Toespraak van staatssecretaris Paul Blokhuis bij het 25-jarig bestaan van Zorgverzekeraars Nederland ‘Terug naar de toekomst’

Toespraak | 07-02-2020

Uitgesproken woord geldt.

Dames en heren,

Bij uw thema ‘Terug naar de toekomst’ dacht ik meteen aan Back to the Future, die film met Michael J Fox. Mooi om in 1985 te dromen over dingen die 30 jaar later realiteit zouden zijn. Beeldbellen en Hoover cams hebben we inderdaad. Een vliegende DeLorean helaas niet, maar het is wel mooi om een reisplan te maken voor onze toekomst. De toekomst voor een gezonder Nederland.

Wat zijn de dromen van 2020?  Voordat ik daarop in ga, wil ik u eerst van harte feliciteren met dit jubileum.

25 jaar Zorgverzekeraars Nederland. In die 25 jaar heeft ZN zich ontwikkeld tot een stevige gesprekspartner die iets wil toevoegen aan de kwaliteit, betaalbaarheid en toegankelijkheid van de zorg. En met voorzitter Rouvoet hebben verzekeraars grote stappen gezet.

Zorgverzekeraars gaan voor kwaliteit in de zorg die betaalbaar en toegankelijk is. 
Zij nemen meer regie bij het slimmer inrichten van de zorg en hebben hun rol als zorgadviseur voor hun verzekerden beter voor het voetlicht gekregen. Ook nemen zij het voortouw bij de ontwikkeling van de regiobeelden, die inzicht geven in de zorgbehoefte nu en in de toekomst. En voor het eerst zijn er niet-vrijblijvende afspraken gemaakt tussen verzekeraars, zorgkantoren en gemeenten voor een landelijk dekkende structurele samenwerking op het gebied van preventie, GGZ, en ondersteuning aan ouderen.

Die samenwerkingsafspraken vormen een mooie basis voor een betere zorg. Daar zijn we blij mee. En wat mij betreft maken we een omslag en zetten we veel meer in op preventie en gezonde leefstijl. Want daar valt nog veel winst te behalen.

In de afgelopen 25 jaar heeft de zorg zich razendsnel ontwikkeld. We kunnen steeds meer mensen genezen waar we bij vorige generaties de strijd tegen diezelfde aandoeningen nog verloren. We kunnen meer kwaliteit van leven bieden, ook als mensen chronisch ziek zijn, of ouder. Dat brengt wel met zich mee dat mensen steeds ouder worden, vaker met meer aandoeningen tegelijk. We weten steeds beter dat leefstijlkeuzes van mensen een bepalende factor zijn in de toenemende zorgvraag. RIVM: Ruim 30 procent van de ziektelasten hangt samen met roken, ongezonde voeding, buitenmilieu, arbeidsomstandigheden, weinig bewegen en alcoholgebruik. Die laatste vergroten de kans op aandoeningen zoals kanker, hart- en vaatziekten en diabetes II. Dat is heel belastend voor mensen zelf, en doet een fors beroep op de zorg.

In de loop der tijd hebben we de zorg zo ingericht dat ons antwoord op zorgvragen voor de meeste patiënten is: medicijnen of andere medische behandelingen. Daarmee repareren we de schade. Niet voor niets heet de belangrijkste wet waar u mee werkt de Zorgverzekeringswet. Het repareren van schade lijkt mooi. Het probleem is immers opgelost. Maar zo zetten we zorg nog niet efficiënt en effectief in. En we gaan nog te vaak voorbij aan de oorzaak van de aandoening. We gaan nog te vaak voorbij aan de mens.

Dat is ontzettend zonde. Helemaal als we nu al weten dat we meer zorgverleners nodig hebben om in de toekomst ook goede zorg te kunnen leveren. Nieuwe technologie kost wat en ons budget kent grenzen. We moeten de omslag maken van ziekte- en schade naar het gezondheidspotentieel van mensen, met preventie en gezonde leefstijl als uitgangspunt. Daar zal niemand het mee oneens zijn. Maar het vraagt echt een andere mindset om veel meer dan nu te investeren in preventie en gezonde leefstijl. Om verder te kijken dan aandoeningen en echt uit te gaan van mensen.

In de samenleving zie je dat gebeuren. Er is veel draagvlak voor investeren in preventie en leefstijl. Voor het eerst in Nederland is er een brede maatschappelijke beweging op gang en werken zo’n 70 partijen samen in het kader van preventie. Uiteraard met ZN. Met het Nationaal Preventieakkoord willen we samen roken de wereld uit helpen, richten we de pijlen op overgewicht en proberen we problematisch alcoholgebruik terug te dringen. We zien steeds meer resultaten in praktijk terug waarmee het voor mensen makkelijker wordt om gezonde keuzes te maken. Denk aan rookvrije schoolpleinen, kinderboerderijen en speeltuinen. Nog nooit deden zoveel mensen mee aan Dry January om na de feestdagen even een time out van alcohol te nemen. De keuze voor een nieuw voedselkeuzelogo (Nutri-Score). Watertappunten op steeds meer plekken. In 28 JOGG-gemeenten daalt het BMI bij kinderen.

