Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 6 december 2019

Mediatekst | 06-12-2019

Inleidend statement minister-president Rutte

Goedemiddag. Een paar dingetjes ter inleiding. Ik heb vandaag in de ministerraad verslag gedaan van een aantal internationale dingen die deze week speelden. Zo was ik met een kabinetsdelegatie in Londen voor de bijeenkomst van de NAVO. U was daar ook, anderen waren daar. En daar hebben we de zeventigste verjaardag gevierd van het bondgenootschap. En eerlijk gezegd, als je naar de aanloop van die bijeenkomst kijkt, kun je niet zeggen dat die bepaald rimpelloos was. Dat is niet onlogisch dat 29 democratieën met elkaar in overleg gaan en het op bepaalde punten wel eens met elkaar wel eens met elkaar zijn of soms ook oneens. Het is wel goed om te zien dat we er altijd weer uitkomen, dat als je met elkaar aan tafel gaat zitten, dat je uiteindelijk weer met elkaar tot gezamenlijke conclusies komt. En zo hebben we bijvoorbeeld in Londen afgesproken om de politiek-militaire samenwerking te versterken,  te verbeteren, en daarmee ook de NAVO effectiever te maken en te voorkomen dat de vergaderingen alleen maar gaan over de directe militaire kwesties, dat ze ook gaan meer over de militaire politieke context. En dat is temeer van belang, voeg ik er maar even aan toe, waar het betreft de trans-Atlantische relatie. Ik heb dat ook besproken met Johnson, premier van Engeland in ons gesprek dat we hadden en marge van de NAVO-top dat met het vertrek van het VK uit de Europese Unie die trans-Atlantische stem van het Verenigd Koninkrijk daar natuurlijk minder gehoord zal worden en dat het dan extra belangrijk is om juist in NAVO-verband dit soort dingen te kunnen bespreken.

Dan was er ook de COP25 in Madrid. Dat was alleen maar een soort aftrapbijeenkomst. En die is in die zin interessant omdat ook volgende week op de Europese Raad het klimaatbeleid op de agenda zal staan. Nederland wil graag werken aan een ambitieus internationaal klimaatdoel, maar dan moet het wel met zijn allen zijn omdat je anders het probleem krijgt dat banen naar andere landen gaan terwijl als die doelen wel goed gesteld worden samen met andere landen, dan blijven die banen hier en heb je bovendien het voordeel dat Nederland laten we zeggen in zijn innovatiekracht in staat is om daar maximaal gebruik van te maken. Het gaat er nu om volgende week te kijken of we het Europees eens worden over dat klimaatdoel voor 2050, klimaatneutraliteit 2050. Tot nu toe is er nog een probleem met Hongarije, Tsjechië en Polen. Dus drie van de vier landen uit het Visigradblok. Slowakije is het wel eens met klimaatneutraliteit in 2050 en Estland dat aanvankelijk tegen was is inmiddels ook voor. Dus de vraag gaat zijn volgende week of het lukt op die Europese Raad om daar afspraken over te maken en dat is belangrijk omdat je dan vanaf daar vanaf 2020 afspraken kan maken over het doel voor 2030.

Dat brengt me dus ook bij die Europese Raad van volgende week. Daar zal ook weer op de agenda staan: de begroting voor de komende zeven jaar, het  Meerjarig Financieel Kader. U weet wat wij willen: een gemoderniseerde EU-begroting, maar tegelijkertijd ook een begroting die financieel houdbaar is en die ook een eerlijke lastenverdeling kent. En wij denken nog steeds dat de Europese Unie de ambities die we met elkaar hebben kan financieren ook binnen het kader van het huidige MFK, dat zal dan wel groeien met de inflatie. Maar daar hoeven dus geen grote bedragen bij. Ik denk niet dat dat volgende week tot heel veel zal gaan leiden, ik vermoed dat dat een ronde zal zijn waarbij iedereen zijn standpunten herhaalt en we wellicht wel iets convergentie krijgen. Nou wat mij betreft gaat kwaliteit ook boven de snelheid. En we hebben ook nog tijd, dus waar de posities nog zover uiteen liggen is niet mijn verwachting dat dat volgende week tot overeenstemming komt. Dan uiteraard ook vandaag verder gesproken over stikstof en PFAS. Dan zie je dat we inmiddels ook al wat dingen aan het lostrekken zijn met elkaar in Nederland. Gelukkig vorige week een besluit kunnen nemen over die landelijke achtergrondwaarde van PFAS en dat heeft natuurlijk effect op de verruiming van de mogelijkheden bijvoorbeeld van het grondverzet. Dus al die bedrijven die zo vroeg in de cyclus zitten, vroeg in de keten zitten om ervoor te zorgen dat daar geen banen verloren gaan, zo min mogelijk. Ook maatregelen genomen om waar dat toch dreigt bedrijven te helpen bij het overbruggen van de moeilijke periode. Daar heb ik u vorige weer over gesproken. Belangrijk was deze week de afspraken van provincies over de beleidsregels, dat dat gelukt is. Daar gaat het over de vergunningverlening ook in het kader van de stikstofaanpak. En ondertussen werken we ook door. We komen als het kan volgende week of de week daarop weer met een volgende brief met daarin weer de voortgang op een aantal van deze dossiers en zo zullen we regelmatig de Kamer en daarmee ook jullie blijven updaten over waar we staan. Volgende week ben ik dus in Brussel. En dat betekent dat op deze plek Hugo de Jonge, vicepremier, het woord zal voeren.

Relatie Nederland met Marokko (1)

BREEDVELD (NOS)
Premier Rutte, hoe is onze relatie met Marokko.

RUTTE
Nou ja, die is veelzijdig en niet altijd makkelijk. Het is een belangrijke relatie. Het is een belangrijke relatie. Niet alleen vanuit het oogpunt van migratie, maar ook waar het gaat betreft politiesamenwerking. We werken intensief samen, dat gaat wel heel goed, op het terrein van terrorismebestrijding. We hebben natuurlijk gezamenlijk ook voorgezeten een internationale commissie op dat terrein. Dus er lopen ook dingen wel goed. Maar zeker ook op die migratiesamenwerking, gaat dat moeizaam.

BREEDVELD
Nu wilde de staatssecretaris van Justitie dit soort zaken bespreken met de ambassadeur en die zegt op het laatste moment een afspraak af. Wat vindt u daarvan?

RUTTE
Ja, het hele probleem is dit: we hebben er belang bij om die relatie met Marokko in goede banen te leiden. De Marokkanen hebben er belang bij, wij hebben er belang bij. En ik geloof ook dat we dat over en weer willen. Dan helpt niet wat gisteren gebeurde, dat afzeggen van die afspraak, dat is dan op zijn zachtst gezegd niet prettig. Wat ook niet helpt, als ik daar nu hier hele grote dingen over ga zeggen, omdat dan de kans dat we er in slagen de komende tijd om begonnen door Stef Blok bij de laatste Algemene Vergadering van de VN in New York, in contact met zijn collega, om die relatie over dat bredere front weer stap voor stap op te bouwen, ik bevorder de kans van slagen niet als ik nu over dat vervelende feit van gisteren, wat natuurlijk een vervelend feit is, als ik daar al te grote woorden over ga gebruiken. 

