Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 20 september 2019

Mediatekst | 20-09-2019

Inleidend statement minister-president Rutte

Ja misschien een paar inleidende woorden, want we hebben elkaar deze week natuurlijk heel veel gezien al. In de eerste plaats toch nog maar een keer gezegd: het is week van uitersten. Gisteren ook al gememoreerd, met aan de ene kant Prinsjesdag, wat natuurlijk een prachtige dag is met alle vertoon van de Staat, de tradities, de Troonrede, de pracht en praal van de rijtoer. En tegelijkertijd de afschuwelijke moord op advocaat Derk Wiersum. En die is ongekend. Ik wil dat ook hier toch in deze persconferentie nog een keer zeggen. We hebben er met de ministerraad ook lang over gesproken. Een aanslag op onze rechtsstaat, opnieuw een grens overschreden. En daar moeten we ons met onze volle macht en met alle kracht die de Staat heeft tegen verzetten. Het is van levensbelang dat de mensen die voor ons allemaal in het veld verschijnen, om het rechtssysteem te laten functioneren, onze advocaten, mensen bij het OM, onze rechters, journalisten, iedereen die betrokken is bij rechtspleging, bij verslaglegging, bij openbaarheid, dat die hun werk in veiligheid kunnen doen. Het onderzoek nu, Ferd Grapperhaus, heeft alle maatregelen bekend gemaakt die we in initieel hebben genomen direct in de uren en dagen daarna. Het onderzoek naar de toedracht heeft de hoogste prioriteit. Met het oog op opsporing van dit type zaak richten we ook, zoals u weet, een speciaal interventieteam ondermijning op. Daarmee willen we bundelen alle diensten, alle betrokkenen bij dit soort vreselijke criminaliteit, zodat vooral snelheid kan worden gemaakt. Dat informatie sneller kan worden uitgewisseld in lijn met alle wetsvoorstellen die al door de Kamer zijn of bij de Kamer aanhangig zijn en ook die wetsvoorstellen zullen opnieuw, heb ik gisteren in de Kamer gezegd, wegen om te kijken om te kijken of we daar nog verder dingen in kunnen aanpassen om zeker op dat punt van snelheid, op dat punt van informatie-uitwisseling nog verder verbeteringen aan te brengen. En we komen op korte termijn vanuit het kabinet, Ferd Grapperhaus zal er een brief over sturen, nadere voorstellen, aanvullende maatregelen om die integrale aanpak van deze criminaliteit ook inderdaad te versterken. Het is een complex gevecht, deze rechtstaat zal dit winnen, maar het is een complex gevecht. Het wordt allemaal niet makkelijk gemaakt. Maar het is een gevecht wat we zullen winnen. 

Tot slot, heel kort, volgende week ben ik een paar dagen niet in Nederland, maar met een delegatie in New York bij de Algemene Vergadering van de VN. Vanaf zondagavond vertrek ik. Ik ben zelf woensdag terug, maar een aantal anderen zijn er langer. De Koning en Koningin zijn ook in New York volgende week. Dat is een mooie gelegenheid om daar in dat forum van de VN te praten over belangrijke thema’s als klimaat, uiteraard, internationale handel. Wat kunnen we doen om spanningen in de wereld te verminderen en het versterken van de multilaterale samenwerking. Dus veel te doen volgende week. Ik ben zelf op tijd terug om u hier weer te zien, vrijdag. Ik ben zelfs dacht ik woensdag al weer terug. 

FRESEN (NOS JOURNAAL)
Meneer Rutte, u zegt, en dat klinkt natuurlijk stoer en daadkrachtig: dit gaan we winnen. Maar wat bedoelt u daar dan eigenlijk precies mee? Want de verhalen in het buitenland en ook de deskundigen hier in Nederland zeggen: dit is een strijd, die industrie is al zover, dat ga je niet meer winnen. Wat bedoelt u als u zegt: die strijd gaan we winnen? Wanneer heeft u gewonnen, laat ik het zo zeggen?

RUTTE
Een van de indicatoren daarvoor zal zijn dat mensen die de keuze moeten maken tussen kies ik voor de goede kant van de weg, of kies ik voor de donkere kant van de weg. Kies ik voor de rechtstaat, of kies ik voor de criminaliteit. De mensen die de keuze voor het goede willen maken, maar zich misschien in sommige gevallen onder druk gezet voelen om de keuze aan de verkeerde kant te maken, dat zij weten dat de Staat aan hun kant staat. Dat die keuze de goede kant op gaat. Dat is een van de indicatoren. Ander indicator is natuurlijk dat wij stap voor stap dit probleem kunnen terugdringen, weer onder controle kunnen krijgen. Nederland zal natuurlijk altijd in een open democratische samenleving, is helaas altijd een vorm ook van criminaliteit aanwezig die we met elkaar moeten bestrijden. Maar wat we moeten bereiken is waar dit nu toe lijkt te groeien, dat we dat in omvang kunnen terugduwen en stap voor stap onder controle kunnen krijgen.

FRESEN
Denkt u dan ook aan een samenleving waarin geen liquidaties eigenlijk meer mogen plaatsvinden, kunnen plaatsvinden?

RUTTE
Uiteraard lijkt mij dat een antwoord daarop is ja. Dat we dat niet willen. Maar dat zal niet morgen gerealiseerd zijn. Dit vraagt echt een lange adem. Het vraagt aandacht, het vraagt vasthoudendheid, het vraagt breed politiek draagvlak. Dat was er gisteren in de Tweede Kamer van SP tot en met PVV. Alle politieke partijen staan achter deze aanpak.

FRESEN
Een van de dingen die je ook hoort is: er zal geld bij moeten wil je het echt terug kunnen dringen. Meer dan wat er nu al wordt uitgetrokken door het kabinet. Grapperhaus heeft er ook al een paar keer op gehint deze week dat hij daarover het gesprek wil voeren in het kabinet. Hoe kijkt u daar tegen aan? Komt er inderdaad structureel meer geld voor deze bestrijding?

RUTTE
Er is al structureel heel veel extra geld uitgetrokken in het regeerakkoord en ik heb deze week bij de APB gezegd dat wij later dit jaar, de komende weken, gaan kijken wat er mogelijk is om in ieder geval incidenteel nu extra geld uit te trekken. En dat zou bijvoorbeeld al kunnen helpen als je praat over de aanpak van ondermijning, dan helpt het al als je daar geld kunt toevoegen aan het incidentele geld. En wat we structureel gaan doen dat wordt dan later weer bekeken.

