunnen we in Nederland alleen maar blij mee zijn. 

De tweede belangrijke kwestie waar we in de ministerraad over spraken is de migratieproblematiek aan de Turks-Griekse grens. We hebben de beelden gezien, we hebben de verhalen gehoord van de mensen die zich op basis van onjuiste informatie in gevaarlijke situaties bevinden en begeven om die grens over te steken. En dat moet stoppen. Turkije moet zich weer gaan houden aan de afspraken die we in 2016 hebben gemaakt tussen de EU en dat land. En dat is deze week ook nog eens onderstreept door de ministers in Europa van Justitie en de ministers van Buitenlandse Zaken. Zij hebben ook opnieuw bevestigd in navolging van de voorzitter van de Europese Raad en van de Commissie dat Europa de buitengrenzen zal beschermen. En om dat goed te kunnen doen is ook hulp aangeboden aan Griekenland. Ik heb zelf ook contact gehad met de Griekse minister-president en met de voorzitters van de Commissie en Raad en wij blijven de situatie intensief volgen waarbij de enige manier om dit zowel voor Turkije als voor Europa in goede banen te lijden, is de stabiliteit terug te krijgen, is de uitvoering van de afspraken. 

Tot slot, over een paar dagen, aanstaande maandag begint het strafproces tegen 4 verdachten van het neerhalen van vlucht MH17. Inmiddels bijna 5,5 jaar geleden. De rechtbank doet zijn werk in alle onafhankelijkheid. Ik kan wel zeggen dat dit een heel belangrijke stap om tot waarheidsvinding te komen, maar ook gerechtigheid voor de slachtoffers en hun nabestaanden. Dat proces is moeilijk. Het proces duurt lang. We hebben er vaak ook met elkaar over gesproken. En ik heb heel veel respect voor de manier waarop de nabestaanden daarmee omgaan. Ik had afgelopen week met de meest betrokken ministers ook weer het geregelde overleg met de organisaties van nabestaanden en ook daar dat uitgesproken. En ook deze rechtszaak zal niet, vrees ik, het einde zijn van het hele proces. Het onderzoek naar de betrokkenheid van andere personen gaat ook door. En wat wij willen bereiken is dat we stap voor stap komen tot ons doel en we zullen daar, ook met de andere betrokken landen en met ruime steun van de internationale gemeenschap. En ook van jullie, de pers hier in Nederland, maar ook internationaal, ook maandag lijkt er weer overweldigende persaandacht te zijn voor de start van het proces, en ook die persaandacht is ongelooflijk belangrijk om er voor te zorgen dat wat hier gebeurd is, 5.5 jaar geleden nooit in deze wereld als normaal zal worden gezien. En ik kan jullie verzekeren is ook voor de nabestaanden van ongelooflijke waarde. 

BREEDVELD (NOS)
Premier Rutte, 128 mensen besmet, één iemand overleden aan het coronavirus. Is er reden tot zorg?

RUTTE
Die was er ook al uiteraard de afgelopen dagen. En nu zeker ook met het eerste sterfgeval, vanzelfsprekend.

BREEDVELD
Zijn we voorbereid?

RUTTE
Ja, wij zijn voorbereid. We zijn bezig en we bereiden ons ook voor op eventueel een volgende fase, zal die zich aandienen.

BREEDVELD
Want we zien dat verschillende evenementen worden afgelast. Is het verstandig om dat landelijk te organiseren en te zeggen van: nou dit zijn de omstandigheden waarop mensen inderdaad grote evenementen zouden moeten af lassen?

RUTTE
Er is geen reden om nationale evenementen te vermijden of om af te lassen op dit moment.

BREEDVELD
Toch zijn er in bijvoorbeeld Sittard carnavalsoptochten afgelast. 

RUTTE
Nee, dat kan. Uiteraard staat het regionaal, lokaal, en dan is het uiteraard het overleg wat dan plaatsvindt met de GGD, met de gemeente, is het mogelijk om andere besluiten te nemen, maar nationaal is er geen reden om daartoe te adviseren.

BREEDVELD
Hetzelfde geldt ook voor ziekenhuizen. Is daar, is het nodig om dat nationaal te coördineren? 

RUTTE
Dat gebeurt allemaal. 

BREEDVELD
Ja, en vandaar mijn vraag: zijn we voorbereid want geen, er is geen zeggen aan waar dit toe kan leiden. 