BREEDVELD
Begrijpelijk. Tegelijkertijd klinken in Den Haag ook weer woorden als ‘diplomatieke belediging’. Is dat een belediging dat afzeggen?

RUTTE
Ja, dat weet ik allemaal niet. Dat weet ik niet. Daarvoor zit ik tekort in deze baan, om die diplomatie precies te snappen. Dat weet ik niet.

BREEDVELD
Nou ik denk dat u daar meer ervaring in heeft dan wie dan ook.

RUTTE
Weet je, het heeft gewoon geen zin. Alles wat ik daarover ga zeggen. We hebben allebei belangen aan de opbouw van die relatie. Gisteren was geen goed moment, maar elke kwalificatie die ik er aan verbind of, want uit de Kamer kwam de suggestie: ontbied de ambassadeur. Het heeft niet zo heel veel nut. Uiteindelijk wat je moet bereiken is dat we als Nederland en Marokko proberen die relatie weer op te bouwen. En daar wordt aan gewerkt, dat willen we ook allebei, over een breed front, juist ook inclusief migratie. Dus dat is echt een project waar Stef Blok en Ankie Broekers samen aan werken en ik help waar ik kan.

BREEDVELD
Een moeizame relatie zegt u. Vindt u dat de staatssecretaris daar soepeltjes in opereert?

RUTTE
Ja, dat vind ik ja.

BREEDVELD
Ja?

RUTTE
Zij doet haar best. Ze wil graag daarheen. Ze wil praten met de ambassadeur. Volgens mij stelt ze zich zeer beschikbaar en dat is precies wat je moet doen. En het is ook onderdeel natuurlijk van de relatie die we hebben, de contacten op het gebied van migratie. 

BREEDVELD
Maar was het dan handig om de eerste ontmoeting die zij heeft na een onhandig opereren in de Tweede Kamer aan de grote klok te hangen en aan iedereen te vertellen dat ze de ambassadeur op het matje geroepen heeft?

RUTTE
Zij zou daar heen gaan dacht ik toch? Of zou hij bij haar komen? Dat weet ik niet eens. Maar in ieder geval: die afspraak is afgezegd gisteren. Maar er was geen sprake van iemand op het matje roepen.

BREEDVELD
Maar was het handig om het aan de grote klok te hangen dat die afspraak er was?

RUTTE
Het is gebruikelijk dat wanneer er internationale contacten zijn, dat we dat ook bekend maken ja. Dat gebeurt zelden in het geheim.

BREEDVELD
Het roept een hoop vragen op. Zeker wat u zegt: het is een moeizame relatie. Er kan veel over gezegd worden, maar is het dan veelzeggend dat dat nu voor de tweede keer eigenlijk fout gaat? Juist op zo’n belangrijk onderwerp als illegale Marokkanen in Nederland.

RUTTE
Alle reflecties van mij daarover bevorderen niet dat we die relatie over dat brede front verder ontwikkelen en dat is echt de wil van beide kanten. En nogmaals, gisteren was geen goed moment en ik vond het niet verstandig dat het is afgezegd. En daarmee was dat geen goed moment. Maar daar laat ik het dan ook bij, want uiteindelijk is het van belang dat wij samenwerken aan die contacten, en daar hebben we ook allebei belang bij. En op heel veel fronten wordt er ook goed samengewerkt. Ik noemde het voorbeeld van hoe wij in internationaal verband werken in de contraterrorisme samenwerking. Een belangrijk onderwerp voor de Marokkaanse regering, voor onze regering, dus dat gebeurt gelukkig. Maar op dit punt is dit natuurlijk geen goede ontwikkeling.

DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
Mag ik een aanvullende vraag stellen, meneer Rutte, er is natuurlijk wat rumoer geweest naar aanleiding van de uitspraken van de staatssecretaris van Jusitie in de Tweede Kamer en vervolgens de reactie van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Klopt het dat de versie van de staatssecretaris inderdaad niet de juiste was, of is daar nog het een en ander op af te dingen?

RUTTE
Ik ga er vanuit dat iedereen altijd volledig geïnformeerd is. Dat zou ik echt niet kunnen reconstrueren, zo snel hier. 

DE WINTHER
Er zijn ook berichten dat de stelligheid waarmee mevrouw Kaag heeft gezegd dat mevrouw Broekers-Knol het niet bij het juist eind had, en dat er een misverstand is, dat die ook niet helemaal klopt en dat er wel degelijk serieus is...

RUTTE
Dat mevrouw Broekers-Knol het niet bij het goede eind heeft, dat heb ik haar niet horen zeggen. Nee, een paar weken geleden, wat ik me herinner is het debat wat bij de Justitiebegroting speelde waar dit op kwam, daarna hebben het daar in het kabinet over gehad. Dat zou ik even precies moeten terughalen wat er dan na afloop door mevrouw Kaag gezegd is, maar ik herinner me niet dat ze ergens zei: mevrouw Broekers-Knol heeft het verkeerd gebracht.

DE WINTHER
Zou u misschien nog even kunnen aangeven, want nu is meneer Blok weer in het spel, vorige keer was mevrouw Kaag er over aan het praten. Die heeft misschien ook een ontwikkelingsrelatie, misschien een buitenlandse handelsrelatie met Marokko. Wie is nu precies leidend in het contact?

RUTTE
In algemene zin is altijd Buitenlandse Zaken leidend in onze diplomatieke contacten, maar daar binnen opereren uiteraard de vakministers op hun terrein. Vanmorgen is er ook weer contact geweest tussen mevrouw Broekers en Stef Blok omdat mevrouw Broekers vandaag niet bij de ministerraad was. Dus die heeft gezegd: Stef, zou jij zo vriendelijk willen zijn bij de inloop ook vragen hierover te beantwoorden, dus die hebben daar ook nog even contact over gehad.

Wachtgeld en reiskostenvergoeding voor (oud-)bewindslieden

DE WINTHER
Ik heb ook nog een andere vraag. Ik vroeg me af of u een week later inmiddels nog heeft kunnen uitvinden of u destijds de vergoeding of eigenlijk de wachtgeldregeling met betrekking tot uw overstap van het staatsecretariaat naar het fractievoorzitterschap inderdaad heeft geweigerd?

RUTTE
Dat heb ik nagekeken en dat heb ik toen geweigerd. Ik heb het vanwege [onverstaanbaar, red] ook uitgezocht hoe het zit met die reiskostenvergoeding en die heb ik wel gehad al die jaren.

DE WINTHER
Oh? En die wilde u ook hebben of...?