FRESEN
Even over de beveiliging van advocaten. Er is nu een advocaat die zich eventueel beschikbaar wil stellen om de kroongetuige te gaan bijstaan. Hoe kijkt u daar nou naar? Want een van de effecten van deze aanslag was natuurlijk dat advocaten heel terughoudend zullen zijn en dat is natuurlijk het slechtste wat je eigenlijk kan hebben in een rechtstaat. Als advocaten hun werk niet meer kunnen of durven te doen. Hoe kijkt u naar zo’n verhaal van iemand die zegt: ik wil het wel doen? Die zal dan waarschijnlijk ook iets verwachten van u of van de overheid.

RUTTE
Twee delen in uw vraag. In de eerste plaats: ja, het is heel belangrijk dat mensen advocaten kunnen krijgen, zich laten verdedigen. Dat kunnen hele vreselijke criminelen zijn die recht hebben in een rechtssysteem om door een advocaat vertegenwoordigd te worden in een rechtszaak, verdedigd te worden in die rechtszaak. Het is van levensbelang voor het functioneren van de democratie, van de rechtstaat, dat mensen zich daarvoor beschikbaar stellen. Wat vervolgens van belang is dat we daarbij alles aan doen om te zorgen voor de veiligheid van deze mensen. Ik kan nooit op individueel niveau met u een gesprek aangaan wat dan die beveiliging is, maar wat Ferd Grapperhaus ook meteen woensdag heeft aangekondigd is dat hij de NCTV in zijn veiligheidsrol, niet in de terrorismebestrijdingsrol, het gaat natuurlijk om de veiligheidsrol van de NCTV, de V van NCTV, heeft gevraagd om samen met alle diensten en dat is dus met het OM, met politie, om heel nauw samen te werken, om alle consequenties in kaart te brengen voor de beveiliging.

FRESEN
Het gaat eigenlijk om het functioneren van de rechtstaat als dat niet meer gebeurt. 

RUTTE
Dat is wat is wat ik net zei. Iets preciezer.

LAMBIE (RTL NIEUWS)
Meneer Rutte, zijn we de strijd nu aan het verliezen dan?

RUTTE
Nee, die strijd gaan wij winnen. We zijn er ook heel druk mee bezig. Al eigenlijk vanaf het vorige kabinet en de afgelopen paar jaar verder geïntensiveerd. En daar zijn wij allemaal, als samenleving, dat is niet alleen een zaak van het kabinet of van de politiek, dit is een zaak van de hele samenleving, maar uiteraard het kabinet heeft de machtsmiddelen in handen, de staatsmachtsmiddelen via politie en justitie. Wij zullen die strijd winnen.

LAMBIE
Maar hebben we hem niet al verloren als je ziet wat er afgelopen week gebeurd is?

RUTTE
Nee, die hebben we niet verloren. Verloren, dan krijg je situaties zoals in sommige andere landen, waarbij boven- en onderwereld aan elkaar vervlochten zijn geraakt. Dat is in Nederland gelukkig nauwelijks tot niet het geval. Ik zei net al, er zijn mensen die voor de keuze staan: kies ik voor het goede of voor het kwade? En die willen kiezen voor het goede. Ik vind een van de belangrijkste indicatoren of we deze strijd definitief gaan winnen dat die mensen dan kiezen voor het goede en niet zich gedwongen voelen te kiezen voor het kwade.

LAMBIE
Kunt u een maatregel noemen die het kabinet nu overweegt om snel in te voeren?

RUTTE
We hebben een heel pakket maatregelen. Eén daarvan is bijvoorbeeld dat we ook, het debat gister ging daarover, dat informatie uitwisseling tussen diensten sneller moet. Dat is één van de redenen dat nu dat speciale interventieteam ondermijning wordt opgericht waarbij dus de nationale politie de leiding heeft maar waarbij alle knappe koppen bij elkaar zitten van de Belastingdienst, de FIOD, van douane, van Koninklijke Marechaussee. Een van de redenen dat we dat doen is juist om die gegevensuitwisseling te versnellen. Er ligt ook wetgeving al klaar om dat mogelijk te maken. En ik heb gisteren gezegd: die wetgeving zullen we opnieuw wegen vanwege de vreselijke gebeurtenissen van woensdag om te zien of daar nog aanpassingen moeten plaatsvinden. Alles is erop gericht om uiteindelijk voor elkaar te krijgen dat die, er is één element, die gegevensuitwisseling kan versnellen. Ik wil er wel bij zeggen: we zijn hier al een aantal jaar mee bezig. Het is niet dat door woensdag dit gebeurt. Maar u vraagt mij één concrete maatregel waar je nu ziet dat we met nog meer urgentie dat doen, dat is bijvoorbeeld dat punt van gegevensuitwisseling via zo’n interventieteam. 

DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
Meneer Rutte, veel mensen in Nederland vragen zich ook af waarom voor iemand die verdacht wordt van zoveel verschrikkelijks maar een beloning wordt uitgeloofd van 100.000 euro. Denkt het kabinet nou serieus over na om dat bedrag wellicht te veelvoudigen? 

RUTTE
Ja, we nemen dat nu onder de loep. Dat heeft Grapperhaus ook gezegd, het kabinet steunt dat. We nemen die beloningsstructuur, dus dat tipgeld, het idee van tipgeld verhogen nemen we onder de loep. En zeker als dat tips zijn die kunnen leiden tot de arrestatie van dit soort vreselijke criminelen. 

DE WINTHER
En aan welk bedrag moeten we dan denken? 

RUTTE
Daar kan ik nu nog niets over zeggen. Dit is echt, we hebben tipgeld. De discussie nu is ‘is dat genoeg?’. En wat ik nu kan zeggen is dat we heel serieus kijken of we dat zouden moeten verhogen. 

DE WINTHER
Toch is de kwaadaardigheid van sommige lieden natuurlijk ook al vastgesteld voordat die moord van de week werd gepleegd. Dan dringt zich toch de vraag op waarom er dan niet eerder daarop actie is ondernomen. 

RUTTE
Waarop? 

DE WINTHER
Op het verhogen van tipgeld voor mensen die dat soort dingen doen. 