RUTTE
Kijk wat we doen is om te beginnen natuurlijk ons realiseren dat dit echt specifieke deskundigheid vraagt van de GGD’s, van het RIVM. Dus zij zijn heel belangrijk. Zij behoren ook tot, in de wereld, tot de beste experts die er in de wereld zijn op dit terrein. Gelukkig hebben we die in Nederland. En het is heel belangrijk om op hun adviezen te bouwen. In deze fase, daar hebben we het eerder over gehad, gaat over het indammen, zoveel mogelijk indammen van de uitbraak. Ik vraag iedereen ook de berichten in de gaten te houden want ook in deze fase zullen we er zoals eerder deze week er berichten over het reisadvies naar Italië, Noord-Italië, er zullen ook uiteraard mogelijk de komende uren en dagen ook weer nadere berichten kunnen volgen. Ook binnen die fase waarin we ons nu bevinden. Maar het kan ook zo zijn dat er een moment komt en daar bereiden we ons natuurlijk ook op voor dat er een volgende fase aanbreekt. Dan zal de vraag zijn: wat is dat dan precies? Daarvan hebben we gezegd, daar communiceren we weer over als dat zover zou komen. We hopen natuurlijk zo lang mogelijk in die indamfase te blijven en als het even kan de indamfase ook niet te verlaten. Maar dat kun je niet garanderen. Omdat we natuurlijk moeten kijken hoe het zich ontwikkelt. 

BREEDVELD
Toch ontstaat er steeds meer zorg. Mensen gaan naarstig opzoek naar desinfectiemiddelen, mondkapjes, en nu wordt er zelfs in Duitsland besloten tot een exportverbod. Hoe kijkt u daar tegenaan? 

RUTTE
Het is belangrijk om daar ook in Europa goeie afspraken over te maken. Ik weet niet precies wat er nu vanmiddag is afgesproken door de ministers van Volksgezondheid op dit terrein die bij elkaar zijn in Brussel om erover te spreken. Dus ik heb daar nu niet de kans gehad de laatste updates van te krijgen. Maar die zijn erover in gesprek om in Europa dit type zaak goed te coördineren. Voor Nederland geldt dat het hier vooral een herverdelingsvraagstuk is. Dat er een gezamenlijke aanpak is, heel precies gecoördineerd door de elf regionale overleggen acute zorg. Die bekijken precies waar er genoeg is en waar er niet genoeg is om ervoor te zorgen dat er overal voldoende op voorraad is. 

BREEDVELD
Maar zijn we voldoende bevoorraad als het om dit soort specifieke dingen gaat? 

RUTTE
Ja, op dit moment is dat zo. We kijken natuurlijk ook op langere termijn of dat zich voortzet, wat we dan moeten doen. Dan helpt het ook weer om in Europa daar goeie afspraken over te maken.

BREEDVELD
En is het dan een goed signaal van Duitsland dat er een soort ieder voor zich sfeer ontstaat? 

RUTTE
Gezondheidszorg is een nationale competentie. Het is niet een Europese competentie. Maar het is wel van belang dat we in de Europese Unie coördineren. Daarom ook dat de ministers van Gezondheidszorg, Medische Zorg zoals Bruno Bruins, dat die de Bruno Bruinsen nu bij elkaar zitten om dat type zaken met elkaar te bespreken. 

BREEDVELD
Ja, Bruins heeft het sterk veroordeeld dat Duitsland een exportverbod wil afkondigen. Kijkt u daar ook zo naar? 
RUTTE
Ja, ik laat het er ook bij want volgens mij heeft het niet veel zin dat ik daar nog iets aan toevoeg. Het is van belang dat we vooral proberen tot samenwerking te komen. 

WESTER (RTL NIEUWS)
Meneer Rutte, organisatoren van grote evenementen houden de boel nauwlettend in de gaten zeggen ze en kijken wat eventueel te doen. Denk bijvoorbeeld aan Songfestival, zo zijn er andere evenementen. Sail Amsterdam straks. Heel veel mensen ook uit verschillende landen straks op de been. Kijkt het kabinet ook naar evenementen die zich een beetje onder de verantwoordelijkheid van de regering vallen? 

RUTTE
Op dit moment is er geen reden om nationale evenementen af te zeggen. En dus kijken we daar nu niet naar. We kijken natuurlijk, er kan een moment zijn dat je binnen de fase waar we nu in zitten, de indamfase, of mochten we onverhoopt wat je niet zou willen maar daar bereiden we ons wel op voor, toch naar een volgende fase gaat, dan kan het zijn dat op dit punt nadere besluiten moeten worden genomen. Maar op dit moment geldt dat er geen reden is om nationaal evenementen te vermijden of af te lassen. 

WESTER
Nee, maar ik kan me voorstellen dat het kabinet wel een aantal evenementen in kaart brengen of laat brengen van wat in het geval we zoiets zouden moeten afblazen. Ik noem iets als Koningsdag. Core business of Koningsdag is een beetje handjes geven door de Koninklijke familie aan het publiek. 