RUTTE
Ik heb het precies uitgezocht. Dit was in 2006. Eerlijk gezegd heb ik daar toen niet over nagedacht. Dat was een vergoeding die je automatisch kreeg, die iedereen automatisch krijgt. Ook ongeacht de vraag of er wel of niet sprake is van andere vervoersmodaliteiten, zoals er kan zijn een auto. Ik maakte vaak van die auto gebruik, niet altijd, maar wel in de meeste gevallen. Het was zo dat nu natuurlijk Klaas Dijkhoff heeft gezegd bij zijn aantreden: van luister, ik wil eigenlijk die vergoeding niet hebben want ik maak altijd gebruik van die fractieauto, ik denk eerlijk gezegd als ik nu dat besluit zou moeten nemen dat ik eigenlijk wel met Klaas eens ben, dat je dat niet zou moeten doen die reiskostenvergoeding accepteren. Ik heb toch besloten dat niet terug te gaan betalen, zeg ik meteen bij, want dat zou je volgende vraag weer kunnen zijn. En dat heb ik besloten omdat dit forfaitaire bedragen zijn. Dit zijn forfaitaire vergoedingen. Die krijgen alle Kamerleden, die zijn ooit ingevoerd omdat in de jaren ’90 gezegd is: dat eindeloos declareren dat werkt niet. Je moet af van al die eindeloze declaraties. Dus ik denk als je nu ziet: alle discussies die er zijn over forfaitaire vergoedingen, dat denk ik dat ik het nu met Klaas eens bent dat je het beter niet zou kunnen doen, maar ik vind het ook ingewikkeld om waar nu die discussie ontstaat over die forfaitaire vergoedingen dit 13 jaar geleden speelde. Toen was die discussie er niet, toen vond iedereen het een heel goed idee om af te komen van al die individuele declaraties, om dan te zeggen: dan ga ik dat nu weer met terugwerkende kracht terugploegen. Dus dat doe ik niet. Dus geen wachtgeld, wel die werk-werk-reiskostenvergoeding.

DE WINTHER
En er zijn daarna nog, na u, nog twee andere fractievoorzitters van de VVD geweest. 

RUTTE
Voor de heer Blok geldt hetzelfde als voor mij. Die is het ook met mijn standpunt eens. Over Halbe Zijlstra kan ik u niets zeggen. Dat zal u hemzelf moeten vragen.

DE WINTHER
Dus de heer Blok heeft ook de kosten vergoed gekregen, waar je dus eigenlijk geen recht op had...

RUTTE
Wel recht op had, dat is even belangrijk. Het al of niet ook gebruiken van ander vervoer, en de VVD heeft een fractieauto en in mijn tijd waren er nulurencontracten met chauffeurs, dus heel veel maakte ik gebruik voor werkbezoeken, niet altijd, maar wel vaak, in de meeste gevallen, van die fractieauto. Het hebben van die modaliteit, van dat type vervoer, staat niet in de weg aan het ontvangen van die forfaitaire werk-werk-reiskostenvergoeding. Dus dat mag naast elkaar bestaan.

DE WINTHER
Welke indruk denkt u dat dit alles oplevert bij de Nederlandse bevolking?

RUTTE
Nou dan zou ik aan de Nederlandse bevolking uitleggen dat er inmiddels, dat er heel veel discussie was in de jaren ’90 over dat declareren, dat dat onverstandig werd gevonden. Dat daarom gezegd: we gaan een aantal dingen gewoon forfaitair doen. Dat je de afgelopen jaren ziet dat daar heel veel discussie over is gekomen, of je het op die manier moet doen, of je misschien niet meer moet aansluiten op de daadwerkelijk gemaakte kosten. Die discussie is gaande. Ik zou me overigens kunnen voorstellen dat die discussie ook verder gevoerd wordt. Misschien ook in de Kamer. Dus in dat kader denk ik als ik nu opnieuw een besluit zou nemen, waar de discussie nu staat, dat ik het met Dijkhoff eens ben. Maar we praten hier wel over dertien jaar geleden. In een tijd waarin we het normaal en verstandig vonden om het zo te doen. 

DE WINTHER
Laatste vraag, u heeft vorige week over de wachtgeldkwestie van dhr. Dijkhoff gezegd dat het honderd procent acceptabel....

RUTTE
Ja.

DE WINTHER
Was. Is enig voortschrijdend inzicht wellicht ingevaren inmiddels?

RUTTE
Nee. Nee, luister. Ik heb die wachtgeld regeling niet geaccepteerd, hij wel. En allebei mag. Je mag het besluiten wel te accepteren, je mag besluiten het niet te accepteren. Hij heeft daar het volste recht op dat wel te doen. Hij heeft vervolgens deze week gezegd: luister, dit leidt tot heel veel discussie, waardoor mijn fractieleden die ook willen kunnen praten over andere onderwerpen daardoor in de weg worden gezeten. Dus ik stop die wachtgeldregeling. Nou, dat vind ik ook te accepteren en te respecteren. Dat mag ook. Maar ik vind het nog steeds volledig verdedigbaar dat hij die keuze heeft gemaakt om het wel te accepteren. Dat hij nu stop zet, omdat hij zegt: joh, dit gaat gewoon in het politieke proces mijn collega’s in de weg zitten. Ja, uit collegialiteit wil ik dat niet. Dat is ook prima. 

LAMBIE (RTL)
Meneer Rutte, nu u het zo goed heeft nagezocht... Om hoeveel geld gaat het bij elkaar?

RUTTE
Dat gaat tussen ik denk – het is nu 4900 euro per jaar – dat was toen natuurlijk minder. Maar ik weet niet precies hoeveel het toen was. Dat weet ik niet. Dat zou ik moeten uitzoeken. 

LAMBIE
Maar dat heeft u – omdat u het zo precies heeft....

RUTTE
Nee, ik heb nagekeken of ik die regeling had. Het is automatisme, dus je hoeft hem niet aan te vragen. Je krijgt hem automatisch. Alle Kamerleden krijgen die werk-werk reiskostenvergoeding. Nogmaals, ik had ook de mogelijkheid gebruik te maken in heel veel gevallen – de meeste gevallen – van die fractieauto. Niet altijd. En de gedachte is ook dat niet die forfaitaire vergoeding afhankelijk is van de vraag hoeveel je declareert of niet. Als je die forfaitaire vergoeding gehad zou hebben. Het idee was juist in de jaren ’90 af te komen van al die declaraties. En wat ik ingewikkeld vind om dan nu te zeggen omdat het denken daarover – laten we zeggen de morele opvatting daarover verschuift in de tijd – om nu terugkloekend te zeggen: dan moet ik gaan terugbetalen wat ik tussen 2006 en 2010 gehad heb.

LAMBIE
Maar om hoeveel gaat het dan? Dat staat toch op uw loonstrookje?

RUTTE
Ja, nou die heb ik niet meer uit die tijd. Maar het is nu 4900 euro per jaar. Dus zal het gaan waarschijnlijk tegen de prijzen van toen van, laten we zeggen ik was vier jaar fractievoorzitter, dus rond de 20.000 euro denk ik. Voor rond de 20.000....

LAMBIE
Ik geloof dat minister Knops vorige week zei dat hij wilde kijken hoe hij de regels rond dat wachtgeld wilde gaan aanpakken. Ik hoor u nu ook zeggen: ik ben het eens met dhr. Dijkhoff als het gaat over die reiskostenvergoeding. Moet het kabinet niet gewoon eens gaan kijken naar het totaal van al die....

