Speech minister Van Nieuwenhuizen – Symposium Zeespiegelstijging De Balie – Amsterdam

Toespraak | 06-11-2019

Beste waterlanders, Waddenliefhebbers, beste Lutz,

Dear Mr. Turkson, welcome in The Netherlands. Thank you for attending this important discussion. I will continue my speech in Dutch. There’s a written translation in English for you.

Allereerst, veel dank voor uw uitnodiging.

Het ‘geluid van onze Deltawerken’. Mooi. Had ik nog niet eerder zo gehoord. Voor mij klinkt het als muziek.

Dames en heren,

Bij ons op school hing vroegen zo’n grote wereldkaart aan de muur. Op dik papier, tussen twee houten stokken. Een halve vierkante meter ongeveer, met alle landen en hoofdsteden. U weet vast wat ik bedoel. Bijna alle klassen hadden zo’n plaat.

Als ik nu terugdenk aan die plaat realiseer ik mij ineens: Antarctica deed niet mee. Misschien een kleine witte landtong in de buurt van Vuurland, onderaan. Dat was het.

De koude ijsvlakte was het domein van avonturiers als Roald Amundsen en Robert Scott. Van mooie verhalen. Heroïek en tragiek. Maar verder hoefde Antarctica niet op de wereldkaart.

En nu dondert het, diep op het zuidelijk halfrond. Het koudste continent op aarde schudt ijs af. De zeespiegel stijgt.

En daar moeten we het over hebben.

We zullen, om te beginnen, alles moeten doen om erger te voorkomen: een drastische CO2 reductie en een circulaire economie, opdrachten voor ons allemaal. Het Verdrag van Parijs stelt heldere doelen.

Tegelijkertijd moeten we ons aanpassen aan de nieuwe realiteit. Niet alleen in Nederland, met de hele wereld. Samen. Daarom heb ik vorig jaar de Global Commission on Adaptation opgericht, met Ban Ki-Moon en Kristalina Georgieva en Bill Gates als boegbeelden.

Anderhalve maand geleden hebben we in New York het Year of Action gelanceerd. Een jaar lang werken we over de hele wereld aan concrete maatregelen waarmee we ons aanpassen aan het veranderende klimaat. De meest kwetsbare gebieden, de delta’s voorop. Dat gaat over extremer weer, over droogte, over zeespiegelstijging. Volgend jaar, op 22 oktober 2020, delen we alle kennis met elkaar tijdens de door Nederland georganiseerde Climate Adaptation Summit in Amsterdam.

Maar terug naar vandaag.

Op de foto hier achter mij ziet u Nederland vanuit de ruimte. André Kuipers heeft hem gemaakt. Het is een prachtig beeld, met dat strijklicht en die wolken. Maar het laat ook in één oogopslag zien hoe bijzonder het evenwicht is. Hoe dicht land en water tegen elkaar aan liggen.

U weet het allemaal, we zijn een zelfgemaakt land, en een delta. En zonder overdrijven kan ik daaraan toevoegen: de veiligste delta ter wereld.

Die veiligheid is het resultaat van hard werken. Van steeds maar doorontwikkelde technologie waarmee we al sinds de middeleeuwen vormgeven aan ons land. Van elke dag hard werken. We kunnen hier nooit achterover leunen.

Want die veiligheid is geen gegeven. Is het nooit geweest. En zal het ook nooit worden. De zee en de rivieren klotsen tegen de randen van ons land.

De rivieren die al het regenwater uit centraal Europa, Duitsland en Noord-Frankrijk door ons land naar de zee brengen.

En de zeespiegel die stijgt.

Het lastige is: we weten niet hoeveel de zee zal stijgen, en in welk tempo. Precies de kennis die we nodig hebben voor de meest effectieve maatregelen.

We houden nu rekening met een halve meter in 2050 en 1 meter in 2100.

In ieder geval weten we wel dat een mogelijke versnelling van de zeespiegelstijging op zijn vroegst pas na 2050 zal inzetten.

We hebben dus tijd om ons voor te bereiden. Maar géén tijd te verliezen.

Daarom investeren we met alle partners van het Deltaprogramma in het Kennisprogramma Zeespiegelstijging. Onze Deltacommissaris en zijn team, Deltares, het KNMI, Rijkswaterstaat, het Planbureau voor de Leefomgeving, Wageningen University & Research en andere kennisinstituten werken daarin samen. Met dit kennisprogramma willen we 3 dingen:

• Zo snel mogelijk meer – internationaal gedeelde – kennis over waarschijnlijke zeespiegelscenario’s; en dan vooral over de bijdrage van Antarctica;
• Duidelijkheid over de gevolgen voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening in Nederland;
• Het verkennen van alternatieve aanpassingsstrategieën voor Nederland.