RUTTE
Mag ik u erop wijzen dat Utrecht Centraal en Schiphol ook een permanent evenement is wat de hele dag doorgaat. Dus het is ook niet zo heel eenvoudig. Dus los van evenementen die eenmalig georganiseerd zijn hebben wij in Nederland evenementen die permanent zijn. Zoals inderdaad de grote stations en Schiphol. Dus het is ook niet zo dat je hier met het afgelasten van een paar evenementen er bent. Dat dat zo makkelijk is. Dus wat wij zeggen op dit moment hoeft er niks. Uiteraard denk je altijd na, stel dat er meer nodig is, maar op dit moment is dat niet aan de orde. 

WESTER
Dat zegt u eigenlijk dus ook tegen de mensen die nu wel grote evenementen eventueel afblazen of zich daar op aan het voorbereiden zijn. 

RUTTE
Kijk, nationaal is dat niet nodig. Het is natuurlijk altijd mogelijk dat op lokaal niveau dat er specifiek gevraagd wordt: ik wil advies. Ik noem de zaak in Zuid-Limburg. Die speelde een paar weken geleden, daar was toen het uitgestelde carnaval. En toen hebben een aantal gemeenten gezegd: wij denken dat het verstandig is dat niet te laten doorgaan vanwege de nabijheid van Duitsland waar een aantal groot aantal problemen zich voordeed. Dan is dat niet een nationaal advies, maar dan is het wel logisch en begrijpelijk dat daar de GGD in overleg met de gemeente kijkt: kun je daar specifiek voor die regio iets doen? Dat kan natuurlijk altijd zo zijn dat dat gebeurt. Het kan ook zo zijn dat anderen die zelf evenementen organiseren ze afzeggen. Maar daar is geen advies voor. 

WESTER
Maar is het bijvoorbeeld het handjes geven, niet meer handen geven bij voetbalwedstrijden, KNVB heeft dat gezegd...

RUTTE
Er is nu geen advies over handen schudden. 

WESTER 
Is dat een beetje overdreven dan? 

RUTTE
Dat zeg ik niet. Iedereen moet doen wat ‘ie wil, we hebben een vrij land. Maar vanuit de deskundigen wordt er gezegd dat dat op dit moment niet nodig is om te stoppen met handen geven. 

GEERTS (NOS)
Op dit onderwerp nog, eerste persoon die is overleden. 86 jaar, kwetsbare oudere zoals dat dan heet. 

RUTTE
Ja, ontzettend triest. 

GEERTS
Het aantal besmettingen is toegenomen, daar zitten ook weer kwetsbare mensen onder. Moeten we ons voorbereiden op het feit dat dit virus meer dodelijke slachtoffers zal maken in Nederland? 

RUTTE
Dat weten we niet zeker. We hopen dat het niet gebeurt, maar het is denkbaar. 

GEERTS
Ligt het dan ook in de reden om meer maatregelen te nemen om bijvoorbeeld ouderen in Nederland specifiek te beschermen? 

RUTTE
We nemen op dit moment alle maatregelen die in deze fase nodig zijn. Waarvan alle deskundigen zeggen: dit moet je nu doen. Dit nemen we één op één over. En uiteraard hebben we ook steeds gesprek met elkaar, met de deskundigen, wat er nodig zou kunnen zijn als er een volgende fase aanbreekt of als ook binnen deze fase nadere maatregelen genomen moeten worden zoals afgelopen dinsdag met het aangepaste reisadvies voor Italië. Dus dat doen we constant. Waarbij we natuurlijk kijken naar alle vraagstukken die liggen. Maar op dit moment, en dat kan altijd weer de komende uren en dagen veranderen, is er geen reden om specifiek voor groepen aanvullende maatregelen te nemen. 

GEERTS
Oké, dus ook niet dat er verpleeghuizen extra voorzichtig moeten zijn, meer maatregelen moeten nemen dan wellicht andere instellingen in Nederland? 