RUTTE
Dat lijkt ook een debat wat je in de Kamer. Kijk, ik duik eerst... Zou je eerst terug moeten naar de jaren ’90. Wat toen speelde herinner ik mij wel als geïnteresseerd krantenlezer, was de discussie over het declareren van allerlei individuele kosten. Er is toen gezegd, dat was een beweging breed, volgens mij ook in Europa, maar in ieder geval in Europa, doe het nou forfaitaire. In dit geval ga je uit van een – ik zeg uit mijn, naar ik begrepen heb, van een bepaald aantal kilometers per jaar. Dan maakt het niet uit of je meer of minder rijdt. Iedereen, ieder Kamerlid krijgt dat. Dus die forfaitaire werk-werk reiskosten vergoed. Die is thans, naar mij is verteld 4900 euro. En er wordt dus niet gekeken hoeveel kilometer. Het eventueel ter beschikking staan van wel of niet van een fractieauto, die je wel of niet vaak gebruikt, staat daar niet aan in de weg. Er was een reden voor om het forfaitaire te doen omdat je daarmee afkwam van die declaraties. Wat je nu natuurlijk wel ziet, en dat is ook een van de redenen dat Dijkhoff zegt van: joh, ik doe dit toch anders, is dat er anders wordt gedacht over die forfaitaire vergoedingen. Dat is een feit, dat zie je ook in Europa. Dus ik zou me heel goed kunnen voorstellen dat dat ook een discussie is die je nog eens even breder in de Kamer zou moeten voeren.

BOVEN (BNR)
Zijlstra weet u niet zie u?

RUTTE
Ja da weet ik wel, maar ik ga hier niet over een oud-politicus iets zeggen, dat doe ik niet.

BOVEN
Ik verkeerde in de veronderstelling dat u namens alle fractievoorzitters, oud-fractievoorzitters...

RUTTE
Nee, ik spreek hier namens mij en de heer Blok omdat de heer Blok precies hetzelfde heeft gedaan als ik en het ook eens is met wat ik hier zeg, ook namens hem.

BOVEN
Maar dan is het in de lijn der verwachting dat het ook voor Zijlstra.

RUTTE
Ik zeg daar niks over, want Zijlstra is geen politicus. De heer Blok is ook minister.

BOVEN
Van Aartsen.

RUTTE
Die is ook geen politicus. Ik hou het echt bij deze twee: mezelf en Stef Blok.

BOVEN
Nu staat er in de integriteitsregels van de VVD dat er geen zaken worden gedeclareerd die al worden vergoed. 

RUTTE
Ja, maar hier is het dus ook niet declareren. Dat is nou het probleem, je praat hier over forfaitaire vergoedingen. Dat zijn dus vaste vergoedingen die iedereen krijgt ongeacht hoeveel kilometers je maakt. Overigens zijn die vuistregels integriteit uit 2013, dus van na deze periode, maar zelfs dan zou, stel dat Dijkhoff besloten zou hebben: ik wil wel die forfaitaire vergoeding, zou dat niet in de weg hebben gestaan aan die vuistregels. En die vuistregels praten natuurlijk over het per keer precies gaan vergoeden van iets wat je op een andere manier gekregen hebt. Kijk in mijn geval werkt het zo dat ik in de meeste gevallen die auto gebruikte, niet altijd, maar wel in de meeste gevallen. En dan zou je dus als je geen forfaitaire vergoedingen krijgt, apart moeten gaan declareren voor de gevallen dat je hem niet gebruikt..

BOVEN
Maar bij Mark Verheijen ging het ook om forfaitaire vergoedingen, die had een auto met chauffeur en die kreeg voor zijn vergaderingen bij ProDemos een standaard bedrag overgemaakt om vanwege de aanwezigheid met de reiskosten, dat was ook geen kwestie van declareren. 

RUTTE
Ik ga nu niet ook weer praten over mensen die niet actief in de politiek zitten en ook niet. 

BOVEN
Nee, hij...

RUTTE
Nee, toch even, wacht even. U stelt nu een naam, noemt u, kijk nog even heel goed naar wat er over gezegd is. Dat ligt echt genuanceerder, dat zou ik nog even bij de partij navragen.

BOVEN
U ziet dit als iets anders dan...

RUTTE
Ja.

BOVEN
Ik had nog een politiekinhoudelijke vraag, mag dat, of zijn er nog meer hierover?

BREEDVELD (NOS)
Het is een individuele keuze. U had ervoor gekozen, net als de heer Blok, om dat wachtgeld niet te ontvangen toen u fractievoorzitter was.

RUTTE
Bij de heer Blok was geen sprake van wachtgeld. Als ik zeg: de heer Blok en ik vinden hetzelfde, gaat dat over die werk-reiskostenvergoeding. Bij de heer Blok is geen sprake geweest van wachtgeld want die werd van Kamerlid fractievoorzitter.

BREEDVELD
In uw geval wel?

RUTTE
En in mijn geval had ik wachtgeld kunnen krijgen, heb ik niet gedaan. Klopt.

BREEDVELD
Dan hebben we het helder. Kunt u aangeven waarom u daarvan afgezien heeft?

RUTTE
Nee, dat laat ik echt voor mezelf, dat is mijn eigen afweging. Het is geen verplichting wachtgeld te accepteren, maar het mag wel.

BREEDVELD
Nee maar goed kijk, de fractievoorzitter van de VVD zegt nu: oké ik ga er toch van afzien. 

RUTTE
Nee maar niet omdat hij niet vindt dat hij er recht op zou hebben maar omdat hij merkt dat zijn collega’s in de fractie er gewoon last van hebben in het politieke debat en hij zegt: dat wil ik niet, ik wil niet mijn eigen collega’s in de weg zitten, dus dan zet ik het stop.

BREEDVELD
Het is een lastige discussie, u staat hier als premier, dus dan krijgen we dat natuurlijk, maar u bent nu ook de VVD-leider.

RUTTE
De heer Nawijn was er een klein beetje op voorbereid.

BREEDVELD
Er is natuurlijk een VVD-fractievoorzitter die daar natuurlijk toch behoorlijk onhandig in geopereerd heeft.

RUTTE
Hoezo?

BREEDVELD
Eerst te vuur en te zwaard verdedigen en vervolgens er toch vanaf zien. 

RUTTE
Hij verdedigt het nog steeds, maar hij zegt: ik zie er van af want het ermee doorgaan... Zijn standpunt heeft hij en houdt hij. Dat heeft hij ook heel duidelijk uitgelegd dinsdag aan jullie. Alleen hij zegt: ik ben ook een collegiaal bestuurder. Als ik merk dat mijn collega-Kamerleden erop in de weg worden gezeten, dan zet ik het stil. Dat is de reden waarom hij het stil zet. Dat is zijn afweging. Ik steun die afwegingen beide. Dus ik ben het ermee eens dat hij het volste recht heeft het te accepteren. Ik maakte een andere keus, maar hij heeft het volste recht. Twee: hij heeft ook het volste recht om te zeggen: ik zet het stop. En ook om zijn moverende redenen. Dat is niets vreemds. Net zoals met die werk-werkreiskostenregeling ook gewoon mag en niet op gespannen voet staat met het eventueel ter beschikking hebben van ander vervoer.

BREEDVELD
Het mag allemaal, maar wat ik u vraag is wat wij daar moreel van zouden kunnen vinden en wat u daar als partijleider van vindt.

