Toespraak van minister Van Engelshoven bij Nationaal Gesprek over Vrijheid

Toespraak | 21-09-2019

Beste studenten,

Ik wil beginnen met een vraag.

Wie van jullie kent het verhaal van Anne Frank?
En wie van jullie kent het verhaal van Carry Ulreich?

Carry Ulreich schreef net als Anne Frank een dagboek over haar leven in de Tweede Wereldoorlog.
Ze was ook Joods, en moest ook onderduiken.

Niet zoals Anne in Amsterdam, maar in Rotterdam.
Er zijn best wat overeenkomsten tussen hun verhalen.

Maar er is ook één belangrijk verschil:
Carry overleefde de oorlog wél.

Ze kon dus vertellen hoe haar vrijheid voor en tijdens de oorlog steeds kleiner werd.
Op het moment dat de oorlog begon, was Carry veertien.

En langzaam stuitte ze op steeds meer belemmeringen.
Er werd van alles verboden.
Alledaagse dingen.
Met de trein reizen.
Fietsen huren.
’s Avonds naar buiten gaan.

Ze mocht niet eens meer naar haar eigen school.

Dat vinden we nu allemaal volkomen idioot.

En natuurlijk waren er toen ook heel veel mensen die dat vonden, maar ze zwegen – of ze konden er niets aan doen.

Dat is één van de dingen die ik zo vreselijk eng vind aan het verhaal van Anne Frank, Carry Ulreich en vele anderen zoals zij.

Hun vrijheid werk stukje bij beetje gestolen.
Hun dagelijks leven werd steeds een beetje benauwder.

Simpelweg het feit dát ze Anne Frank en Carry Ulreich waren, werd steeds gevaarlijker voor ze.
Ze hadden dus alle reden om altijd bang te zijn.

Het is alsof er een sluipmoordenaar in je hoofd kruipt.

Stel je dat eens voor.
Nu. Hier.

Je weet niet of je mij kunt vertrouwen.
Je weet niet of de persoon naast je een verrader is.
En eigenlijk is het enige wat je kunt doen, je adem inhouden en je verstoppen voor de wereld.

Alleen in je dromen kun je nog ontsnappen.
Of dat in het echt ook lukt? En wanneer? Je weet het niet.

Wij, zoals vandaag hier samen, weten dat inmiddels wel.

Het is 2019.
75 jaar na de Tweede Wereldoorlog.

De jaren waarin Anne en Carry opgroeiden zijn nu een belangrijke les in de geschiedenisboeken.

Nu kunnen we zeggen: ‘kijk, daar ging het mis. Dáár raakten we de vrijheid kwijt.’

We hebben als het goed is geleerd van de geschiedenis.
Als er opnieuw iemand verzint dat een bevolkingsgroep een ster op hun jassen moet naaien, dan weten we genoeg.

Maar de geschiedenis herhaalt zich nooit precies op dezelfde manier.
Daarom zullen we er altijd alles aan moeten blijven doen, om te voorkomen dat de vrijheid opnieuw wordt gestolen.

Dat is ook waarom ik hier vandaag bij jullie ben.
Om jullie te vertellen hoe ik dat doe.

En om te bespreken hoe we dat met z’n allen kunnen blijven doen.
Hoe voorkom je dat je wordt beroofd van één van de belangrijkste ingrediënten van een goed leven?

Nu was het deze week Prinsjesdag – en de voorbereidingen brachten me op een idee.
Op Prinsjesdag is half Nederland nieuwsgierig naar twee dingen, als vrouw in de regering:
welk hoedje er op je hoofd staat, en welke kleding je draagt.

Tijdens mijn zoektocht naar een outfit stuitte ik op een zin die jullie denk ik ook al heel vaak onbewust hebben gezien.

In vrijwel ieder pashokje staat:

‘Onze artikelen zijn zichtbaar en onzichtbaar beveiligd tegen diefstal.’

Een groot deel van mijn werk als minister bestaat uit het verkondigen van net zo’n waarschuwing.
Het gaat in mijn werk alleen niet om shirts of schoenen die niet gestolen mogen worden – maar om waarden die ik door niemand laat ontvoeren.

Dan heb ik het over waarden die al geschonden worden, ruim voordat je in situaties van grote onderdrukking, geweld of oorlog belandt.

Denk aan: respect, tolerantie, rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid, en vrijheid.

Het zijn waarden die ik zichtbaar beveilig.
Op verschillende manieren.

Neem dit voorbeeld: [foto verschijnt in beeld].
Misschien heb je afgelopen zomer deze boot op tv gezien.

Mijn ministerie voer dit jaar mee met een eigen boot tijdens de Canal Parade in Amsterdam.
Ik heb allemaal mensen uitgenodigd die er iedere dag voor zorgen dat leerlingen op school de vrijheid hebben om zichzelf te zijn.

En we hebben samen een prachtig feest van vrijheid en diversiteit gevierd.

Een ander voorbeeld: [foto verschijnt in beeld].

Binnenkort ga ik in gesprek over homoseksualiteit in het voetbal, naar aanleiding van een discussie met Johan Derksen.

Er werd daar zó respectloos gesproken over mensen die anders zijn dan zij…
Ik kan op zo’n moment niet zwijgen.

Gelukkig kom ik ook betere voorbeelden tegen.
Vorig jaar bezocht ik in Haarlem een mbo, waar Theatergezelschap AanZ speelde.

Hun voorstelling ging over drie jongeren van jullie leeftijd, op zoek naar geluk en vrijheid om zichzelf te zijn.
Terwijl ze leven in een maatschappij die verhardt.

Tijdens de voorstelling zag ik een meisje in het publiek heen en weer schuiven op haar stoel. Iets leek haar dwars te zitten. Toen stond ze op.
Ze vertelde hoe de voorstelling haar raakte – omdat ze zichzelf herkende in het verhaal.

Ze vertelde daar, ter plekke, voor het eerst aan haar klasgenoten dat ze lesbisch is.
Wat een moment was dat.

En ik weet nog dat ik dacht: je kunt dus in een democratie leven, met een rechtsstaat, met prachtige grondrechten die ons moeten beschermen…
Maar je bent pas echt helemaal vrij, als je ook niet langer het gevoel hebt dat je moet ontsnappen aan jezelf.

Als verschillen in godsdienst, huidskleur, geboorteland, of voorkeur in de liefde er voor niemand meer toe doen.

Ik hoop dat jullie dat ook onthouden aan vanmiddag.

Daarom ben ik zo blij met een dag als deze. En vanaf september van dit jaar, vanaf deze maand dus, zijn mbo’s verplicht om in hun lessen aandacht te besteden aan de diversiteit van onze samenleving.

Het gaat mij er namelijk niet alleen om dat je weet wat democratie is. Natuurlijk wil ik dat je snapt hoe de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst werken.

Maar in jullie lessen over burgerschap gaat mij om het simpele feit dat je op school met elkaar praat over de verschillen die er zijn tussen mensen. Het brengt ons een kleurrijke samenleving, die niemand kan ontkennen.

Beste studenten,

Het verdedigen van ieders vrijheid is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Doe wat je kunt.
Bevraag mensen die het voor het zeggen hebben.

Verdiep je in het nieuws.
Praat er met je vader, moeder of je vrienden over.

Pak de trein naar Amsterdam en bezoek het Anne Frank Huis.
Lees het dagboek van Carry Ulreich.

Vertel waarom vrijheid volgens jou zo belangrijk is.
Dan merk je waarschijnlijk al gauw dat je daar niet alleen in staat.

Laten we vandaag ook gebruiken voor een goed gesprek.
Ik ben benieuwd naar jullie vragen.