RUTTE
Nee, nee, ja, laat ik het nou zo zeggen: laten we nou varen op de deskundigheid. Volgens mij is dat ook wat Nederland waardeert. Dat we gewoon ontzettend goeie mensen hebben. Dit is echt een specifiek vakgebied, ik ben historicus, ik heb niet doorgeleerd voor de verspreiding van infectieziektes en verspreiding van dit soort ernstige ziektes die overdraagbaar zijn. Daar heb je echt specifieke deskundigheid voor nodig. En die hebben we in Nederland, daar uiteraard sparren we mee, praten we mee. Je challenged elkaar, je daagt elkaar uit van: doen we precies wat we moeten doen? En uiteindelijk tot nu toe is er geen moment geweest dat de politiek verantwoordelijke of de deskundige het oneens waren. En hebben we altijd gedaan wat de deskundigen ons ook adviseren. Ik vind dat een verstandige lijn. Dat kan heel goed zijn, en daar bereiden we ons ook op voor dat er de komende tijd meer nodig is. En dan gaan we dat doen en dan gaan we daar met elkaar over spreken. Dan hebben we weer zo’n overleg mogelijk ook in het kabinet daarover als dat nodig is. En dan ga ik u weer te woord staan. Dus dat doen we echt stap voor stap. We zijn geen eiland, de aantallen lopen inderdaad op dit moment op. Nu naar 128, eerste dode, heel triest, eerste dode gevallen. Dus dat houden we scherp in de gaten. 

GEERTS
Korte andere vraag over hetzelfde onderwerp wel hoor. Frankrijk kijkt naar het bevriezen van prijzen van zaken die gehamsterd worden. De handgels en desinfecterende middelen. Is dat iets wat in Nederland ook zou kunnen plaatsvinden, waar naar gekeken wordt? 

RUTTE
We kijken natuurlijk altijd naar alles wat in Europa gebeurt en overwegen en bekijken alles. Maar op dit moment zijn daar geen nadere besluiten over. 

BOVEN (BNR)
Meneer Rutte, wat kunt als kabinet of misschien in de Europese Unie doen om te voorkomen dat corona uitbraak leidt tot een grote economische crisis? 

RUTTE
Nou op de eerste plaats zorgen dat Nederland zelf economisch er goed voorstaat en we staan er op dit moment economisch heel erg goed voor. Dat neemt niet weg dat Corona ook op de Nederlandse economie impact kan hebben. Dat is niet onze eerste zorg nu. De eerste zorg nu is de volksgezondheid. De Nederlandse economie kan een stootje hebben. Onze buffers zijn gevuld. De staatsschuld behoort tot de laagste van Europa. We hebben zo’n beetje het grootste begrotingsoverschot van Europa. We hebben de laagste werkloosheid van Europa, dus wij kunnen echt een stootje hebben. We hebben ook specifieke instrumenten, zoals werktijdverkorting, die bedrijven kunnen aanvragen. Dat gebeurt ook. En uiteraard wordt er dan heel spoedig besloten, snel op besloten. Dus wij hebben een heel instrumentarium, maar het belangrijkste is dat de schokbestendigheid van onze economie, op dit moment, heel groot is.

BOVEN
U noemt de buffers en de staatsschuld. Betekent dat ook dat daar dus geld beschikbaar is voor specifieke noodfinanciering van het bedrijfsleven?

RUTTE
Dat is op dit moment niet nodig. De economische groei op dit moment ook volgens het CPB loopt door. Het is natuurlijk denkbaar dat corona uiteindelijk daar een effect op kan hebben. Dat zie je ook in de, van het CPB, die er eerder deze week wat over heeft gezegd. Dat die cijfers naar beneden kunnen worden geduwd, naar beneden zullen moeten worden bijgesteld, mogelijk, als corona een grotere impact gaat krijgen. Op dit moment 1) is onze prioriteit de volksgezondheid van u, mij en alle Nederlanders. En 2) we hebben een sterke economie, we kunnen een stootje hebben en uiteraard als het nodig is aanvullende maatregelen nemen, zullen we daar niet toe aarzelen, maar op dit moment is dat niet nodig.

GOEDEGEBUUR (ANP)
Ik vroeg me af: kunt u iets zeggen over wanneer die volgende fase zich aandient?

RUTTE
Nee.

GOEDEGEBUUR 
Want er zijn nu ook steeds meer mensen waarvan de besmettingsbron niet bekend is. Leidt dat er dan toe dat we langzaam richting die volgende fase gaan?

RUTTE
Als een volgende fase zich aandient dan gaan we daar onmiddellijk met u over praten. Ons doel is zo lang mogelijk in te dammen en dat zijn we nu aan het doen.

GOEDEGEBUUR 
Dat is nog steeds op dit moment waar we in zitten en er nog geen reden om te kijken naar een volgende fase?

RUTTE
We bereiden ons voor op alle eventualiteiten, vanzelfsprekend, maar op dit moment is er geen reden naar een volgende fase over te schakelen.

VRAAG
Meneer Rutte, over MH17, u zegt dat het belangrijk is dat er gerechtigheid komt nu, 5.5 jaar na dato. Hoe kijkt u dan aan tegen het feit dat waarschijnlijk geen van de vier verdachten überhaupt aanwezig zal zijn als de zaak begint?