RUTTE
Dat geef ik u het antwoord. Je werkt als minister, als staatsecretaris, dan krijg je geld en je bouwt ook wachtgeldrecht op. Daar werk je voor. Hij heeft nu recht op een uitkering van dat wachtgeld omdat hij minder verdient dan eerder. En het wordt dan afgebouwd, het is gewoon een regeling. En hij maakt gewoon gebruik van dat recht. Dat is een recht dat je opbouwt als je werkt.

BREEDVELD
Ja, hij is twee maanden minister geweest geloof ik.

RUTTE
Nee, ja, hij is vijf weken minister geweest, maar hij is veel langer staatssecretaris geweest.

BREEDVELD
Nee maar begrijpt u dat dat toch zeker voor mensen thuis die op de bank zitten en nog geen schijntje verdienen van dat bedrag, denken van: waarom moet zo iemand die al een behoorlijk vorstelijk loon krijgt als fractievoorzitter dat nog aangevuld krijgen tot het ministerssalaris. 

RUTTE
Dan zou je de discussie moeten voeren, meer breder, wat je überhaupt van wachtgeld en dat soort dingen vindt.

BREEDVELD
Daarom vraag ik u waarom u er van afgezien heeft omdat dat natuurlijk een licht werpt over hoe uw partij erover denkt.

RUTTE
Dat zijn persoonlijke keuzes die je maakt, maar dat werpt geen licht op zijn keuze. Je werkt als staatssecretaris en kort minister in zijn geval. En als staatssecretaris werk je en krijg je geld. Gewoon je salaris. Dus het heet geen salaris, maar schadeloosstelling zoals dat heet. Dat was voor Kamerleden toen, ik weet niet precies bij minister heet. Je hebt geen arbeidscontract. Je hebt geen ontslagbescherming. Dus je... Dat is ook logisch, want je bent afhankelijk van de politieke vertrouwensregel. Maar daar hoort dus ook bij dat er een wachtgeldregeling is. En daar kun je dus gebruik van maken. Dat heeft hij gedaan. 

BREEDVELD
Dat is ook zeer te verdedigen denk ik. Maar dan kun je jezelf wel de vraag stellen: als iemand dan een goede baan heeft als Kamerlid. Of dan een wachtgeldregeling in deze vorm dan nog redelijk is om die te accepteren. En te willen hebben?

RUTTE
Ja, dat vind ik. En ik begrijp heel goed, mensen thuis....

BREEDVELD
Maar u heeft het niet gedaan. Waarom, u kunt wel zeggen: dat het redelijk is dat de één het accepteert. U doet het niet...

RUTTE
Dat zijn persoonlijke keuzes. Dat zijn persoonlijke keuzes die mensen maken. Maar je mag dat doen. Ik verdedig dat ook. En ik verdedig het ook als hij zegt: joh, ik zit nu mijn collega’s in de weg. Ik zet dat stop. Dat vind ik ook acceptabel. Dat is echt ook zijn keuze. Maar het is allemaal binnen de regels. Het is ook allemaal moreel zeer verantwoord. Echt. Want weet je? We moeten oppassen natuurlijk, dan krijg je ook weer de race to the bottom, is een paar jaar geleden een hele discussie überhaupt over salaris van politici. De Commissie Dijkstal. Dan zie je ook al heel snel dat politici zeggen: laten we dan maar niet doen. Ik snap dat ook, dat voel ik zelf ook wel zo van jongens ja als jullie nou de salarissen van de politie gaat verhogen. Terwijl als je kijkt wat er in de rest van de samenleving gebeurt, hoe politici zich verhouden ten opzichte van bijvoorbeeld ambtenaren of het buitenland hé, collega’s daar. En we verdienen prima he. Ik krijg het niet op, ik vind het allemaal prima. Maar dat komt gewoon, ik heb ook geen kinderen ofzo. Dus voor mij is het allemaal veel geld. Maar als je gewoon een gezin hebt met kinderen, je bent in het spitsuur van het leven en je hebt ook andere carrière opties. Je moet een beetje oppassen zou ik willen zeggen in algemene zin, naar die race to the bottom. Dat we zeggen: ja, politici zijn bang om iets te accepteren want dan komt er discussie over. Want er komt dan discussie over. Want het zal altijd discussie oproepen. Want als iemand een uitkering heeft, een bijstandsuitkering van 900 euro per maand, met toeslagen wat hoger, natuurlijk dan is dat heel veel geld. Dat snap ik heel goed.

BREEDVELD
Maar blijkbaar roept het in uw partij ook zoveel discussie op dat de fractievoorzitter zich genoodzaakt ziet om er dan toch vanaf te zien. 

RUTTE
Ja, niet omdat hij zijn standpunt verandert. Maar omdat hij zegt: luister ik wil niet dat het discussie op roept. Ja, en ik wil niet in het politieke debat mijn collega’s daarmee in de weg zitten. Dus ik zet het stop. Dan is het punt niet meer zo heftig.

WINTERMAN (ALGEMEEN DAGBLAD)
Kunt u zich dan voorstellen dat meneer Dijkhoff die zegt van ja.... Ik kijk eigenlijk nooit naar mijn loonstrookje. Ik keek eigenlijk nooit naar mijn loonstrookje, en ik had het gewoon niet gezien. Terwijl tegelijkertijd, we hebben net een omvangrijke affaire achter de rug – of we zitten er nog middenin- de toeslagen, waarbij mensen soms een klein foutje maken, of dingen niet helemaal op orde hadden. Die worden daar keihard op afgestraft. En in dit geval zegt een iemand die in een situatie zit waarbij hij politicus is, een mooie baan, een goed salaris, en die zegt dan van: ja, ja, ik had het niet door. Dus...

RUTTE
Wacht even, nu halen, nu haalt u twee dingen door elkaar. Eén het wachtgeld. Daarvan heeft Dijkhoff gezegd: ik vind het acceptabel dat te accepteren. Daarvan heeft Dijkhoff gezegd: ik vind het acceptabel om dat te accepteren. En dat mag ook, dat vind ik moreel en praktisch en binnen de regels. Dat is geen fout, dat mag. En stopzetten mag ook. Dan heeft hij gezegd: die werk-werk regeling wil ik niet. Want ik vind gewoon dat hij denkt over die forfaitaire bedragen, vind ik gek. En bovendien de diepte van de auto van de fractie (onverstaanbaar, red.) dus dat wil  ik niet. Hij mocht dat gewoon hebben. Over die forfaitaire bedragen, ik vind het gek. En bovendien de auto van de fractie waarin hij rijdt. Hij mocht dat gewoon hebben. Hij had ook kunnen besluiten het wel te accepteren, het is een forfaitair bedrag wat alle Kamerleden krijgen tenzij ze het actief zelf stopzetten. Je hoeft het niet eens aan te vragen, je krijgt dat gewoon automatisch. En als je het niet wil, dan moet je het stopzetten. Hij wilde het niet, hij dacht dat hij het had stopgezet, dat was niet gebeurd. Nou zegt hij zelf: stomme fout, had ik moeten controleren, maar het was niet zo, dat als hij het wel had besloten had te krijgen, dat hij iets fout had gedaan, iets heel verwerpelijks had gedaan, iets tegen de regels had gedaan. Dat is niet het geval. En daarnaast wil ik het nu even niet verbinden met dat hele tere en broze onderwerp natuurlijk van de toeslagen, want daar heeft de overheid voor een deel ook fouten gemaakt, en dat is natuurlijk waar die discussie over gaat. Maar hier heeft Dijkhoff dus niet iets gedaan wat niet mag. 