RUTTE
Ja, we doen heel veel en er loopt heel veel. Alle wetgeving gaat door de Kamer op dit moment. Er is extra geld, er zijn heel veel extra mensen aangenomen. De discussie die deze week ontstond is bijvoorbeeld dat tipgeld is aanzienlijk, zou het helpen als je dat verder verhoogt. Dat onderzoeken we. Het is niet zo dat we dat nu meteen besloten hebben. Dat is echt een zaak die we goed willen onderzoeken. 

DE WINTHER
Speelt geld een rol in deze? 

RUTTE
Nee. 

DE WINTHER
Ik heb ook nog een vraag over de Algemene Beschouwingen als dat mag. Ik vroeg me af of het voor u een teleurstelling was dat er twee ministers kennelijk de voetbalwedstrijd interessanter vonden dan wat u te vertellen had. 

RUTTE
Helemaal niet. Jongens. Ik heb zelf ook... Jongens, je zit daar twee dagen heel lang. Het is toch niet zo dat Grapperhaus die hele voetbalwedstrijd heeft zitten kijken. Uiteindelijk, je hebt even... Jongens, ik vind het echt geen groot punt, echt niet. Laten we het niet te groot maken. 

DE WINTHER
U vindt het niet... Vindt u het dan geen probleem? 

RUTTE
Nee. Helemaal niet. Het is toch niet zo dat we daar juichend met z’n allen rond de laptop zitten een voetbalwedstrijd te kijken? Iedereen zit op z’n telefoontjes z’n post bij te werken, z’n mails, etc. Nou dat dan iemand zegt, even als je urenlang daar zit en ook helemaal geen rol hebt omdat je meeluistert maar niet hoeft te antwoorden zelf, wat geldt voor de rest van het kabinet, maar uiteraard moet opletten. Want ik kan ze vragen even mee te denken tijdens die beantwoording. Ik heb daar helemaal geen probleem mee. 

DE WINTHER
Maar dan kunnen ze volgens mij net zo goed iets anders gaan doen toch? Als ze toch de hele dag...

RUTTE
Jongens, laat... Ik vind het veel te groot gemaakt worden. Ik vind het heel lief dat Ferd daar excuses voor gemaakt geloof ik, heeft ‘ie vanmorgen gezegd. Nou...

DE WINTHER
Dat had voor u niet gehoeven? 

RUTTE
Nee, dat had voor mij niet gehoeven. 

LAMBIE (RTL NIEUWS)
Maar wat vindt je dan, want als je veel reacties in het land ziet, is het absoluut niet het goede voorbeeld. Elke juf of meester in Nederland probeert z’n kinderen van die iPad’s uit de klas te krijgen. 

RUTTE
Het is geen les die ze volgen, het is geen school. Het is een parlementair debat. Ik heb daar helemaal geen problemen mee. 

LAMBIE
Je hebt er ook niks over tegen ze gezegd. 

RUTTE
Niets. Ik wist het niet eens. Ferd kwam er vanochtend zelf over naar me toe. Ik zei: nou, goed om te weten. Ik vind het geen probleem. 

LAMBIE
U heeft ook nooit dat u zelf een keer denkt...

RUTTE
Ik ben ook wel eens schuldig hoor, aan dit soort dingen. Absoluut. Niemand is heilig. Jullie ook niet. 

NIJS (HART VAN NEDERLAND)
Toch nog even een vraagje er over. Vorige maand is er op Aruba nog wel een parlementslid uit een regering daar opgestapt omdat hij zat te Netflixen hier in Den Haag bij een bijeenkomst. Vindt u dat dan ook onterecht? 

RUTTE
Ik ga dat allemaal niet knippen en plakken. Wat hier gebeurt is niet dat hier ministers een hele voetbalwedstrijd zaten te kijken. They glance over een stukje van de wedstrijd. Nou jongens, alsjeblieft, laten we niet heiliger dan heilig doen. 

NIJS
Nou ja, op Aruba heeft iemand besloten om daarop op te stappen. Omdat dat zo erg was. 

RUTTE
Ik vond dit niet erg. Nee. 

NIJS
Dus dat hoeft van u niet hier te gebeuren? 

RUTTE
Ik ken die zaak van Aruba verder niet. 

JOOSTEN (ELSEVIER)
Meneer Rutte, volgens mij stond u er een beetje als de premier van het midden, veel meer dan in andere jaren. U bent ook zo gekenschetst in allerlei artikelen, etc., en commentaren. Hoe kijkt u daar zelf eigenlijk tegenaan? 

RUTTE
Ja dat laat ik echt aan jullie over, die analyses. Ik sta het kabinetsbeleid te verdedigen. Dat is gewoon een ideeënstrijd in de Tweede Kamer, zo hoort dat ook. Natuurlijk ik zo’n debat iets anders nu er geïnvesteerd kan worden in lastenverlichting, belangrijke publieke voorzieningen, staatschuld op orde aan het krijgen. Dan heb je natuurlijk een wat andere discussie dan in tijden van crisis. Dat is logisch. Maar ik moet zeggen de grote geschetste verandering, ik geloof het wel. We staan daar weer allemaal, alle 150 mensen die vertegenwoordigen het volk, er zit een regering die op een meerderheid in die Kamer kan rekenen. Die zoekt naar een breed parlementair draagvlak en ik verdedig onze plannen. En je kijkt of je ideeën hoort, of je kunt meebewegen met sommige gedachten. Dat kan niet met alles, sommige dingen kosten teveel geld of passen echt niet bij onze ideeën. Maar je probeert ook te kijken of bij de oppositie goede... Doe ik altijd. En dan probeer je die te verdisconteren in het beleid. En op die manier draagvlak te verbreden. 

JOOSTEN
U bent niet bang om uw eigen rechterflank te verliezen? 

RUTTE
Nee, hoor. De VVD is een rechtse partij en dan blijft ‘ie. 

JOOSTEN
Een vraag over de Brexit. Het begint nu toch een beetje te dringen denk ik. U bent lid van de Europese Raad. Het is bekend dat de Commissie weinig bewegingsruimte krijgt van de Europese Raad om bijvoorbeeld wat soepeler te zijn ten aanzien van de Britten. Vindt u zelf niet dat de Commissie van de Europese Raad wat meer ruimte moet krijgen? 