RUTTE
Weet u, wat er na maandag gebeurt, ik vind het zo bijzonder. Goed dit is een onderwerp wat denk ik ons allemaal zeer raakt hier in Nederland, 196 Nederlandse slachtoffers, 298 doden, en uiteraard voelen we ons ook verbonden met alle andere slachtoffers die niet Nederlands zijn. Het feit dat maandag onder massale mediabelangstelling dat proces begint dat de persconferenties van het JIT, het gezamenlijke OM-team van de vijf samenwerkende landen, dat die eigenlijk altijd live worden uitgezonden op de grote internationale networks. Ook zoveel jaar na de verschrikkelijke ramp met de MH17, is zo belangrijk voor het niet loslaten van de aandacht, nationaal, maar vooral ook internationaal voor deze verschrikkelijk daad, wat daar gebeurd is op 17 juli 2014. En te achterhalen wie erachter zaten en diegene voor het gerecht te krijgen en te veroordelen. En dat gaat stap voor stap. Ik denk dat als we een aantal jaren geleden tegen elkaar gezegd dat we nu al zo, niet al, want het duurt te lang, 5.5 jaar, maar dat is onvermijdelijk vanwege de enorme complexiteit, dat we nu zover zijn met zoveel internationale aandacht, en de druk die dat zet op landen die wellicht, ik noem geen namen, want we wachten gewoon op de resultaten van de rechtszaak. Maar dat landen die daar mogelijk een bijzondere interesse voor hebben en het ongemak wat dat daar moet oproepen, en er voor te zorgen met elkaar dat die druk erop blijft, dat is de beste garantie dat uiteindelijk en dat is mijn doel, het kan lang duren, dat je uiteindelijk die gerechtigheid krijgt. En ik zie het allemaal. Ik zie de vier verdachten, komen ze wel of niet voor het hekje en al dat soort zaken...

VRAAG
Hoe realistisch is het dat deze mensen ooit echt fysiek voor de rechter komen en hun straf zullen krijgen?

RUTTE
Wat realistisch is, is dat wat u doet als journalist, en wat ik de regering, samen met de regeringen van Australië en andere betrokken landen doen om er voor te zorgen dat de beschaafde wereld nooit zal accepteren dat 298 onschuldige mensen uit een vliegtuig worden geschoten en omkomen en dat als dat gebeurt, al moeten we dat tot sint-juttemis de aandacht voor hebben en de focus voor hebben dat we daar aan zullen werken. Dat is het belangrijkste wat we kunnen doen. En doordat te doen is mijn overtuiging: stap voor stap kom je steeds dichterbij en wij zullen allemaal, is mijn overtuiging, niet rusten voordat we daar zijn. 

VAN DEN BERG (REUTERS)
Dit is ook nog ’s aanvullend over MH17. Er is een nieuwe premier in Maleisië en de vorige premier die had, laat ik het zeggen, een bijzondere kijk op het JIT-onderzoek. Heeft u gesproken met de nieuwe premier al om zeg maar kennis te maken even zo aan de vooravond van dit MH17-proces wat belangrijk is voor beide landen.

RUTTE
Nee, nog niet. Nog niet met de nieuwe gesproken. Hij is net benoemd en volgens mij moet hij nu nog kijken of hij een parlementaire meerderheid heeft, dus het is nog onzeker hoe het proces politiek gaat verlopen. Hij is door de op dit moment roulerend regerend vorst aangesteld als premier van Maleisië, maar dat moet nog politiek nu worden af gekaard. Ik heb uitvoerig gesproken met Mahathir, de nu net ex-premier, bij gelegenheid van de VN jaarvergadering in september. En wij hadden ook afspraken om heel snel hier elkaar in Nederland te zien. Die staan nu even natuurlijk op ijs omdat we kijken hoe het nu politiek zich ontwikkelt. Er is intensief contact tussen de openbaar ministeries die met elkaar samenwerken in het gemeenschappelijk onderzoeksteam en ik moet zeggen dat alle berichten die ik daar over, want ik hoor niet inhoudelijk wat daar besproken wordt, dat staat buiten de politiek, maar ik hoor wel op procesniveau, en ik bedoel niet het strafproces, maar op hoe dingen lopen of Maleisië daar volledig aan meedoet en die medewerking is volledig. 

VAN DEN BERG 
En internationaal is er wel wat te doen over processen bij verstek. Dat is ongebruikelijk in veel dingen. Ik neem aan dat hier ook internationaal over praat en op aangesproken wordt. Krijgt u dan ook nog vragen van de regeringsleiders: hoezo kan het in Nederland in absentia en hoe legt u dat dan uit?

