Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 13 september 2019

Mediatekst | 13-09-2019

Inleidend statement minister-president Rutte

Goedemiddag. Ja vandaag een paar dingen besproken. Misschien even een korte introductie. Allereerst natuurlijk stikstofproblematiek. Dat moet echt in stappen gebeuren. We hebben vandaag een eerste stapje gezet om te komen tot een oplossing voor het hele stikstofprobleem. We hebben nu geïnventariseerd welke projecten geraakt kunnen worden en we hebben ook gekeken wat je zou kunnen doen om die vergunningverlening weer enigszins op gang te brengen. Nou daar heeft Carola Schouten, begrijp ik, bij de uitloop ministerraad, u uitvoerig toegelicht. Ze is ook beschikbaar voor nadere toelichting vanmiddag. Feit is dat dit voor probleem geen makkelijke oplossingen bestaan. We staan daarbij echt open voor een aantal meer fundamentele keuzes de komende maanden, denk ik. Daarbij zijn geen taboes. Johan Remkes leidt een adviescollege dat bezig is om te kijken: wat moeten we nou doen, zowel voor de kortere termijn als voor de langere termijn. Dus dit is, zeg maar, de eerste stap, maar uiteindelijk zal er meer moeten gebeuren op de kortere termijn. En zullen we ook maatregelen moeten nemen voor de langere termijn. Maar nogmaals, dat is ingewikkeld en we wachten dat eerste advies nu af. Dat wachten wij nu af en dat verwachten we over een dag of tien. We blijven hier hard aan werken, want het is natuurlijk een topprioriteit op dit moment. Dan kort iets over de Bahama’s. U weet er zijn twee Nederlandse marineschepen aangekomen om daar hulp te verlenen na de verschrikkelijke orkaan. Er zijn nu 550 Nederlandse militairen daar actief. De noodhulp wordt gefinancierd uit het budget voor ontwikkelingssamenwerking. De verwoesting en het leed zijn enorm. Tenminste nu bekend zijn 50 mensen omgekomen. Een groot aantal mensen wordt nog vermist en heel veel mensen hebben hulp nodig. En het is goed, denk ik, dat wij kunnen helpen op deze manier. En ik wil mijn waardering hier uitspreken voor de Nederlandse militairen die daar op dit moment aan het werk zijn. Dan vond vanmorgen de kleine Prinsjesdag plaatst. Daarbij sprak de veertienjarige Yusuf Khalid sprak de troonrede uit. De koning van de jeugd. Ik heb zijne majesteit vanmorgen ook even mogen ontmoeten. En ik heb ook een aantal andere kinderen gesproken. Het is mooi te zien met hoeveel enthousiasme, met hoeveel betrokkenheid jonge mensen op deze manier ook bezig zijn met Prinsjesdag. Het was een hele mooi sfeer vanmorgen, dacht ik, op het Binnenhof. Voor de troonrede van de echte koning moeten we nog heel even geduld hebben. Die zal natuurlijk dinsdag zijn. Dat wordt denk ik weer een prachtige dag, niet te heet, tegelijkertijd wel mooi weer. Dus dat moet, volgens mij, een schitterende rijtoer worden en een mooie bijeenkomst in de Ridderzaal. En dan presenteren we natuurlijk alle plannen voor het kabinet voor 2020 en verder. En zoals u weet kan ik daar nu niks over zeggen.

FRESEN (NOS)
Meneer Rutte, even over het stikstofprobleem. De omvang daarvan, wellicht heel veel [onverstaanbaar, red.] 18.000 projecten, 100 grotere projecten die belangrijk zijn voor het land, voor de veiligheid, ontwikkeling, economische ontwikkeling, woningbouw. Zou je kunnen zeggen dat er sprake is van een stikstofcrisis? 

RUTTE
Ik ben niet zo van het labels plakken. We hebben een heel groot stikstofprobleem en dat moeten we oplossen, maar u kent me. Ik ben niet zo van de [onverstaanbaar, red.] termen.

FRESEN
Maar kunt u dan een beetje inzicht geven in de omvang van het probleem zoals het kabinet dat ziet?