VRAAG
Nou ja, als hij dat echt vindt, dan had hij het ook kunnen houden en dat doet hij niet. Hij maakt uiteindelijk de keuze om het te doen, omdat daar ook veel kritiek op komt. 

RUTTE
Omdat hij zegt: daarmee zit ik mijn collega’s in de weg.

VRAAG
Ja, want die worden er op aangesproken bijvoorbeeld omdat zij in andere debatten over de toeslagaffaire moeten voeren en die hier op worden aangesproken of over debatten over de tegenprestatie, dat ze hier op worden aangesproken.

RUTTE
Ik begrijp het he, het ligt allemaal precair. De tegenprestatie, het feit dat je zegt tegen mensen in een situatie van de participatiewet, de oude bijstand, en alles wat daar bijgekomen is, de participatiewet, dat je wilt dat mensen niet afgeschreven worden en alleen nog het geld krijgen en je niets meer doet om te investeren in mensen. Dat kan zijn overigens ook soms dat je zegt: joh, lever een tegenprestatie in, in de vorm van werk. Het kan ook zijn activeren op andere manieren, of een opleiding laten volgen et cetera. Maar wel zeggen: dat vind ik echt belangrijk dat je dat gaat doen, dat we niet iemand van 40/45/50 waarvan we zeggen: joh blijf jij nou maar thuis zitten achter de geraniums, dat vind ik ook niet sociaal. Dat is toch echt een andere discussie dan werken. Daarbij bouw je ook wachtgeldrecht op, en dat je zegt: op het moment dat dat wachtgeld tot een uitkering kan komen, wil ik dat recht ook gebruiken. Dat was Dijkhoff gedaan heeft. Dat mag. Hij mag het ook stopzetten. Er is niets fouts aan. Integendeel, dat is gewoon de regel.

VRAAG
U ziet gewoon geen enkel verband tussen de twee zaken?

RUTTE
Nee, ik snap heel goed dat iemand die weinig geld verdient, of een uitkering heeft, dat dat hele grote bedragen zijn. Natuurlijk snap ik dat. Ik verdien ook zelf, mijn salaris staat geloof ik op de website, ik krijg 7000 euro netto per maand ongeveer met alles erbij. Dat is heel veel geld. Dat vind ik ook heel veel geld, maar goed, weet je, dat is een andere discussie over de hoogte van de politieke salarissen. Er zijn er ook velen die zeggen: dat is te laag als je het vergelijkt met allerlei andere banen. Laat maar, dat is een andere discussie, maar je moet wel oppassen vind ik voor het gevoel van: als politici willen we het daar niet over hebben of moeten we allemaal terug naar modaal. Want dat heeft ook weer risico’s, pas op.

HOEDEMAN (ALGEMEEN DAGBLAD)
Oud-bewindslieden die die aanvulling niet accepteren omdat ze Kamerlid worden, wat zegt dat over iemand politieke antenne dat ie zo’n aanvulling niet accepteert?

RUTTE
U bedoelt die wachtgeldregeling?

HOEDEMAN
Ja, wat zegt dat over je politieke antenne?

RUTTE
Dat heeft alles te maken met je persoonlijke keuzes. Je hebt recht om het te krijgen. En het kan je persoonlijke keuze zijn om het niet te ontvangen.

HOEDEMAN
Maar wat zegt het over je politieke antenne als je het eventueel accepteert, maar als het kalf verdronken is, het niet meer hoeft?

RUTTE
Dan moet je wat anders doen. Dan moet je doen zoals in Amerika waarin presidenten hun hele salarissen weggeven aan een goed doel. Als dat het wordt, dan moeten we zeggen: ja jongens in Amerika schrijft een president na afloop een biografie waar hij als voorschot 5 miljoen voor krijgt, ze krijgen geloof ik 2 of 300.000 dollar salaris en dat geven de meeste presidenten weg aan een goed doel. Ja dan moeten we dat gaan doen voortaan. Daar zou ik niet voor zijn, maar dat is de race to the bottem.

KOOLE (RTL NIEUWS)
U heeft het gehad al even over de Belastingdienst. Maakt u zich niet sowieso een beetje zorgen dat overheidsdiensten de menselijke maat een beetje kwijtraken?

RUTTE 
Dan gaat u weg van het onderwerp, dat bevalt mij prima, maar helpt mij....

BOVEN (BNR)
Een ding is nog niet ingekleurd. U had het net over de forfaitaire reiskostenvergoeding. U ging u om met uw woon-werk-reiskostenvergoeding?

RUTTE
Die had ik niet, maar die moet je ook actief aanvragen. Dus die heb ik, die heb ik waarschijnlijk 1 jaar gehad denk ik, daarna heb ik die stopgezet, en toen we het aan de Kamer vroegen zei de Kamer: hij heeft het helemaal nooit gehad. Maar die moet je actief aanvragen, maar dan moet je aanvragen of een ov-jaarkaart, of een kilometervergoeding. Toen ik het aan de Kamer vroeg, zei de Kamer: Rutte heeft geen woon-werkverkeer gehad. Ik reed met mijn eigen auto, woon-werkverkeer, ik reed met mijn eigen Saab, inmiddels bekend. Ik had toen nog geen fiets. Die parkeerde ik op de -2, waar u op staat denk ik, onder het Plein.

Green Deal Europese Commissie

BOVEN
Klimaatverandering. Aanstaande woensdag komt de Europese Commissie met de Green Deal, Frans Timmermans, wat verwacht u dat dat gaat betekenen voor het Nederlands klimaatbeleid?

RUTTE
Dat we het er heel uitgebreid over zullen hebben. Je hoort een paar snippetjes naar buiten komen. Het is goed dat er een goed klimaatpakket komt vanuit de Europese Commissie, dat helpt ook Nederland weer, want uiteindelijk wil je twee dingen tegelijk: je wilt de CO2-uitstoot verlagen, maar je wilt ook de enorme economische kansen die er zijn wil je benutten. Maar goed, er gaan natuurlijk allerlei geruchten wat er in het pakket zou zitten, en dat zal nog tot heel veel debat leiden lijkt mij als ik zo een paar dingen hoor.

BOVEN
Maar denk je dat de normen en de targets hoger zijn dan wat Nederland nu doet, of denkt u dat het vooral voor andere landen een probleem is die nu nog niets doen?

RUTTE
Volgens mij, wat ik begrepen heb, is het meer de aanpak. Op dit moment is de Europese target 40%, maar als alle landen doen wat ze hebben afgesproken ga je naar 45. Maar als je, Nederland werkt vanuit een aanname van 49, en vindt dat Europa zou moeten gaan naar 55. Daar steunen de Fransen ons in en anderen, maar dat kan alleen, die 49 en die 55, uiteindelijk doen we wat Europa doet hebben we gezegd. Dus we hebben nu geprikt op 49 en uiteindelijk doen we het gemiddelde van Europa. Want als je meer doet, dan leidt dat tot een verlies aan banen hier. Maar zouden andere landen meer doen, vinden we dat goed, want wij denken dat het belangrijk is voor het klimaat, maar ook voor onze economische kansen.