RUTTE
Nederland heeft een stelsel van rechtsspraak en rechtsvervolging en vervolging die tot de top van de wereld behoort. En dat wordt internationaal ook erkend dat Nederland daar echt tot de wereldtop behoort. En het is niet voor niets dat men gevraagd heeft om in Nederland dit te organiseren, dus ik hoef daar weinig over uit te leggen. Die reputatie is A1.

LENGTON (TELEGRAAF)
Meneer Rutte, een aantal gemeenten heeft aangegeven het een goed idee te vinden om kinderen uit vluchtelingenkampen in Griekenland te willen opvangen. Ik geloof Leiden, Utrecht, Amsterdam als ik me niet vergis. Zou u daar op willen reageren? Is dat een goed idee?

RUTTE
Er zijn geen voornemens van vanuit de regering om dat te gaan doen. Op dit moment is de situatie dat wij uiteraard helpen om zo goed mogelijk de situatie, dat doen we al jaren, in die kampen op de Griekse eilanden te helpen, humaan, in goede banen te leiden. Het ingewikkelde natuurlijk met die hele afspraken met Turkije waren dat tot nu toe Turkije zich eigenlijk keurig aan die afspraken hield, tot dat zij begonnen  mensen te sturen naar de landgrens tussen Griekenland en Turkije en ook een aantal mensen niet heeft tegengehouden die uiteindelijk de Egeïsche zee overstaken. Het probleem was dat in de uitvoering van die afspraken het Griekenland, van de vorige Griekse regering, die te weinig heeft gedaan om dat één op één uitwisselingssysteem mensen terug te krijgen naar Turkije. Diegenen die wel zijn teruggestuurd zijn, zijn ook in Turkije geaccepteerd. Nu doet Turkije natuurlijk iets wat niet acceptabel is, namelijk mensen onder valse voorwendselen naar die grens laten gaan waar ze vervolgens klem komen te zitten in dat niemandsland. Maar er zijn geen voornemens hier om mensen uit de Griekse eilanden om te halen. 

LENGTON 
Zijn dat geen voornemens op dit moment? Kan dat nog veranderen? Ik begrijp dat daar ook op Europees niveau over wordt gesproken.

RUTTE
Wat ik weet is dat de Europese Commissie over dat geheel van de Grieks-Turkse grens de humanitaire situatie op de eilanden kijkt wat ze verder nog kan doen, aan voorstellen zouden kunnen doen om dat te lenigen, maar wat daar uitkomt, heb ik geen idee van. Dat moeten we allemaal afwachten. 

LENGTON 
In feite is het gewoon niet tijdig dat de gemeente dit aangeven dat zij die minderjarige vluchtelingen willen oppakken, opnemen? 

RUTTE
Het Nederlandse kabinet is niet voornemens om dat te gaan doen als u dat vraagt, nee dat zijn we niet voornemens. 

LENGTON 
Helder. 

KRANENBURG (NRC)
U zei in uw openingsstatement dat de stabiliteit terugkomt. Wat kunt u daaraan bijdragen? 

RUTTE
Ik persoonlijk of Nederland?

KRANENBURG 
Nederland en dan gaat u waarschijnlijk naar Europa misschien wel de NAVO, ik weet niet maar...

RUTTE
Nee luister, er zijn verschillende vraagstukken die doen zich hier voor. Dan moet ik iets langer antwoord geven. Het eerste punt is dat Turkije moet stoppen met mensen naar die grens sturen. Die komen daar klem te zitten. Die Grieken houden de grens dicht en terecht, daar staan we volledig achter. We steunen de Griekse regering, heel Europa steunt de Griekse regering in het dichthouden van die grens. Het is belangrijk dat je als land in dit geval samenwerkende landen binnen de Europese Unie met onze gemeenschappelijke buitengrens dat die grens dicht blijft. Dat we niet een herhaling krijgen van de situatie in 2015 en 2016. Dat is daar. Tegelijkertijd is er natuurlijk een terechte vraag van Turkije om langjarig steun te vragen van Europa voor de opvang van miljoenen vluchtelingen in Turkije. Dat is ook onderdeel van de afspraken met Turkije in die Turkije-EU afspraken die we in 2016 hebben gemaakt, 2016. Dat doen we via geld, dat doen we op andere manieren. En ook in het één op één uitwisselingsysteem wat niet echt gefunctioneerd heeft en dat lag aan de Grieken, niet aan de Turken. Derde vraagstuk is: hoe zit het natuurlijk in Syrië? En daar is ook een initiatief ondernomen vanuit de Nederlandse regering door Stef Blok, minister van Buitenlandse Zaken, afgelopen woensdag om te zorgen dat er een no-fly-zone zou komen boven Idlib, boven dat deel van Syrië zodat daar de kans ontstaat om ook humanitair een aantal dingen weer te normaliseren en te de-escaleren. Daar wordt ook in Europa over met elkaar gesproken. Lopen ook andere initiatieven. Ook gesprek geweest tussen Erdogan en Poetin. En tot slot speelt natuurlijk een rol dat vanaf februari 2016 er al een verandering was opgetreden in de vluchtelingenstroom in Europa, om nog los van de vraag komen vluchtelingen aan in Griekenland, op dat moment de grenzen zijn gesloten in de westelijke Balkan waardoor het doorlopen in vier dagen van Aleppo naar Berlijn, Amsterdam of Stockholm gestopt is. 