RUTTE
Nou we zijn vooral bezig dat op te lossen. En weet je, ik kan met u eindeloos gaan analyseren ‘oh we hebben een groot probleem’. Ja volgens mij zit de Nederlandse bevolking dan te wachten dat wij het probleem oplossen. Dan is het eerlijke antwoord: dat lukt niet een twee drie. Dit gaat stap voor stap. Het is inderdaad een groot probleem. Dat is het. Er liggen veel projecten stil. We zitten in heel klein land met veel mensen, met veel dieren, met veel activiteit, industrieel en alle andere opzichten, veel woningbouwprojecten. We willen veel met elkaar. En dat is ook mooi, tegelijkertijd hebben we natuurlijk ook de belangen van de leefbaarheid van het land in de gaten te houden en dan kunnen er spanningen ontstaan. Hier doet zich zo’n grote spanning voor en die moeten wij het hoofd bieden. En ja, ik ben niet zo van de… u kunt al die stukken lezen en dan kunt u daar uw eigen bijvoeglijk naamwoord opplakken. Maar laat ik nou vooral werken aan de oplossing. Althans Carola Schouten ondersteunen en de collega’s die daar iedere dag mee bezig zijn.

FRESEN
Het roept heel erg de vraag op zo langzamerhand, willen we in dit kleine land, u schetst het zelf ook, willen we niet teveel met elkaar en alles maar naast elkaar kunnen laten gebeuren?

RUTTE
Goed, we weten dat Nederland een van de kleinste landen van de wereld is. Tegelijkertijd ook een van de dichtstbevolkte landen van de wereld. En een van de meest welvarende landen van de wereld is. En dat betekent natuurlijk als je met heel veel mensen en met heel veel activiteiten op een klein stukje aardoppervlak zit en ook nog in een deltagebied. We zijn uiteindelijk ook gewoon een, de helft van Nederland woont in de delta en daarvan het grootste deel onder de zeespiegel dat brengt natuurlijk allemaal specifieke problemen met zich mee. Maar ook enorme kansen. Nederland is Nederland door onze geschiedenis, door onze ligging. Ook door de plek die we hebben in die delta en daar mogen we denk heel trots op zijn. 

FRESEN
U zei net makkelijke oplossing bestaan niet en je ontkomt niet aan fundamentele keuzes. Wat zou dat kunnen zijn? Kunt u daar is een schets van geven…

RUTTE
Nee

FRESEN
Wat je dan tegen mekaar… wat zijn dan die fundamentele keuzes?

RUTTE
Ik vind dat ik moet praten als we die keuzes gemaakt hebben en niet moet praten over wat het zou kunnen zijn. Ik ben geen docent. Dat moet ik niet doen.

FRESEN
Nee, maar je hoort namelijk zeggen van ‘nou misschien moet er wel fors gesneden worden in de landbouw of misschien moet de maximumsnelheid tijdelijk misschien hier en daar wel aan geloven’. Zijn dat ook oplossingen, want u praat graag over oplossingen, begrijp ik? Zijn dat ook oplossing waar je ook serieus aan moet denken?

RUTTE
Nogmaals, ik vind het, wij moeten communiceren als we, als we plannen hebben. En we hebben nu een eerste stapje gezet. En met die rekentool om te kijken waar nog geen stikstof neerslaat op de bodem of nauwelijks beetje door kan. Maar dat is echt het eerste stapje. We zullen dadelijk moeten komen met een groter pakket voor de kortere termijn op de basis van de adviezen van Remkes. En uiteindelijk moeten we ook wat langere termijn oplossingen. En zoals Schouten al zei bij de uitloop bij de ministerraad, dat is een combinatie van: wat kun je doen om die hele stikstofuitstoot te verminderen en tegelijkertijd hoe kun je omgaan met projecten die nog steeds stikstofuitstoot veroorzaken. 

FRESEN
Is dit niet een probleem wat het kabinet toch een beetje overvallen heeft? Want daar lijkt het wel op?

RUTTE
Ik heb die analyse wel gezien hier en daar, maar dat weet ik op dit moment niet en ik vind ook niet dat het heel simpel is dat ik daar nu mijn tijd in steek om dat te gaan analyseren. Wat daar kunnen we die tijd insteken in het oplossen. 

FRESEN
Is dit een probleem waar we nog jaren mee te kampen krijgen?

RUTTE
Zo kort mogelijk. Ook daar doe ik liever pas uitspraken over als we het hele plan gereed hebben.

LAMBIE (RTL NIEUWS)
Meneer Rutte, heeft u nu wel het gevoel dat het kabinet het probleem onder controle heeft?