RUTTE
Ja maar wat stelt u voor? De Britten hebben zelf toch al die rooie lijnen getrokken? Dus als zij niet willen dat Noord-Ierland op een of andere manier nog wat langer verbonden blijft, niet staatkundig, het zal altijd onderdeel van het VK blijven, maar qua markt en douaneruimte met de Europese Unie. Zolang Groot-Brittannië dat niet wil dreigt er een harde grens in Ierland. Niemand wil die harde grens, daarom zit die backstop er. En ik heb het vaak gezegd: die backstop is niet de uitkomst van de onderhandeling. Het is niet een strafexercitie. Het is de enige technische oplossing voor de door Groot-Brittannië zelf geschetste rooie lijnen. Dus Groot-Brittannië moet bewegen. Als zij dat doen dan kun je kijken of je een oplossing kunt vinden. Maar als zij zeggen: ja, Noord-Ierland mag op geen enkele manier langer dan de rest van het VK verbonden zijn met markt en douane-unie. Dan kun je niet zoveel anders dan de backstop. 

JOOSTEN
Maar u bent u in eigen land een polderaar. Dat bent u in Europa ook geworden. Ik kan me toch voorstellen dat u ook in Europa zoekt naar een geitenpaadje. 

RUTTE
Ja maar als iemand tegen mij zegt één en één is drie in plaats van twee dan kan ik het met polderen ook niet oplossen. Dit is echt een vrij simpele kwestie. Namelijk, zo simpel dat je wil of wel of niet een harde grens. Niemand wil een harde grens. Nou, dan is dat alleen op te lossen door te zeggen dan houden we Noord-Ierland en Ierland qua douane en handel en dat soort zaken houden we een beetje bij elkaar. Dan blijft het gewoon onderdeel van het Verenigd Koninkrijk staatkundig maar dan is het ook qua economie, qua handelsruimte blijft het verbonden met de Europese markt totdat je een probleem voor die grens hebt opgelost. Maar dat duurt nog vele jaren, is de verwachting. Dat wil het VK niet. Ja, dan kan ik niet van één en één is twee zeggen via polderen ja het wordt toch één en één is toch twee en een half of drie. Dat gaat niet. Dat is het probleem. 

VAN DEN BERGH (REUTERS)
Ja, u zegt dan moet het Koninkrijk bewegen. Er komt nu een soort berichten uit het VK dat ze nu wel een beetje aan het convergeren zijn rond het idee van een speciale economische zone. Een all-island economy voor Ierland, en dan het hele Ierland, maar dan niet zeg maar zeggen dat het in de EU blijft, maar dus een soort status aparte. Ziet u daar dan licht aan het eind van de tunnel?

RUTTE
Je hoort al maanden en eigenlijk al een paar jaar hoor je natuurlijk steeds ideeën om dat vraagstuk van, staatskundig onderdeel van het Verenigd-Koninkrijk, maar op de een of andere manier los je dat harde grens probleem op doordat ze verbonden blijven met die douaneruimte en de interne markt. Nu horen we dit weer. Ik wil echt pas reageren als ik de concrete voorstellen zie en dan wil ik ook weten van onze belangrijkste onderhandelaar, Barnier, of dat een manier is om ook echt die harde grens dan te voorkomen. Want dat is uiteindelijk de vraag. De oude uitspraak van Ian Paisley, of hoe spreek je het uit, de grote leider van de protestanten in Noord-Ierland. ‘De Noord-Ieren zijn Brits, maar de koeien zijn Iers’, die wijst op zich wel er op dat er iets mogelijk zou moeten zijn. Maar dat is technisch buitengewoon complex. Dus ik wil echt alleen reageren op concrete voorstellen.

VAN DEN BERGH (REUTERS)
En denkt u dan dat het überhaupt mogelijk is om voor 31 oktober een deal te hebben?

RUTTE
Nou ja, als je een paar nachten doorwerkt kun je heel veel doen, maar het begint met de wil om eruit te komen. De wil om, als de Britten zouden zeggen, er lag een backstop voor alleen Noord-Ierland. Niemand heeft gevraagd om een all-UK backstop te hebben. Het aanvankelijke plan is: je hebt Noord-Ierland in de backstop zitten. Je zegt: Noord-Ierland blijft verbonden met de douane-unie en de interne markt totdat we de techniek hebben ontwikkeld ergens in de komende 15 jaar, hoe lang het ook duurt, om die grens op een andere manier op te lossen. Dan kunnen ze eruit, dan worden ze ook weer onderdeel van het economische systeem van het VK, maar dat wilden Theresa May en de Britten niet. Dus het kan allemaal. En daar binnen, als je daar binnen dan weer slimmere oplossingen wil vinden dan wil ik daar niet op reageren, want dan vind ik het heel belangrijk om te horen of dat technisch ook kan. We moeten voorkomen dat die machtigste, we hebben twee historisch unieke gegevens op dit moment. In de eerste plaats, het machtigste verdedigingsbolwerk in de wereldgeschiedenis, de NAVO. En de tweede, de machtigste, sterkste, grootste, interne markt die ooit in de wereld heeft bestaan, de EU. Wat je niet wilt is dat daar een achterdeurtje naar binnenkomt. Dat gaat niet. Dat er 65 miljoen mensen, consumenten, via een achterdeur die EU in kunnen. Dat mag echt niet gebeuren. Dus die interne markt moet integraal blijven en beschermd.

VAN DER LEIJ
Meneer Rutte, u zei: u gaat naar New York. U gaat het hebben over klimaat en handelsrelaties. In welk opzicht, Mercosur, hoe kijkt u er tegenaan dat Oostenrijk heeft gezegd die deal niet te willen ratificeren?

RUTTE
Parlement en de Nationale Raad heeft daar iets over gezegd. Dat hebben we nu natuurlijk met elkaar te bespreken wat dat voor gevolgen heeft. Dat kan ik nu nog niet overzien. Wij steunen de Mercosur-deal. Die moet natuurlijk nog helemaal in Nederland worden behandeld en aan alle kanten worden betast en beduimeld, maar ten principale zijn we blij dat dat initiële akkoord er is. Het is een van de grootste handelsverdragen die de EU gaat afsluiten met een groot deal van de Latijns-Amerikaanse markt. Hij lijkt ook in heel veel opzichten schatplichtig te zijn aan het verdrag met Canada, het CETA-verdrag, waar heel veel modernisering in zit over conflictresolutie en hoe je handelsbetrekkingen moderniseert. Dus ik ben er initieel tevreden mee want er ligt. In heel Europa zijn er enthousiaste geluiden, maar natuurlijk heb ik daar kennis van genomen. Het is zo vers. We moeten natuurlijk bezien wat dat politiek betekent en hoe Oostenrijk dit politiek gaat vertalen. Of die dan wijzigingen willen of dat ze de nieuwe regering die daar dadelijk na de verkiezingen komt hoe die daar mee omgaat. 