KRANENBURG 
U noemde die no-fly-zone, daarover heeft de buitenlandvertegenwoordiger Borrell vanmorgen gezegd: je kan het wel willen maar je moet het ook kunnen. En als je vervolgens niks levert dan kom je ook niet ver.

RUTTE
Dat snap ik allemaal. Maar het begint er wel mee dat er politiek de noodzaak is dit te gaan doen en politiek ook de oproep is aan alle betrokken partijen daar, uiteraard ook via de VN om ervoor te zorgen dat dat gebeurt. Omdat je anders ook niet humanitair daar de volgende stappen kunt zetten. Het is daar nu simpelweg te gevaarlijk. 

KRANENBURG 
Maar niet nog (onverstaanbaar, red.) is een beetje doodgevallen eigenlijk. Gaat u er toch mee verder (onverstaanbaar, red.)?

RUTTE
Het is niet alleen een idee wat wij hebben. Ook Duitsland, andere landen, leven er vergelijkbare voorstellen en we zullen met elkaar in gesprek blijven de komende dagen en weken om te zorgen dat we in kaart krijgen wat mogelijk is. 

KRANENBURG 
En als de anderen dan aan u vragen: wat zijn jullie dan van plan daar zelf aan te doen. Zijn jullie dan bereidt om militaire middelen beschikbaar te stellen?

RUTTE
Dat is nu helemaal niet aan de orde. Laat ik eerst nou maar is even kijken of het überhaupt politiek iets te organiseren is en dan komt daarna wel weer de vraag: wat moet je dan doen. En dan zijn er zoveel varianten en zoveel mogelijkheden om dat weer op te lossen. Maar het begint wel eerst met die politieke vragen.

VAN SOEST (ALGEMEEN DAGBLAD)
Volgende week het staatsbezoek aan Indonesië. Zijn er nog plannen om een stap verder te gaan in het aanbieden van excuses richting Indonesië?

RUTTE
Ik kan natuurlijk niet vooruitlopen op het staatsbezoek, maar ik wijs natuurlijk op wat Ben Bot heeft gezegd een aantal jaar geleden, toen hij minister van Buitenlandse Zaken was. Dus er zijn toen natuurlijk al uitspraken gedaan waarin gesproken is over dat verleden, maar wat er precies volgende week gebeurd wel of niet. Laat ik (onverstaanbaar, red.) verwachtingen managen: het doel van het hele staatsbezoek is om vooruit te kijken. Dat is het hoofddoel. En te kijken naar onze toekomstige economische relatie. Ik heb afgelopen maandag al uitgebreid getelefoneerd met de president om ook nog hè de laatste puntjes op de i te zetten in de voorbereiding en zij verheugen zich zeer op de komst van de Koning en Koningin en ook van de handelsmissie. Dus dat wordt daar... die worden daar groots ontvangen is mijn verwachting.

VAN SOEST 
Is in uw contact met Indonesië nog iets gebleken over dat zijn daar prijs op zouden stellen als we excuses zouden aanbieden?

RUTTE
Ik heb het vaker gezegd: het hele vraagstuk van het terugkijken naar de gebeurtenissen tussen 1945 en 1949 of breder, de koloniale relatie tussen ons en Nederlands-Indië en daarna Indonesië, is een vraagstuk wat in Nederland leeft. Dat leeft totaal niet in Indonesië. Nul komma nul.

VAN SOEST
Dus het getuigen van diepe spijt wat we destijds hebben gedaan, verder dan dat zal het niet gaan?

RUTTE
Ik ga helemaal niks zeggen over wat daar gezegd wordt, dat is uiteraard aan volgende week, maar ik probeer de verwachtingen in die zin een beetje in goede banen te leiden dat de bedoeling is dat het staatsbezoek zich richt op de toekomst.

WESTER (RTL NIEUWS)
Meneer Rutte, in algemene zin, er zijn nogal wat bewindslieden de laatste tijd uiting geven aan hun zorgen over de sfeer in het kabinet. Bereiken die zorgen die ze uiten u ook?