RUTTE
Nee, nog niet. We hebben het nog niet onder controle. We hebben de eerste stap gezet en we zullen met plannen moeten komen over de korte en langere termijn en we hebben de ferme wil dat te doen en dat zal ook lukken. Maar je hebt het pas onder controle als het hele plan er ligt. 

LAMBIE
U zei net: er zijn geen taboes. Waar doelt u dan op?

RUTTE
Ja dat is een algemene politieke uitspraak dat er geen taboes zijn. Dat we naar alles kijken en dat betekent niet dat we ook alles gaan doen, maar wel naar alles kijken.

LAMBIE
Dat impliceert hele grote maatregelen als u zegt ‘er zijn geen taboes’.

RUTTE
Ja, ik zou het niet te groot maken. Want je lost het niet op met hele grote maatregelen. Je lost het op, denk ik, met een heel pakket van maatregelen.

LAMBIE
Maar dan denk je aan een soort klimaatakkoord-achtige aanpak?

RUTTE
Weet je, laten we het achteraf bekijken. We moeten nu eerst even kijken waar Remkes mee komt. We hebben natuurlijk ook onze eigen knappe mensen die ernaar kijken en dan krijg je een allereerste indruk, maar weet je, voordat je echt onder controle hebt moet je wel eerst het hele pakket gereed hebben.

DE WINTHER (TELEGRAAF)
Even aanvullend, ik hoop niet dat de stikstofstafels komen straks. Even terzijde. U zegt geen taboes, moet Nederland rekening houden dat er aan de grens straks borden voor 130 worden verandert naar 120?

RUTTE
Ik ga helemaal nu niet speculeren daarover. Kijk, als je kijkt naar de totale van de personenvervoer. Dat is ook weer heel beperkt, maar laat ik daar nou niks over zeggen… het heeft niet zoveel zin om daarover te speculeren…

DE WINTHER
U zegt daar wel wat over dat is op zich goed nieuws natuurlijk. Het is niet zo waarschijnlijk, want het haalt niet zoveel uit?

RUTTE
Dat zeg ik niet. Ik zeg daar helemaal niks over. Er zijn geen taboes.

DE WINTHER
Oké mag ik dan iets anders vragen?

RUTTE
Tuurlijk.

NAWIJN
Aanvullende vragen over ditzelfde onderwerp?

VAN LEEUWEN (BNR NIEUWS)
Nog even over het stikstof ja…

RUTTE 
Nogmaals mevrouw Schouten staat ter uw beschikking. 

VAN LEEUWEN
Ik wil het even hebben… er dreigen nu juridische problemen. We horen dat ondernemers, het bedrijfsleven met miljardenclaims dreigen. Ze willen de staat aansprakelijk stellen voor alle schade die ze oplopen door die stikstofproblematiek. Houdt u daar ook rekening mee met uw begroting voor Prinsjesdag?

RUTTE
Nou stap voor stap. We zijn nu proberen de zaken op te lossen en ja iedereen is altijd, mag een juridische procedure starten. Kan altijd.

VAN LEEUWEN
Het gaat om miljarden, het is ook uiteindelijk het geld van de burger. Is dat iets waar we rekening mee moeten houden?

RUTTE
Nu heeft u al de uitspraak al gedaan in zaken die nog niet spelen. Dat lijkt me wat snel. 

VAN LEEUWEN
Dus u ligt er nog niet wakker van miljardenclaims?

RUTTE
Sowieso moet ik niet wakker liggen. Ik moet problemen oplossen.

VAN LEEUWEN
En nog een andere juridische zaak: Urgendavonnis. Daar loopt nog een cassatie van de staat tot het einde van het jaar en nu ligt er een advies van een advocaat-generaal: stopt ermee heeft geen enkele zin, u moet zich gewoon aan de afspraken houden. Bent u bereidt… om u daar bij neer te leggen?

RUTTE
Volgens mij is dat niet een brief die naar ons gericht is. Wij wachten de uitspraak van de Hoge Raad af.

VAN LEEUWEN
Oké.

DE WINTHER (TELEGRAAF)
Er ligt wat informatie op straat uit de plannen die met Prinsjesdag…

RUTTE
Nee toch

DE WINTHER
Ja, ja

RUTTE
Jongens hoe kan dat nou?

DE WINTHER
En ik vroeg me af, meneer Rutte, kunt u vertellen wat het kabinet boodschap is met betrekking tot datgene wat men nu in allerlei media tot zich kan nemen?