Handelingsperspectief. In alle scenario’s.

Het IPCC rapport heeft het over 2,3 tot 5,4 meter in het jaar 2300. Als we niets doen om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

Waar ligt het kritieke punt? Wanneer wegen de kosten van onze kustverdediging niet meer op tegen alle baten? Dat is nou een echte ‘hamvraag’. Het is heel moeilijk te zeggen. Onze technologie, onze mogelijkheden groeien voor een deel met de zeespiegel mee.

Wat de zeespiegel precies gaat doen na 2050 weten we niet. De crux van ons besluitvormingsproces is dus ook flexibiliteit. We werken continu aan het vergroten van onze kennis. Elk jaar stellen we een actueel Deltaprogramma met maatregelen op. Elke zes jaar herijken we het hele systeem, met het vizier op de lange termijn.  ‘Adaptief deltamanagement,’ in twee woorden samengevat.

Dames en heren,

Als er één gebied extra gevoelig is voor veranderingen van de zee, dan zijn het onze Wadden. U ziet ze schitteren hier achter mij. Een heel bijzonder natuurgebied dat niet voor niets al 10 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat.

Overigens niet alleen gevoelig voor de grillen van de zee. We hebben allemaal de ramp met de 345 zeecontainers van januari dit jaar nog vers in ons geheugen. Een ramp met een lange nasleep. Het schoonmaken van Noordzee en Wadden zal nog jaren duren.

De Waddenzee is een uniek natuurgebied met grote internationale waarde. Het bijzondere evenwicht tussen water, land, getijden en kwelders met een unieke biodiversiteit, die nergens anders te vinden is.

De Waddenzee is een uitstekende klimaatbuffer, het best meegroeiende kustgebied van Nederland. Met de huidige zeespiegelscenario’s lijkt het erop dat tot 2100 geen maatregelen in de Waddenzee zelf nodig zijn voor onze waterveiligheid. Het Waddensysteem kan zich aanpassen aan de bodemdaling en stijgende zeespiegel.

Met het Deltaprogramma Wadden worden de effecten van zandsuppleties op de Noordzeekust van de eilanden continu bijgehouden. Die monitoring levert ook voortdurend nieuwe kennis op.

Als we werken aan kustverdediging om ons te beschermen, dan moeten diezelfde maatregelen in dit geval ook de Waddenzee beschermen. Building with nature, het bundelen van krachten. Dat zijn de moderne Deltawerken.

Onze kustverdediging is geen verzet tegen de natuur, we kijken naar de beweging van het water, de beweging van de bodem. Wat heeft het water nodig voor een gezond ecologisch evenwicht? We gebruiken onze kennis om die krachten te versterken in ons voordeel.  

Met een zandmotor voor de kust, een Afsluitdijk, waar straks de vissen weer doorheen kunnen zwemmen, met Marker Wadden.

Koert van Mensvoort schrijft heel mooi over de relatie natuur en technologie in zijn boek Next Nature. De wereld heeft nog nooit stil gestaan, zegt hij. En verandering is van alle tijden. Wij zijn onderdeel van een continu evolutieproces, dat ook nu doorgaat. En de technologie die de mens al vele duizenden jaren toepast, is verweven geraakt met de biosfeer. Het ene is niet sterker dan het andere. Het is ook geen competitie. We kunnen ze niet uit elkaar trekken. We kunnen wel preciezer kijken hoe technologie en natuur beter kunnen samen gaan. ‘Omdat technologie onze natuurlijke toekomst is,’ zegt Van Mensvoort.

Dames en heren,

U stelt met dit symposium de juiste vragen. Er komt veel op ons af. Letterlijk.

Maar wij hebben hier een lange geschiedenis. Wij zijn in Nederland trots op onze Deltawerken. Op die opmerking van Voltaire dat wij ons kunnen meten met de Schepper als het om landwinning gaat.

Maar het is bijzonder. En misschien zijn we het te gewoon gaan vinden.

Want dat is het nu juist niet.

Hoe zorgen we voor meer bewustzijn bij het publiek? Hoe creëren we een breed gedeeld gevoel van urgentie, en houden we tegelijkertijd het hoofd koel?

De Waddenvereniging heeft een mooie slogan: ‘Wijs met de Waddenzee’.

Misschien zouden we daar een T-shirt lijn aan toe kunnen voegen met:

‘Aandacht voor Antarctica’.

En gelijk die schoolplaten aanpassen.

Dank u wel.