We moeten die kracht van preventie en gezonde leefstijl ook veel meer benutten in de zorg. Ook voor mensen met hoog risico op ziekte of bij mensen die al ziek zijn. In die zin is het mooi dat de Gecombineerde Leefstijl Interventie (de GLI) voor mensen met overgewicht/diabetes in het basispakket zit sinds vorig jaar en stoppen met roken-programma’s tellen vanaf begin dit jaar niet meer voor het eigen risico. Met dank aan ZN.

Natuurlijk hebben we de hoofdlijnenakkoorden die mijn collega’s, minister De Jonge van VWS en minister Bruins van Medische Zorg en ik met partijen hebben gesloten. Daarin staan ook afspraken over preventie. Dat zit ‘m bijvoorbeeld in meer aandacht voor preventie in de opleidingen en richtlijnen van medisch specialisten.
Maar ook in de Juiste zorg op de juiste plek: zorg voorkomen, zorg verplaatsen en vervangen door moderne vormen van zorg. Deze beweging is volop aan de gang. Je ziet veel mooie initiatieven van zorgverleners ontstaan op allerlei plekken, met de steun van zorgverzekeraars. Denk aan Welzijn op recept, zoals gestart in Nieuwegein en Midden Groningen, waarbij de huisarts verwijst naar het sociale domein. Een interventie die inmiddels ook op tientallen andere plekken in Nederland wordt aangeboden.

Mooie signalen. Maar ondanks de mooie initiatieven in het land komt gezamenlijk investeren in preventie toch niet zomaar breed van de grond.
De grote stimulans ontbreekt, net als de financiële prikkels. Het is nog steeds vrijblijvend. Wie investeert in preventie is een dief van eigen portemonnee of - positiever uitgedrukt - helpt vooral anderen. Je ziet dat partijen vooral naar elkaar wijzen als het gaat om het nemen van verantwoordelijkheid, initiatief en financiering.
Samenwerkingsverbanden tussen zorgverzekeraars, gemeenten en aanbieders lijken in de praktijk nog heel lastig te smeden. En zorgverleners worden niet betaald voor preventie.

We moeten toe naar een heel nieuwe manier van denken en vooral een nieuwe manier van doen.
 
Samen met minister De Jonge en minister Bruins werken we bij VWS aan een plan voor de toekomst. De contouren nota. Zoals ik al zei, we moeten wat mij betreft een omslag maken. Niet ziekte en schade als uitgangspunt, maar gezondheidspotentieel en preventie. Daarbij liggen er nog allerlei vragen voor.

Hoe kunnen we de verantwoordelijkheden beter beleggen?

Kunnen we bijvoorbeeld meer interventies – of delen ervan, zoals de GLI, onder de zorgverzekeringswet brengen? Denk aan Welzijn op recept, maar ook de GLI voor kinderen, valpreventie of leefstijlinterventies bij diabetes. Daar ligt wat mij betreft in de toekomst een belangrijke uitdaging voor ZN.

Hoe maken we investeren in preventie gemakkelijker? En hoe zorgen we voor structurele financiering?

Wat zijn de kansen van collectieve preventie? Ook het idee van een investeringsfonds voor preventie komt aan de orde. Daar heeft de heer Rouvoet zich de afgelopen jaren meermalen over uitgesproken, al zei hij daarbij dat hij dan op persoonlijke titel sprak. Ik zit niet vast aan de gedachte van een preventiefonds voor collectieve preventie. Wel ben ik ervan overtuigd dat collectieve preventie een sleutel is bij de organiseerbaarheid van de zorg.

Dat er een oplossing moet komen voor de vrijblijvendheid en de financiering, dat is duidelijk. Daar moeten we het met elkaar over hebben. Daar spreken ZN, VNG en VWS elkaar binnenkort ook over. En natuurlijk zijn er gesprekken met andere veldpartijen.

Maar wat daar ook uitkomt aan maatregelen, prikkels, aanpassingen of dergelijke, het kan alleen echt iets moois opleveren voor mensen als we met z’n allen die omslag maken. Als we beginnen bij gezondheidsmogelijkheden van mensen, als we verder kijken dan de aandoening en serieus werk maken van preventie en gezonde leefstijl.

De toekomst zal leren waar we op uitkomen. Die toekomst is – zoals uitvinder Doc Brown het ongeveer zei in Back to the Future -  ‘Die toekomst is nog niet geschreven’.’ 
Ik zeg: Laten we het lef hebben om die omslag te maken. Om uit te gaan van mensen en wat zij nodig hebben om zo lang mogelijk gezond te blijven. Om te kunnen blijven meedoen. Van het leven te genieten. Met gezonde zorgverzekeraars die klaar zijn voor de toekomst. Dan gaan we samen voor een gezonder Nederland.