RUTTE
Nee

DE WINTHER
Het is in ieder geval opvallend dat in de koopkrachtcijfers werkenden er echt fors op vooruit gaan. Maar bij bijvoorbeeld gepensioneerden dat die behoorlijk achterblijven en als je dan zeker kijkt naar wat er allemaal gebeurt rond de pensioenen is dat wel iets wat heel erg in schril contrast staat tot wat de werkenden erbij krijgen. Is dat een bewuste keuze?

RUTTE
U stelt vragen naar aanleiding van uitgelekte cijfers en daar moet ik niet open ingaan. De volgorde is dat dinsdag de troonrede wordt voorgelezen na de minister van Financiën de Miljoenennota aanbiedt aan de Tweede Kamer en daarna ben ik beschikbaar voor alle toelichtingen.

DE WINTHER
Maar het gaat wel ineens heel hard hè met het nieuws rond de pensioenen en wat de pensioengerechtigden voor hun kiezen dreigen te gaan krijgen het komende jaar. Sluit u uit dat er, ook zijn de cijfers nog niet officieel gepresenteerd, de komende maanden wellicht nog een keer wordt nagedacht of de mensen met een AOW op een of andere manier nog een extra steuntje in de rug kunnen krijgen.

RUTTE
De mensen met AOW, dat is natuurlijk iedereen, in de eerste pijler krijgt iedereen boven de 65, wat is het inmiddels, 66 en dat loopt nog wat op. Maar iedereen die AOW-gerechtig heeft is… die AOW is volledig gekoppeld aan… die is volledig gekoppeld. Die is niet onderdeel van de problemen die zich in de tweede pijler voordoen. Dus die groeit gewoon mee.

DE WINTHER
Nou ja de koopkrachtcategorie is gepensioneerden. Die blijven achter bij…

RUTTE
Ja maar dat deel wat de overheid veroorzaakt is de AOW. De AOW is volledig gekoppeld geweest de afgelopen jaren. 

DE WINTHER
Nee dat snap ik…

RUTTE
Er zijn ook geen voornemens om daarmee te stoppen kan ik wel verklappen.

DE WINTHER
Nee dat snap ik. Maar als je ziet wat er dus aan zit te komen het komende jaar waarschijnlijk voor mensen met een pensioen en ook terugkijkend naar wat de afgelopen jaren allemaal is gedaan. Sluit u uit dat u richting het komende jaar gaat kijken of het wel voldoende is wat het kabinet het afgelopen…

RUTTE
We moeten oppassen natuurlijk dat we niet als land met zijn allen problemen in de tweede pijler uit belastinggeld gaan compenseren. Je kijkt naar de totale koopkracht. Die koopkracht is een optelsom van allerlei zaken. Daar zitten belangrijke element in, dat zijn de tweede pijler pensioenen. We zijn met een grote stelselwijziging bezig sinds mei met steun van werkgevers en werknemers. Wouter Koolmees heeft al gezegd dat hij op korte termijn met de sector in gesprek gaat over de financiële situatie. Maar het is eigenlijk ongebruikelijk dat je heel specifiek problemen bij pensioenfondsen gaat compenseren met een hogere AOW-uitkering. De AOW op dit moment kost ons 42 miljard. Dat is acht keer wat de Nederlandse politie kost, dat is 1,5 keer wat het Nederlands onderwijs ons kost. Dat is alleen de AOW. Dus laten we nou oppassen om te zeggen: we gaan via de AOW tegenvallende pensioenopbrengsten in de tweede pijler compenseren. Je moet wel kijken naar: wat is er mogelijk om, deels kunnen die kortingen worden voorkomen door het nieuwe pensioenstelsel. We hebben een nieuwe bodem er in gelegd in het nieuwe pensioenstelsel die ook snel kan ingaan. En nogmaals: Koolmees gaat kijken met de fondsen wat de situatie is, de financiële situatie daar is.

DE WINTHER
Dus kan ik dan concluderen dat datgene wat officieel volgende week gepresenteerd wordt wellicht niet een faire weergave is van wat gepensioneerden volgend jaar te wachten staat?

RUTTE
Wij als kabinet doen geen uitspraken over...

DE WINTHER
Nee want u zegt: die regelgeving daar zijn we mee bezig, nieuwe bodem leggen. Er worden dus maatregelen genomen om te kijken of...