BOVEN
Tot slot, ik hoorde Frans Timmermans afgelopen maandag bij een toespraak van de PvdA zeggen dat heel veel dingen waar je aan denkt van wat er kan gaan veranderen ook in de regelgeving en die had het over het aanpassen van de staatssteunregels. Als je het hebt over het mogelijk maken van klimaattransitie, als je het hebt over investeringen en [onverstaanbaar, red] dat soort zaken. Is dat iets wat Nederland zou steunen?

RUTTE
Wat ik niet wil doen, er gaan natuurlijk allerlei snippers komen er naar buiten. Wat we gaan doen...

BOVEN
Want hij had het zelf over staatssteun als een van de wetten, regels die zouden moeten veranderd worden. Dat er meer mogelijk wordt.

RUTTE
Wat mijn voorkeur zou hebben is om te zeggen: we willen in Europa zowel de milieuvraagstukken oplossen als ook de economische kansen benutten. Ik beschouw ook het werk van Timmermans in die functie. Hij komt dadelijk met een pakket, of de Commissie komt met een pakket, dat moeten wij ook als Nederland ’s even heel rustig bekijken en voorzien van een oordeel en een debat er over voeren in de Tweede Kamer, en we zullen het ook niet meteen met alles eens zijn. Er zullen ook punten zijn van controverse. Dat hoort er ook bij en van discussie en uiteindelijk komt dat dan terug in Europese overleggen. Ik denk na de kerst. Ik verwacht niet dat er volgende week tijdens de Europese Raad al veel over gezegd zal worden. Dat zou denk ik eerder zijn in de vakraden na de kerst en volgend jaar. Daar gaan we tijd voor nemen. Het is belangrijk om dat zorgvuldig te doen. Nederland is een van de eerste landen in Europa met een volledig klimaatakkoord nationaal, een breed draagvlak, uitgaande van de 49% en wij zullen natuurlijk sterk de Europese maatregelen bekijken door die bril, maar er is bijvoorbeeld een discussie die er in Europa plaatsvindt of je het ETS-systeem moet uitbreiden naar vervoer en gebouwde omgeving. Nederland heeft er niet voor gekozen. Wij zeiden: dat leidt waarschijnlijk niet tot die benodigde CO2-opbrengst die je wilt en kan leiden tot oversubsidiëring. We gaan nu kijken waar dit... de Duitsers doen het bijvoorbeeld wel. Die hebben er voor gekozen in hun klimaataanpak om dat wel te doen. Zo zie je ook accentverschillen binnen Europa, er zijn ook heel veel dingen waar we het wel over eens zijn. Dus dat zal zeker tot discussie leiden, maar ik wil niet op onderdeeltjes reageren. 

Belastingdienst en kinderopvangtoeslag

KOOLE (RTL NIEUWS)
De Belastingdienst die gezinnen verwoest. Het UVW die een gehandicapte jongere van zijn bedrijf een bonus krijgt, die wil dat hij die bonus inlevert, die jongen heeft een wajong-uitkering. Die jongen van 19 jaar, die hier geboren en getogen is. Maakt u zich geen zorgen over de kwaliteit van de overheidsdiensten zo langzamerhand?

RUTTE
Er gaan soms ook dingen mis. (Onverstaanbaar, red.) Nou, toen ik op Sociale Zaken zat als staatssecretaris, ik dacht 18, 19 duizend mensen. Bij de Belastingdienst in die tijd, 30 duizend mensen. Die aantallen zullen iets lager liggen, het gaat om zeer grote aantallen mensen. Waarvan het over over overgrote deel dat werk gewetensvol doet, met volle inzet doet, en met de bedoeling om iets bij te dragen aan dit land. Ik vind het belangrijk om dat te zeggen. Waar gewerkt wordt, worden ook fouten gemaakt, dat kunnen soms ook ernstige fouten zijn. We hebben natuurlijk van de week een debat gehad over de zaak met de kindertoeslag, kinderopvangtoeslag. En het heftige debat van afgelopen woensdag. Er gaan dus ook zaken niet goed. Die moeten dan ook worden rechtgezet. Dat is ontzettend belangrijk. Maar ik hou echt als premier en daarmee voel ik me ook zeer verantwoordelijk voor al die tienduizenden mensen in dit land die op de beleidsdepartementen of in de uitvoering proberen het goede voor dit land te doen, ik hou echt staande dat 99,5 zes zeven acht negen procent van die mensen dat goed doet. Ja er gaan ook dingen fout, dan moet je ze aanpakken, als mensen structureel fouten maken of niet blijken te deugen heb je weer een andere discussie. Maar het is dan overigens altijd een discussie tussen de bewindspersoon en zijn organisatie. Niet de Tweede Kamer. Dat is echt een zaak tussen de bewindspersoon en voor de Tweede Kamer geldt natuurlijk dat zij bij de politiek ter verantwoording moeten roepen. Het zijn de ministers die vervolgens de eigen organisatie, dat doe je intern, daar praat je verder niet over, de maatregelen nemen zoals dat nodig is. Maar in de meeste gevallen is het ook een kwestie van dingen weer recht zetten. Dan zijn er menselijke fouten gemaakt die je moet rechtzetten. In algemene zin, ik praat nu niet specifiek over de zaak van de kinderopvangtoeslag die deze week speelde in het debat met Snel.

VRAAG
Maar als u in de krant leest: er was een jongen die 19 jaar is, hier gebogen, getogen en al weken in een Amsterdamse cel zit, wat denkt u dan? Hoe kan dit?

RUTTE
Ik beantwoord geen sportvragen. Want ik weet niet alle details van die zaak nu. Dus ik ga niet op een zaak nu in. 

VRAAG
In de Tweede Kamer is bij het debat over de kinderopvangtoeslag een motie aangenomen die vraagt aan u om in gesprek te gaan met slachtoffers van de Belastingdienst. Bent u dat van plan?

RUTTE
Moties voeren we uit, dus dat betekent dat ik een keer, en dat zal ik natuurlijk met Menno doen, Menno Snel, ga kijken waar dat een keer passend is. Natuurlijk. Als de Kamer dat wil, ik laat dat zelf natuurlijk in eerste plaats bij de bewindspersonen. Maar de Kamer heeft daar echt een wens in. En ik dacht dat die motie ook is aangenomen. Dus dan gaan we kijken hoe we daar uitvoering aan geven.

VRAAG
En gaat dat een beetje snel gebeuren denkt u?

RUTTE
Ja, dat weet ik niet, die is net aangenomen die motie en ik weet ook niet of daar nu het heil vandaan gaat komen. Maar goed, die motie is aangenomen, het is een wens van de Kamer, dus natuurlijk.

VRAAG
Alle kleine beetjes kunnen helpen.