VAN DER LEIJ
Gaat u ook lobbyen bij Oostenrijk?

RUTTE
Dit is allemaal van vandaag. Ik heb daar nog niet, ik weet niet bij wie ik dan moet gaan lobbyen, er is nog geen kabinet daar. Er moeten eerst verkiezingen zijn.

VAN DER LEIJ
En minister Kaag heeft in het verleden gezegd dat ze de handelsrelaties ziet als een mogelijk drukmiddel om bijvoorbeeld het Amazonegebied beter te beschermen. Hoe kijkt u daar tegen aan?

RUTTE
Dat was mijn speech in Zürich, van 13 februari, dat Europa vind ik zich meer sterker moet projecteren op het wereldtoneel. En dat die machtstigste succesvolste interne markt uit de wereldgeschiedenis, groter dan Amerika, dat die vereist, maar ook het belang van stabiliteit in de wereld en veiligheid in Europa dat wij dat machtsmiddel gebruiken. Als ik in april in Vietnam ben, en zij willen een handelsverdrag, zij wilden toen een handelsverdrag sluiten dat is ook later initieel gelukt met Europa. Dat je dan kunt zeggen: ja interessant, zijn we ook voor, maar er zijn ook een paar verdragen van de internationale Labor organisatie, die zijn heel wezenlijk voor hoe we in deze wereld omgaan met rechten van werknemers, van personeel. Jullie zullen die dan ook moeten tekenen. Dat is in het dossier een voorbeeld hoe je zo’n handelsrelatie kunt gebruiken om dingen voor elkaar te krijgen. Maar dat is natuurlijk breder. Ik heb ook gezegd in mijn speech: we zijn een van de grootste verstrekkers van ontwikkelingssamenwerking in de wereld. Europa, zeker opgeteld met de nationale bijdrage. Laten we dat nou gebruiken om ook wensen die er leven in Europa op het terrein bijvoorbeeld van migratie, en ontwikkeling, die ook af te dwingen. Dat is natuurlijk wat je wilt doen. Dus je moet je handelsinstrumentarium inzetten om dingen voor elkaar te krijgen.

VAN DER LEIJ
Maar u denkt dat dat binnen een Mercosur-akkoord beter zal lukken dan dreigen om zo’n handelsakkoord niet af te sluiten als de Amazone niet beter wordt beschermd?

RUTTE
Nou ja, dat heeft Kaag ook gezegd, dat zeg ik met haar: je moet ook een beetje oppassen om niet, er is natuurlijk een initiële, een conceptakkoord ligt er. Ook wil je oppassen om dat nu helemaal, wat de Fransen op een gegeven moment suggereerden, dat helemaal één op één te gebruiken om die, dat ging om de bosbranden op dat moment in Brazilië, tegen te houden. Dan moet je ook wel weer kijken welke belangen kunnen andere landen daar een rol in spelen? Als je wat dieper gaat graven zouden er ook nog wel andere belangen kunnen zijn waarom sommige landen dat vragen. Dus daar moet je wel voorzichtig mee zijn.

VRAAG
Meneer Rutte, het klimaatoverleg in de kantlijn van die VN-vergadering kwam al even ter sprake. Zijn uw verwachtingen ook zo hoog gespannen?

RUTTE
Nou ja in die zin dat Nederland natuurlijk op twee punten er toch ook wel naar ons gekeken wordt. In de eerste plaats hebben wij natuurlijk ambitieuze klimaatdoelen en wij hebben een klimaatakkoord gesloten waar toch uit de hele wereld, zeker uit Europa, interesse in is. Duitsland is vandaag, lijkt het, gekomen tot een heel ambitieus klimaatakkoord in de coalitie. 7 oktober praten we er in Berlijn verder over. Ze waren pas hier. Maar ook anderen, er is ook uit andere landen interesse. En wij zeggen natuurlijk als Nederland: wij kunnen dat alleen doen, die hogere ambities, als andere landen meedoen. Want anders doe je je eigen economie grote schade. Maar het is natuurlijk dat ook Duitsland stap voor stap zich lijkt te committeren aan een hogere ambitie voor 2030 dan aanvankelijk, de Fransen deden het al. Dat was een. En het tweede is natuurlijk dat Nederland initiatiefnemer is, Cora van Nieuwenhuizen en anderen om te komen tot een wereldwijde aanpak van het klimaatadoptatievraagstuk. Dus hoe bereid je je ook in fysieke zin voor? Nederland is daar natuurlijk een voorbeeld van. De helft van ons land zou natte voeten hebben als we niet onze dijken hadden en onze protectie tegen het water. En ook dat zal een groot onderwerp zijn deze week, de Global Commission on Climate Adaptation. Ik mocht vlak voor de zomer nog in Beijing aanwezig zijn bij de opening van de Chinese branche daarvan, dus, daar zitten prachtige voorbeelden bij hoe je steden kunt gebruiken, ook hoe je bouwt, om er voor te zorgen dat je meer opvang hebt voor watercapaciteit, dat je opvang hebt van overdadig zonlicht en de gevolgen die dat heeft voor de gezondheid van mensen en dat helemaal adapteren aan, dus je voorbereiden op je, aanpassen op klimaatverandering, los van het tegengaan van de opwarming, heeft Nederland natuurlijk een bak expertise al honderden jaren, vanaf de oprichting van de waterschappen op het gebied van de strijd tegen het water. Dus dat is ook een onderdeel.

VRAAG
Veel grote landen zijn op zijn hoogst schoorvoetend natuurlijk. Is dit niet een beetje een laatste kans inmiddels om het failliet van Parijs af te wenden?

RUTTE
Nee, dat geloof ik niet. Nee hoor. Ik merk in de wereld, er zal altijd discussie blijven natuurlijk, maar je merkt toch dat er ook verschrikkelijk veel gebeurt. Ook in de VS. Ik was van de zomer in Boston, als je ziet wat er daar allemaal gebeurt nu op de aanpak van klimaatverandering. Ook klimaatadaptatie. Ook daar is Nederland weer druk bezig om te helpen Boston te beschermen tegen het wassende water daar in die grote baai. Datzelfde doen we natuurlijk in New Orleans, in New York, het zijn ook allemaal voorbeelden dat er in de wereld heel veel gebeurt, ook uiteraard gelukkig op mitigatie, dus op het tegengaan van die opwarming.