RUTTE
[onverstaanbaar, red.] dat kent u al, en in het pensioenakkoord in mei is de minimaal te houden buffer met ruim 4% verlaagd en dat betekent dat de eerste ruim 4% die gekort zou moeten worden niet gekort hoeft te worden. Maar als pensioenfondsen natuurlijk onder de 100% zakken dan loop je wel het risico van kortingen. Waar Koolmees naar gaat kijken met de pensioenfondsen is: hoe staan jullie er nou voor? Wat betekent dat ook op langere termijn voor herstel? Wat u heel specifiek vroeg is: is het gebruikelijk in de Nederlandse politiek dat je problemen in die tweede pijler compenseert met een hogere AOW? Dat is eigenlijk nooit gedaan.

DE WINTHER
Het gaat met vooral om de koopkracht voor ouderen.

RUTTE
Ja maar over de hele specifieke koopkrachtvraag praten we dinsdag. Ik denk dat we dat beter dinsdag kunnen doen, want dan praat je echt over de koopkracht voor 2020.

FRESEN (NOS)
Ik begrijp dat u niets wil zeggen over die uitgelekte cijfers, maar gisteren kwam het CBS met het onderzoek van koopkrachtcijfers van de afgelopen 10 jaar sinds de crisis en daar blijkt toch uit dat ouderen, gepensioneerden toch fors op afstand zijn gebleven bij de loonontwikkeling. Rijkere ouderen met een pensioen boven de 100.000 euro 12% op achterstand. Dan zou je nog kunnen zeggen: dat zijn rijkere ouderen. Maar gemiddeld genomen 5% achtergebleven bij wat de rest kreeg. Terwijl ouderen natuurlijk in de specifieke omstandigheid zitten dat ze over het algemeen niet in staat zijn om door werken zichzelf een beter inkomen te verschaffen. Wat vindt u dan als je daar naar kijkt van die cijfers?

RUTTE
Ongeveer wat u zegt, maar laten we even aanvliegen hoe [onverstaanbaar, red.] eerst algemeen over die cijfers die gisteren naar buiten kwamen zie je gewoon, across the board, tegenvallende koopkrachtontwikkeling. Deels is dat door hoge inflatie, deels is dat door tegenvallende loongroei geweest in 2018, maar de voorspellingen vanuit de planbureaus voor de koopkrachtontwikkeling in 2018 als je kijkt naar de realisatie nu in de cijfers nu van het CBS dan vallen die gewoon tegen. En u heeft ook gelijk dat dat voor de ouderen nog weer een stuk slechter is. Dat heeft natuurlijk alles te maken met het feit dat inderdaad bij de fondsen dat die pensioenen niet of nauwelijks geïndexeerd worden. Overigens, dat betekent voor u en mij, in de meeste gevallen dat onze pensioenen ook niet geïndexeerd worden. Wij als actieven, nog, we werken nog, bouwen ook pensioen op, dat zien we dan niet, maar ook de opbouw van pensioenen van mensen die nog niet gepensioneerd zijn worden dan op zo’n moment ook niet geïndexeerd, dus dat raakt niet alleen de ouderen. Het raakt iedereen. Maar het raakt natuurlijk de ouderen in de koopkracht, omdat zij dat als enige, vaak als enige inkomensbron hebben. Wat de overheid nu al jaren doet gelukkig de AOW volledig indexeren. Ik zei al: dat wil ik nog wel weggeven van Prinsjesdag, daar zijn we niet van plan verandering in aan te brengen, dus die AOW indexatie gaat gewoon door. Dat is ook in de afgelopen jaren altijd zo geweest. Dat is inmiddels een post van, wat ik zei, over de 40 miljard euro. Dat is dus zo’n beetje de grootste post die we op de Nederlandse begroting hebben. Met goede redenen. Dat is het systeem wat Drees ooit heeft ingevoerd. En wat ons nu te doen staat natuurlijk is, en dat proberen we, in de koopkrachtreparatie probeer je altijd het geheel van de koopkrachtontwikkeling zo evenwichtig mogelijk te maken, maar wat niet mogelijk is, is heel specifiek gaan compenseren voor tegenvallers in de tweede pijler. Dat is ongebruikelijk.

FRESEN Dus u zegt: wat er bij de pensioenfondsen gebeurt, daar kunnen wij als overheid niet zo veel in compensatie aan doen, maar u heeft natuurlijk wel de mogelijkheid om als je in augustus bij elkaar zit specifiek te kijken naar de inkomenspositie van ouderen. Dat kan je met belastingmaatregelen zou je natuurlijk wel iets kunnen doen om het in ieder geval wat bij te plussen, en dat gebeurt dan steeds maar mondjesmaat, waardoor er over de hele linie een beeld ontstaat waarbij ouderen toch behoorlijk achterblijven bij de rest.