RUTTE
Ja, dan heb ik een gesprek, maar ik sta achter de hele aanpak van Menno Snel en die zal niet veranderen omdat ik bij een gesprek ben. Maar als mensen erop prijs stellen dat ik eraan deelneem, en ik voer natuurlijk met heel veel mensen in deze samenleving gesprekken, of werkbezoeken of hier ontvangend, ook natuurlijk recentelijk op het terrein van de bouw en de boeren, dan zal ik dat doen.

SCHRAM (ANP)
Over de boeren: maakt u zich zorgen dat de schappen nog een beetje vol zijn deze kerst?

RUTTE
Nou ja, ik ga niet op al die geruchten in die er gaan over welke plannen er wel of niet gemaakt zouden worden. In algemene zin wil ik iets zeggen over de boeren en dat is dat volgens mij het signaal van de boerenprotesten in oktober, de twee grote boerenprotesten, dat die zeer goed verstaan zijn. Dat volgens mij het antwoord van de samenleving en de politiek is: ja jullie houden niet alleen van de samenleving, de samenleving houdt ook van jullie. Jullie leveren een zeer grote bijdrage aan ons voedsel en aan ons landschapsbeheer, aan onze economie. Wij zijn bezig te kijken nu: hoe kun je nou dat probleem dat ontstaan is met stikstof oplossen. Daarbij zeg ik ook steeds: de boeren zijn niet het probleem, maar we vragen wel de boeren te helpen bij de oplossing. We hebben ook gezegd: daarbij gaan we niet boeren dwingen te stoppen. Wat we zullen doen is een boer die doorgaat, die kan altijd doorgaan. Misschien niet precies op die plek, misschien met aanpassingen. Als een boer wil stoppen, dan kan dat ook ons dienstig zijn omdat hij misschien stopt op een plek waar dat uitkomt. Zodat je op die manier die stikstof kan terugdringen. Er speelt natuurlijk meer in de boerensector, irritaties uit het verleden, ook daar wordt intensief over gesproken. Carola Schouten, minister van Landbouw, maar waar het kan ook ikzelf hebbe intensieve gesprekken natuurlijk met de sector. In de eerste plaats Carola Schouten zelf en ook als je nou kijkt naar wat we nu met de provincies aan het afspreken zijn, in die beleidsregels, dan zie je daar dat gewoon echt de balans wordt gevonden waarbij je aan de ene kant zegt: als er dan boeren stoppen, hoe zorg je er dan voor dat dat stoppen ook gebruikt wordt deels ook om die stikstofuitstoot als dat daardoor kan terug te dringen. Maar tegelijkertijd zitten in die afspraken ook afspraken om ervoor te zorgen dat boeren die door willen en verder ook al plannen misschien hadden om uit te breiden ook die kans krijgen onder bepaalde voorwaarden. Dus daar zit een hele goede balans in. Dus volgens mij heeft de samenleving een antwoord gegeven aan de boeren in oktober, namelijk: we hebben jullie heel goed verstaan, ook de politiek, ook ikzelf, ook Carola Schouten. En verder ga ik niet in op geruchten over mogelijke acties, want dat doe ik nooit.

SCHRAM
Maar u probeert dus wel te zeggen van: dit soort dingen zijn eigenlijk niet nodig?

RUTTE
Luister, iedereen die actie wil voeren, dat is je vrije recht. Het is een vrij land, je mag demonstreren. Ik heb inmiddels ook laatst aangekondigd op een bijeenkomst dat waar ik merk dat de wens is dat ik daar dan ook zelf verschijn, dan zal ik dat als men dat op prijs stelt ook doen. Dus dat is het punt niet. Alleen, wat ik veel constructiever vind is van mijn kant benadrukken hoe we zijn omgegaan met de protesten vanuit de boerensector tot nu toe. En ik denk dat zij gehoord hebben dat we ze verstaan hebben. En dat we echt proberen een oplossing te vinden waarbij er toekomst is voor de sector, waarin ook in de toekomst op basis van innovatie, op basis van de enorme kracht die in deze sector zit er een mooie toekomst gebouwd kan worden voor de boerensector in Nederland. En het is van belang om diezelfde reden die ik noemde, onze voedselvoorziening, ons landschapsbeheer, onze economie.

Relatie Nederland met Marokko (2)

HOFS (VOLKSKRANT)
Ik ga terug naar Marokko als dat goed is, ik begrijp dat er een probleem zit waar het gaat om het terugsturen van asielzoekers naar Marokko dat Marokko iets terug wil voor het terugnemen van zijn eigen onderdanen. En dat Nederland daar tot nu toe nooit voor open stond vanuit het idee: we laten ons niet chanteren. Maar ik begreep uit de media dat het CDA er inmiddels toch wat anders over denkt en zegt van: ja, we moeten toch iets. Dat ook dat de reden zou zijn dat mevrouw Broekers-Knol haar afspraak werd afgezegd omdat Marokko zegt van: kom eerst maar eens met toezeggingen. Dus hoe denkt u daar eigenlijk over? Moeten we niet toch een deal sluiten als het probleem met de Marokkaanse asielzoekers als we die willen kunnen terugsturen?

RUTTE
Ja, ja als inleidend woord, niet ja als antwoord op uw vraag. Het ligt volgens mij ingewikkelder. Het is niet zo dat je vraagt: wat is de current rate voor het terugnemen van een asielzoeker, dat is ook niet wat Marokko doet. Volgens mij wat we proberen met elkaar te doen is over een breder front de relatie weer te versterken. En die is breder dan alleen het vraagstuk van vluchtelingen, dat is een belangrijk vraagstuk, want we hebben te maken met economisch migranten die we hier niet willen hebben en die terug moeten. Maar er is ook een breder vraagstuk van samenwerking van politie, terrorisme, economische banden. Er is natuurlijk een grote Marokkaanse diaspora in Nederland. Dus er zijn op allerlei vraagstukken, allerlei thema’s is er met elkaar het gesprek te voeren. En dat proberen we ook over dat brede front te doen. En binnen dat brede front van gesprekken voeren, wat in de eerste plaats de minister van Buitenlandse Zaken en het departement van Buitenlandse Zaken aangaat, zijn er natuurlijk vakministers die op hun terrein weer verder de diepte ingaan, zoals mevrouw Broekers dat doet op het terrein van migratie. Maar in uw vraag zitten een paar suggesties van laten we zeggen deals algemeen of in detail, daar kan ik in het openbaar allemaal niet op reageren, dat gaat niet.

HOFS
Maar u wilt ook niet zeggen of daar een koerswijziging zit aan te komen? Want hier loopt het natuurlijk al jaren op stuk.

RUTTE
Ik ga zelfs niet...

HOFS
Mevrouw Broekers-Knol is staatssecretaris van Asielzaken, dus dat was nu even het thema waar het over ging.

RUTTE
Ja dan moet je analyseren: wat loopt er dan wel of niet goed, wat is de huidige koers  wat we allebei daarbij varen? EN ik weet niet helemaal of u die recht deed net in uw vraag en de suggestie binnen de vraag. Dat ligt denk ik ingewikkelder. Maar ik kan daar niet verder nu op ingaan want dat werkt natuurlijk nooit als je dit soort gesprekken voert om dat in het openbaar dan te bespreken, dat gaat gewoon niet.