NIJS (HART VAN NEDERLAND)
Meneer Rutte, wat vindt u de uitspraak van de Hoge Raad vandaag over het incident in Alphen aan den Rijn uit 2011?

RUTTE
Ja ik ben vooral heel blij, eerlijk gezegd, dat dat er een einde is gekomen nu aan een hele lange procedure. Ik denk dat dat van groot belang is. Het verlies aan nabestaanden voor de mensen die slachtoffers te betreuren hebben wordt hier niet minder door. Het is nu 8 jaar geleden. Dit heeft onuitwisbare littekens natuurlijk achtergelaten, maar ik denk dat het goed is dat deze lange procedure tot een einde komt.

NIJS
En wat zegt het dat de politie aansprakelijk is gesteld?

RUTTE
Ja, hier geldt natuurlijk: de uitspraak is heel vers. Dus ik wil hier alleen zeggen dat ik blij ben dat de procedure tot een afronding is gekomen, maar we zullen natuurlijk ook die uitspraak heel goed bestuderen. Er is al heel veel gebeurd naar aanleiding van eerdere rechtelijke procedures, maar ook naar aanleiding van de onderzoeken naar de verschrikkelijke ramp, de verschrikkelijke aanslag in Alphen in 2011 zelf. En de politie heeft, dat is bekend, destijds fouten gemaakt bij het verlenen van een verlof voor het houden van vuurwapens aan Van der V. Dat is natuurlijk bekend. Er zijn ook maatregelen getroffen, maar nogmaals, deze uitspraak van de Hoge Raad, en ook over de aansprakelijkheid van de politie, nu uitgesproken door de Hoge Raad voor de geleden schade, daar zullen we uiteraard opvolging aangeven. De korpschef is daar natuurlijk in de eerste plaats aan zet. We zullen die uitspraak zorgvuldig bestuderen, maar in zichzelf denk ik dat het ook goed is dat er nu een einde aankomt. En het gaat niet helpen met het terugbrengen van de slachtoffers, maar ik hoop voor de nabestaanden dat het wel enige rust brengt dat die juridische procedure nu ten einde is.

NIJS
Akerboom heeft al gezegd van: we gaan in het in de toekomst mogelijk anders doen. Hoe ziet u dat, bij het verlenen van wapenvergunning?

RUTTE
Nogmaals, wat ik zeg, er is al heel veel gebeurd. De uitspraak is van vanochtend. We hebben nog geen gelegenheid gehad die zelf te analyseren, maar uiteraard zullen we er opvolging aan geven.

NIJS
Maar hoe kijkt u er zelf naar? Vindt u dat het te makkelijk wordt gedaan, dat het moet worden aangescherpt?

RUTTE
De uitspraak is van vanochtend mevrouw. Ik heb de ministerraad voorgezeten. Ik heb nu nog niet...

NIJS
Nee, maar in het algemeen?

RUTTE
Ja maar er is niets algemeens. Er is een specifieke uitspraak en een specifieke zaak. Ik ben blij...

NIJS
Nee, maar Akerboom zegt dat in de toekomst moeten we het misschien daarom ook anders gaan doen als het gaat om het verlenen of verlengen van wapenvergunningen. Hoe kijkt u daar naar, überhaupt?

RUTTE
Die vraagt u toch in het kader van deze uitspraak van de Hoge Raad. Ik heb nog geen kans gehad...

NIJS
Nee, maar in het algemeen hoe u kijkt...

RUTTE
Nee, maar die ga ik niet in het algemeen beantwoorden. 

NIJS
Bijvoorbeeld een aantal slachtoffers pleit sindsdien al voor een wapenverbod in Nederland.

RUTTE
Wij gaan eerst de vraag van de Hoge Raad bestuderen. De vragen die u stelt zijn in die context, daar moet ik nu geen algemene uitspraken over doen, want dan worden die toch gelezen als gedaan zijnde in de context van die uitspraak.

DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
U had het al even over uw reis naar Boston. U bent daarna ook naar Washington gevlogen. 

RUTTE
Nee, ik was eerst in Washington. Ik was daar inderdaad bij de president. Ben daarna naar Boston gegaan. 

DE WINTHER
Oh, nou excuses. 

RUTTE
Maar u vroeg mij...

DE WINTHER
Ja ik zag u alleen maar daar op televisie toevallig. 

RUTTE
Ja, sorry. 

DE WINTHER
De vraag was... Nu brengt u mij van mijn a propos. Wat heeft u besproken met de Amerikaanse president? 

RUTTE
Ja, nou, dat moet ik even terughalen. Eerst een gesprek gehad met z’n tweeën in zijn kantoor over een aantal bilaterale zaken en multilaterale zaken. Daarna hebben we een gesprek gehad met delegaties in zijn vergaderzaal, the cabinet room, en daarna hebben we nog doorgesproken en toen zijn we samen naar het hoofdgebouw gegaan van het Witte Huis voor de prachtige ceremonie voor de overdracht van de Amerikaanse vlag. De eerste Amerikaanse vlag die in 1944 aan land is gekomen. 

DE WINTHER
Heeft u het nog over Oekraïne gehad? 

RUTTE
Nee, niet dat het mij bijstaat nee. Ik zag de berichten in de Telegraaf dat ik in een rijtje met Kim Jong-Un en Poetin en nog een paar mensen een van de genen zou kunnen zijn die in een bepaalde kwestie opduikt. Ik denk niet dat ik het was. 

DE WINTHER
Nee? Heeft u enig idee wie het wel was? 

RUTTE
Nee, ik was er in ieder geval niet bij. Ik heb Kim-Jong Un en Poetin daar niet ontmoet.

DE WINTHER
Nee, maar hij schijnt er nog wel eens wat uit te flappen dus misschien dat u de wereld een beetje kunt helpen? 

RUTTE
Nee, nee. 

DE KRUIJF (NIEUWSUUR)
Meneer Rutte, hoe kan het dat de top van het Nederlands bedrijfsleven zo’n mannenbastion is? 

RUTTE
Ja dat ga... Dat is een vraag die ik hier niet kan beantwoorden. 

DE KRUIJF
Ja maar het kabinet werkt er wel aan om daar iets mee te doen. 

RUTTE
U refereert aan het SER-advies? Dat gaan we eens even goed bestuderen. 

DE KRUIJF
Dat heeft het kabinet aangevraagd, dat advies. 