RUTTE
Nee, maar luister, ofwel u vraagt mij om de tegenvallende opbrengsten van de pensioenfondsen, dus de problemen met indexatie daar volledig te gaan compenseren via de belastingen of een hogere AOW, dat is ongebruikelijk. Wat we wel doen is, en u zou het boekje wat blijkbaar is uitgelekt er nog ’s op kunnen doorbladeren, ik kan er verder niets over zeggen, is dat je natuurlijk met specifieke maatregelen kijkt hoe je in algemene zin die koopkracht zo goed mogelijk probeert overeind te houden en waarbij in de afgelopen jaren het altijd zo is geweest dat we natuurlijk ook heel goed gekeken hebben naar de inkomenspositie van werkenden in dit land. 

FRESEN
[onverstaanbaar, red.] voorrang steeds.

RUTTE
Nou niet met voorrang, je moet naar alles kijken, maar wat niet gaat, denk ik, is dat je als overheid volledig voor je rekening neemt de tweede pijler. Als je dat doet, dan moet je die hele tweede pijler naar de overheid halen. Dat moet je zeggen: we hebben gewoon één publiek pensioenstelsel, maar de kracht juist van het Nederlandse pensioenstelsel is die mix van een AOW die al jarenlang geïndexeerd wordt en daarmee helemaal alle ontwikkelingen volgt. En daarnaast die tweede pijler, en die is afhankelijk natuurlijk van de beleggingsresultaten.

FRESEN
Maar vindt u dan niet al met al als je naar die cijfers van gisteren kijkt dat ouderen toch een beetje om het zo maar te zeggen ‘het kind van de rekening’ zijn geworden?

RUTTE
Waar iedereen veel minder koopkrachtstijging heeft gehad dan we hoopten, gegeven de prognoses, dat komt door de hoge inflatie en de lagere cao-loonontwikkelingen in 2018 zie je bij ouderen dat die behoorlijk geraakt worden in de koopkracht. En als je gaat kijken waar komt dat door, dan is dat nog enigszins afgeremd door een aantal maatregelen die we hebben genomen in 2017 voor 2018 waar betreft de koopkrachtontwikkeling van ouderen, maar dat heeft niet kunnen compenseren de tegenvallers op het terrein van indexatie.

VAN DEN BERGH (REUTERS)
Ik wil het hebben over de ECB en Klaas Knot die kritiek heeft geuit op de laatste besluiten van de ECB. Deelt u zijn kritiek en ook wat zegt zulke scherpe kritiek over de verhoudingen binnen de eurozone?

RUTTE
Wij geven nooit commentaar op monetair beleid van de ECB, dat staat Klaas Knot wel vrij als lid van de governing council en president van de DNB en ook op het commentaar van de DNB geven we nooit commentaar.

VAN DEN BERGH
Maar hoe houdbaar in het algemeen is het monetair beleid als zulke duidelijke besluiten al tot zo’n verdeeldheid leiden?

RUTTE
Nogmaals, het monetair beleid wordt niet becommentarieerd door politici.

VAN DEN BERGH
Wat vindt u van de analyse van de ECB dat overheden met financiële ruimte zoals Nederland veel meer zouden moeten investeren?

RUTTE
Ik denk dat vooral dat de analyse dan zou moeten zijn voor zover een oproep wordt gedaan aan de overheden, daar kan ik iets over zeggen, is dat er hervormd moet worden. En ik vrees dat in hele grote Europese economieën op dit moment te weinig hervormd wordt. Dus los van: spendeer als je kunt spenderen, dat doet Nederland, wij investeren in deze kabinetsperiode miljarden en miljarden in de publieke sector. En het is zo’n beetje de meest expansieve begroting sinds het kabinet Den Uyl, maar daarmee kun je niet alleen redden. Je moet ook structurele hervormingen doorvoeren en een aantal zeer grote Europese economieën loopt zeer achter met het doorvoeren van structurele hervormingen. En dat is uiteindelijk de snelste route naar economische groei.

VAN DEN BERGH
Maar u staat niet meteen klaar met de Nederlandse investeringsfondsen?