RUTTE
Ik kreeg net verslag, u weet wij houden keurig bij wat ze allemaal zeggen als ze weglopen bij ons, bij AZ, zodat ik hier niet overvallen wordt door vragen van u. En ik dacht ze allemaal hebben gezegd dat de sfeer geweldig is.

WESTER
Ja, dat zeggen ze naar buiten toe, maar...

RUTTE
U gaat mij niet vertellen dat er mensen die er zijn die u los van wat ik officieel hoor ook informeel bijpraat. 

WESTER
Ja het zal u misschien verbazen en verrassen maar het is wel zo. En hoort u dat intern ook dit soort geluiden? Herkent u het? 

RUTTE
Toch even, ik hoor er natuurlijk meer over. Laten we nou even hele reëel zijn, A) en dat is natuurlijk zo’n Ruttiaanse zin: de sfeer is goed. Ja, eerlijk gezegd de sfeer is goed. Ik kan niet anders zeggen: de sfeer is goed. Zijn er spanningen? Ja, er zijn spanningen. Er zijn vier heel verschillende partijen. We zitten een jaar voor de verkiezingen. Er liggen nog lastige vraagstukken. Maar wat ik merk is aan de ene kant dat we steeds in staat zijn om die lastige vraagstukken en dat gaat soms ook wel gepaard met wat rimpelingen toch steeds weer op te lossen. En tegelijkertijd ook de ambitie om op een aantal hele grote dossiers zoals migratie en wonen en arbeidsmarkt, met dit kabinet nog grote stappen te zetten. We hebben natuurlijk dit jaar de uitwerking van het pensioenakkoord en het klimaatakkoord aan snee. Maar los daarvan, dus ook op die grote maatschappelijke vraagstukken die er leven om ervoor te zorgen dat we met deze coalitie daar richting aan gaan geven. Voor zover we dat niet al doen. Daar accenten in te zetten er ervoor te zorgen dat grote problemen op de woningmarkt, arbeidsmarkt en migratie dat we die verder gaan aanpakken. Dat is echt een zeer gedeelde wens. Dus ja, u zult ook ongetwijfeld de komende maanden horen van Kamerleden of mensen van het kabinet dat er gedoe is. Dat is ook altijd. De sfeer onderling, ook vandaag weer is goed, we praten dingen ook uit. Dus al er dingen ook echt iets gebeurt wat iemand dwarszit dan wordt dat besproken. Ik ben de laatste, ik heb altijd een hekel gehad aan ik vind jou tekening mooi als jij mijn tekening mooi vindt. Als ik jouw tekening niet mooi vind dan zeg ik dat tegen je. Dan kun je elkaar het beste helpen om eruit te komen. Dus ja, ik ben daar niet zo somber over. Maar ja, het is geen koekoek éénzang. Het is niet zo dat we de hele dag dat Indiase lied zingend elkaar in de armen vallen. 

WESTER
Viel er vandaag nog wat uit te praten? 

RUTTE
Nee. Vandaag niet. Nee. 

WESTER
Helemaal niks? 

RUTTE
Nee, niks. 

BOVEN (BNR)
Meneer Rutte, één vraag nog met zeker ook een eigen belang. Ik las dat u een adviescommissie heeft ingesteld voor de toekomst van de radiofrequenties in Nederland. 

RUTTE
Daar heb ik me nul op voorbereid. Als u daar vragen over hebt dan ga ik het persbericht voorlezen. 

BOVEN
Nou, ik lees in dat persbericht ook dat er een onderdeel van de onderzoeksvraag is om 2022 daadwerkelijk de FM frequenties al uit te gaan zetten. Kunt u dat toelichten? 

RUTTE
Geen idee. Ga ik uitzoeken. Ik heb me er niet op voorbereid, nee. Ik was eigenlijk de afgelopen dagen alleen bezig met de corona, Turkije-Griekenland en Zeeland. Zijn heel verschillende onderwerpen overigens. Duidelijk is dat dat niet twee maar drie onderwerpen zijn. En niet radiofrequenties. Maar als u het van mij wil weten, maar u kunt ook misschien even zich voegen bij de verantwoordelijk staatssecretaris of minister. 

BOVEN
Heeft u zelf al een digitale radio ontvanger? 

RUTTE
Nee, ben je gek. 

BOVEN
Dan is misschien wat vroeg om ze al uit te zetten. 

RUTTE
U kent mijn telefoon, dus het ligt niet voor de hand dat ik een digitale... Nee, nee. Dus ik begrijp dat ik u niet meer kan aanhoren dan. Dat is een groot verlies. 

BOVEN
Ja, dat zou wat zijn. 

RUTTE
Dan moet ik op tijd ingrijpen. Dank. Oké, goed weekend.