RUTTE
Dat hebben we aangevraagd en daar gaan we goed naar kijken. Dat is vandaag uitgekomen. Dat soort adviezen wegen altijd zwaar. Maar u vroeg mij waarom is het een mannenbastion? Dat vraagt om een hele brede sociologische, demografische en sociaal-culturele maar ook historische en op punten ook naar de toekomst kijkende analyse. En ik zie de gezichten van uw collega’s, die denken nu: niet vandaag. 

DE KRUIJF
Nee maar u heeft daar vast...

RUTTE
Absoluut, ik denk daar ook wel over na maar ik ga daar nu verder geen commentaar op geven. Ook al omdat ik het goed vind, als er dan zo’n SER-advies is en ik heb er nog geen letter van kunnen lezen anders dan de berichten in de media om daar dan niet meteen commentaar op te gaan geven. 

DE KRUIJF
Minister Van Engelshoven noemt het één van de gênantste dossiers op haar bureau. Klopt dat wel een beetje? 

RUTTE
Ja daar heeft ze absoluut gelijk in. Als je kijkt naar de ondervertegenwoordiging van diversiteit, of de afwezigheid van diversiteit, de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de top. Overigens niet alleen van het bedrijfsleven hoor, kijk eens naar het aantal allochtonen bij de top van de overheid. Daar wel meer vrouwen maar weer geen allochtonen. Dat is allemaal schandalig.

DE KRUIJF
Kan een quotum of een mini-quotum zoals hier wordt voorgesteld iets veranderen? 

RUTTE
Ja maar dan zitten we weer aan dat SER-advies en dan geldt altijd dat we het schritt für schritt doen, stap voor stap zeg ik met mijn Duitse collega. Dat betekent nu eerst eens even dat advies goed gaan bestuderen. 

DE KRUIJF
Maar zou het iets kunnen veranderen denkt u? Denkt u dat het zou kunnen helpen? Zou er geen oplossing kunnen zijn? 

RUTTE
Ik ben dan de laatste die daar nu over kan speculeren omdat dat advies aan mij of via mij aan het kabinet is aangeboden en dan vind ik het altijd netjes om zo’n advies goed te lezen, daar met elkaar over te praten, dat te wegen in de coalitie en dan met een gedegen gedragen reactie te komen. 

DE KRUIF
Maar bent u principieel tegen een quotum? 

RUTTE
Ja maar dan vraagt u een mening over wat ik vind. En ik sta hier als vertegenwoordiger van een kabinet. Dus ik kan hier niet gaan praten over wat ik wel of niet... 

DE KRUIF
Mevrouw Van Engelshoven heeft ook wel iets over gezegd. 

RUTTE
Ja, maar als voorman van een kabinet ben ik nog terughoudender zoals u weet om hier de hele dag kond te doen van mijn diepste overtuigingen. 

DE KRUIF
Is het belangrijk dat daar verandering in komt? 

RUTTE
Dat vind ik wel. De vraag is alleen hoe bereik je die? Hoe bereik je de verandering, hoe zorg je dat we niet meer op het niveau van Togo staan als het gaat om het aantal vrouwelijke hoogleraren. En waar we nu dacht ik op zitten dat je bij de overheid meer diversiteit hebt ook waar het gaat om mensen met allerlei culturele achtergronden. Dat je meer vrouwen hebt in de top van het bedrijfsleven. Maar laten we niet één vinger alleen naar de bedrijven wijzen. Dan wijzen er drie naar mezelf. Dat is ook wel zeer terecht want de overheid zelf is hier ook niet echt goed in. 

DE KRUIF
Maar het is wel voor het eerst dat werkgevers zeggen van joh, kom met een quotum. Of een mini-quotumpje, maar wel iets. 

RUTTE
Ja, die dertig procent he? Zag ik in de sites vanmorgen. Ja. 

DE KRUIJF
Maar wat vindt u ervan dat de werkgevers dat nu zeggen? 

RUTTE
Ja maar, weet u, door daar commentaar op te geven dat de werkgevers nu iets vinden en dat dan positief of neutraal te becommentariëren zou ik u wellicht inzage kunnen geven over wat ik daar dan zelf van vind. En dat moet ik dan weer niet doen want mijn taak moet zijn het bevorderen van de eenheid van het regeringsbeleid, conform de grondwet. Dat betekent de komende weken kijken of we als coalitie daar tot gemeenschappelijke opvattingen kunnen komen. 

DE KRUIF
Is het kansrijk dat u naar werkgevers gaat luisteren? 

RUTTE
Ja maar die vraag refereert eigenlijk opnieuw aan wat wij gaan doen met advies en dan vind ik toch dat ik dat stap voor stap moet doen en eerst moet lezen. En dan is even heel goed bespreken in de coalitie. Maar het feit op zichzelf dat er deze ondervertegenwoordiging is, is natuurlijk ernstig. Te meer ook omdat, dat is niet alleen bij het bedrijfsleven, nogmaals ook bij het bedrijfsleven. In de wetenschap het ontneemt je ook de mogelijkheid om tot betere besluiten te komen. Omdat all evidence, al het bewijs is, dat teams die divers zijn samengesteld, jong en oud, man en vrouw, met allerlei verschillende culturele achtergronden leiden tot betere oplossingen dan teams die zijn samengesteld door allemaal mannen van begin, van 52. 

DE KRUIJF
Dus die mannenbastions zijn best ernstig hoor ik u zeggen? 

RUTTE
Ja, je ontneemt je zelf de kans om tot betere besluiten te komen. Je krijgt heel snel groepsdenken. Je krijgt heel snel ik vind jouw tekening mooi, jij vindt mijn tekening mooi. Ik vind jouw vader goed, jij vindt mijn vader goed. In plaats van, hé kan ik jou helpen beter te worden. Hebben we samen slimmere oplossingen? Maar de vraag die aan de orde is, is niet de wenselijkheid van die mix van jong oud, man vrouw en allerlei achtergronden. De vraag is hoe bevorder je het? Dat is natuurlijk waar het rapport van de SER over gaat en daar ben ik dus terughoudend over omdat dat net uit is. Eerst lezen en dan kijken of we tot een gemeenschappelijke reactie kunnen komen. 

VAN LEEUWEN (BNR)
Nog even over het CO2-plan van Angela Merkel. Dat is denk ik net binnen, heeft u het al gelezen? 

RUTTE
Ja, maar ik heb het nog niet kunnen bestuderen. Nee. 