RUTTE
Ik beschouw die uitlating van Draghi als een bevestiging van ons beleid. Dat wij in deze periode een kleine 10 miljard investeren in de publieke sector.

JOOSTEN (ELSEVIER)
U zegt: we bemoeien ons niet met het beleid van de ECB, maar het beleid van de ECB wordt zo nadelig voor Nederland dat ik het heel gek vind dat het Nederlands kabinet, de Nederlandse regering zich houdt aan afspraken die daar dan 20 jaar geleden over gemaakt zijn, we bemoeien ons er niet mee. Intussen vraagt de Nederlandse pensioengerechtigde zich af: wat gebeurt daar in Frankfurt. Er worden al jarenlang maatregelen genomen die nadelig zijn voor pensioengerechtigden. Knot [onverstaanbaar, red.] heeft er nu openlijk naar uitgehaald. Vind ik het heel gek dat de premier dat niet doet.

RUTTE
Maar Knot is lid van de governing council van de ECB. Daar ben ik geen lid van. En we hebben natuurlijk bij het Verdrag van Maastricht afspraken gemaakt bij het opzetten van de Euro dat de ECB onafhankelijk is. Dat was een wens van de Duitsers en de Nederlanders, waar de Fransen juist een politiek gestuurde Europese Centrale Bank wilde. Nou het laatste wat je moet willen is dat politici monetair beleid bepalen, want dat leidt tot een boem in bast, zoals we die in Engeland hebben gezien in de periode Thatcher en zoals die we hebben gezien in veel andere economieën waar de overheid invloed heeft op het monetaire beleid. Engeland heeft terecht met de komst van Blair die scheiding aangebracht in het monetaire beleid tussen de regering en de Centrale Bank van Londen. Dat is een goede zaak, dan kun je niet zeggen als er reflecties op het beleid van de ECB die, en ik geeft daar verder geen commentaar op, maar in de commentaren bekritiseerd worden: ‘oh nu komt het ons niet meer uit’ en dan gaan we er wel kritiek op hebben. Dat kun je niet doen. En even tot slot over die lage rente. Dat zei Koolmees ook bij de uitloop uit de ministerraad, ja u merkt de RVD bericht mij onmiddellijk wat iedereen daar gezegd heeft. Hij zei terecht dat we op moeten passen dat allemaal op het bordje van de ECB te schuiven. De rentes zijn al heel lang wereldwijd aan het dalen. Dat heeft te maken met vergrijzing. Dat heeft te maken met een gebrek aan investeringen. Volgroeide economieën en dat kunnen we niet alleen op het bordje van de ECB schuiven. Zonder dat ik daarmee het beleid van de ECB verdedig, want had ik al gezegd: wij geven geen commentaar op het monetair beleid van de ECB.

JOOSTEN
Ik heb nog een andere vraag, als het mag. Deze week waren er berichten over leerstellingen die kinderen op Koranscholen te horen krijgen, opgedrongen krijgen, kinderen die geïndoctrineerd worden, werd er al gezegd. Wist u dat? Dat dat gebeurde. Of is dat nieuwe voor u? En wat is uw commentaar erop?

RUTTE
Nou in deze mate heeft het denk ons allemaal getroffen. De uitzendingen, ik dacht bij Nieuwsuur met name, en ik dacht ook in NRC, of Trouw, ik weet het niet zeker, in ieder geval kranten hebben er aandacht aan besteed. Alle kranten hebben er uiteindelijk aandacht aan besteed. En even voor alle helderheid: dit soort onverdraagzame en antidemocratische boodschappen zijn onacceptabel en verwerpelijk. We kunnen op deze manier niet een land bouwen. En wat je niet kunt hebben is dat je op die manier kinderen hebt die met de rug naar de samenleving gaan staan. Niet omdat ze dat zelf perse willen, maar omdat ze daartoe gestimuleerd worden. Dat doet zich natuurlijk vervolgens de vraag voor wat je dan moet gaan doen. Nou daar kan jullie een hele lijst van maatregelen gaan opsommen, maar die heeft u deels ook al in de brief vanmorgen kunnen lezen van Dekker en Koolmees. U heeft ook gisteren gezien over het informele onderwijs, u heeft gezien wat Slob heeft gezegd over de Onderwijsinspectie. Dus ik ga nu niet hier alles oplezen wat we aan het doen zijn. Wat ook misschien opgeteld nog niet voldoende is, misschien moet er nog wel meer gebeuren. Ik kijk er allemaal naar. Maar voor mij geld: dit is absoluut onacceptabel. Dit is verwerpelijk.