VAN LEEUWEN
Nee ik dacht het is wel aardig want waar het op lijkt is dat ze ook juist de CO2-heffing bij de burgers deels neerlegt omdat onder andere de benzineprijs met 15 cent omhoog gaat. 

RUTTE
Nou dat hebben we in Nederland al tientallen jaren geleden gedaan. 

VAN LEEUWEN
Wij hebben het kwartje van Kok. 

RUTTE
Nee niet het kwartje zozeer. We hebben in Nederland de hoogste accijnzen op brandstof van Europa. Duitsland lag daar ver onder. Dus op zich zou je kunnen zeggen dat Nederland dat al tientallen jaren doet. Maar overigens niet om CO2-uitstoot terug te brengen geloof ik. Ik meen dat we dat hebben gedaan om meer geld binnen te halen. 

VAN LEEUWEN
Ja, daar betalen we iets anders van. Maar dan zegt u dus eigenlijk: bij ons hoeft de benzineprijs niet perse omhoog. U gaat die CO2-heffing...

RUTTE
Nou we hebben een heel pakket van maatregelen. Kijk, het is een vrij fundamentele discussie gaande in Europa. Hoe stimuleer je bij vervoer en bij de huizen en kantoren dat die ook mee bijdragen allemaal aan de CO2-uitstoot, naast de zware industrie. En nog een paar sectoren, maar dit zijn natuurlijk allemaal wat grotere sectoren die dat doen. Hoe nudge je, hoe stimuleer je daar minder uitstoot. En Nederland heeft in het klimaatakkoord gezegd: luister, er zijn natuurlijk heel veel impliciete CO2-heffingen in het systeem. Maar die zitten er niet in om de CO2-uistoot te beperken. Dat zijn vaak ouwe belasting maatregelen die al tientallen, soms sinds voor de oorlog of hoe lang ze ook al bestaan.

RUTTE
En het is toch niet zo omdat Nederland zo’n veel hogere benzineprijs heeft dat er in Nederland daardoor minder wordt gereden dan in Duitsland. Dus de vraag uiteindelijk is ook niet minder rijden, de vraag is innovatie. Hoe krijg je de innovatie op gang? Het is prima dat mensen rijden. Auto is vrijheid, sprak de liberaal. De vraag is: hoe bereik je dat die vrijheid niet leidt tot onnodige CO2-uitstoot? Dat is een vraagstuk van innovatie. En daar zit het hele klimaatakkoord in Nederland op in, dat je die innovatie stimuleert en het vrije gevoel van autorijden niet wegneemt.

VAN LEEUWEN
En als ik die plannen van Merkel dan zo snel lees, dan denk ik: ok, zij ontziet misschien toch een beetje die Duitse industrie. Er komt dus niet zo’n CO2-heffing die u wilt voor de industrie?

RUTTE
Dat heb ik nog niet kunnen bestuderen. Wat we in Nederland hebben gedaan is gekeken: wat is de bijdrage van alle sectoren. Dan zie je dat de industrie grofweg ongeveer, die zware industrie, ongeveer een derde van de CO2-uitstoot veroorzaakt. Dan probeer je ze ook daarvoor aan te slaan. En dat hebben we gedaan met een heel pakket maatregelen waarbij ik het aardige vond van de Nederlandse vondst, of vondst, maar het is ook niet iets unieks in de wereld, maar wat uit onze discussies is voortgekomen, ook heel openlijk in de Kamer soms. Met partijen als PvdA en GroenLinks, maar ook in de coalitie. Dat je zegt: we gaan niet alles maar meteen belasten, want dan leidt dat vaak weer tot wat op de auto al tientallen jaren zo is, namelijk een CO2-heffing. Laten we dan ook kijken of je bedrijven die het slechter doen dan de besten, dat je die belast. En dat je dat stapje voor stapje opvoert. Want uiteindelijk wat je wilt bereiken is niet dat geld wat je binnenhaalt. Wat we toch teruggeven dan weer voor een belangrijk deel ook natuurlijk weer aan innovatie in de industrie. Wat je wilt bereiken is dat die industrie innoveert. De discussie daarbij is natuurlijk: je hebt al een Europees systeem van CO2-heffing. Dan was de discussie ook in Duitsland, ik ben benieuwd wat ze daarover besloten hebben, omdat misschien ook toe te passen op auto’s en huizen. Ik dacht in de krantenberichten van afgelopen weekend dat ze daar vanaf zagen. Maar ik ga nog bestuderen wat ze uiteindelijk doen. In de discussie toen ze hier waren hebben we gezegd: we hebben er in Nederland niet voor gekozen omdat dat wel leidt tot allerlei inkomsten, maar het leidt totaal niet, in onze ogen, tot minder CO2-uitstoot, zo’n CO2-heffing bovenop een Europees tradingssysteem voor auto’s en woningen en kantoren. Dus in Nederland hebben we dat heel anders opgelost. Dat is natuurlijk machtig interessant wat er nu gaande is. Dat iedereen zoekt naar een manier waarop je die CO2-reductie bereikt, de opwarming daarmee probeert af te remmen, maar tegelijkertijd er voor zorgt dat mensen kunnen blijven rijden. Dat ze met vakantie kunnen. Dat ze geen vliegschaamte hoeven te hebben. Dat ze in huis kunnen blijven wonen. En dat ze hun leven kunnen blijven leven. Ik denk dat we daar in Nederland na ontzettend veel gedoe. Als ik kijk naar maart/ april ging dat natuurlijk helemaal mis. Rond de Statenverkiezingen hadden we het echt niet voor elkaar. Veel onzekerheid gecommuniceerd, maar vanaf mei/juni lukt het wel. Maar het was ook echt heel complex. En ik ben heel benieuwd wat de Duitsers, we hebben echt vooral met ze gepraat over wat ze niet moeten doen. 
Alle fouten die wij aan het maken waren in september en april hebben we vooral met ze gedeeld en ik ben benieuwd wat ze daarmee gedaan hebben.

VAN LEEUWEN
En ze gaan dus al in 2021 beginnen hiermee. Dus u loopt inmiddels achter denk ik op Angela Merkel, want wanneer gaat u die CO2-taks invoeren?

RUTTE
U bedoelt die excesheffing? We gaan geen brede CO2-taks invoeren. Dat heb ik nu even niet paraat, maar nogmaals, zo snel mogelijk. En die CO2-heffing op de auto hebben we al een jaar of 100 geloof ik.