JOOSTEN
Wat vindt u ervan dat we eigenlijk al zo lang over dit thema praten sinds Fortuyn, zeg maar. En dat eigenlijk de situatie alleen maar verslechterd, tenminste die indruk bestaat.

RUTTE
Ik weet niet wat u bedoelt met ‘over dit thema sinds Fortuyn’. Specifiek over Koranscholen?

JOOSTEN
Daaraan gerelateerde onderwerpen.

RUTTE
Ja in algemene zin, maar dan is die voor mij iets te breed aangevlogen. Ik denk dat Fortuyn ons, die revolutie van 2002, ons gewezen heeft op een heel aantal zaken die sinds die tijd worden aangepakt. Dit gaat heel specifiek natuurlijk over een specifiek probleem binnen het onderwijs en ook binnen het informeel onderwijs en dat moeten aanpakken. Dat is in een open democratische samenleving moet zich dat altijd verhouden tot onze democratische rechten en dat betekent dat je dat heel zorgvuldig moet doen. Maar wij menen, kijk naar het hele pakket maatregelen wat vanmorgen nog is in de brief [onverstaanbaar, red.] van Dekker en Koolmees, maar ook wat we doen op islamitische scholen waar dit zich voordoet die onder de Inspectie vallen. Ik wil daar ook bij gezegd hebben dat het overgrote deel van het onderwijs in Nederland gelukkig hier geen last van heeft. En dat ik uit eigen waarneming heb dat heel veel kinderen in Nederland met een islamitische achtergrond prima les krijgen en niet aan deze achterlijke onzin worden blootgesteld gelukkig. 

ANDRINGA (NOS)
Er was vandaag de nodige ophef over de herbenoeming van de Gouden Eeuw tot de zeventiende eeuw. Hoe staat u in deze beginnende discussie. Kan je een term als Gouden Eeuw handhaven?

RUTTE
Ja natuurlijk, wat een onzin is dit. Ja natuurlijk. Ja daar kan ik echt helemaal niks mee. Nee, ja, nee. Ja ik blijf het over de Gouden Eeuw hebben en laten we onze energie niet richten op het herbenoemen van die Gouden Eeuw. Dat is een prachtige term, Gouden Eeuw. En het laat ook onverlet dat je ook mag praten over wat er niet goed was aan de Gouden Eeuw, had ik u dat al verteld. Er zijn ook vast dingen te bedenken die niet goed waren aan de Gouden Eeuw. Maar ik vind het een prachtige benoeming, maar laten we vooral onze energie richten op het creëren van een nieuwe Gouden Eeuw. 

ANDRINGA
Dat is politieke streven. Maar…

RUTTE
Nou politiek is volgens mij maatschappelijk en ook noodzakelijk. 

ANDRINGA
Ja, maar als je een museum bent en je wilt beide kanten benaderen van wat er in die periode…

RUTTE
Dat is prima, maar dat kun je toch gewoon… waarom moeten we nou in Nederland weer zo’n etiket er af halen en dan ‘oh we hebben al driehonderd jaar lang’, sinds wanneer is die Gouden Eeuw’. Die benaming is volgens mij ontstaan in de negentiende eeuw over de zeventiende eeuw. Ik dacht die nou… ik zeg het even uit mij hoofd. Maar ik dacht dat in de negentiende eeuw die term Gouden Eeuw in zwang is gekomen, terugkijkend op die zeventiende eeuw. Dat is nu een paar honderd jaar geleden. En die Gouden Eeuw zelf is wederom jaren langer geleden. En dan moet je nu ineens allemaal zeggen ‘oh we hebben al die honderden jaren geleden de verkeerde term gebruikt’. Volgens mij zijn we terecht trots op wat dit land gedaan heeft. Even hè. Het gewest Holland was toen, in die Gouden Eeuw, net zo machtig als de Verenigde Staten nu. Toen Willem III, onze stadhouders, koning werd in 1688 van Engeland, was zijn macht niet dat hij koning van Engeland was, zijn ware machtspositie was dat hij stadhouders was van Holland en van een hele hoop andere, behalve Friesland en Groningen, van de overige Republieken van de Zeven Verenigde Nederlanden. En daar mogen we razend trots op zijn. Dit is de plek waar de grote vloten, de grote zeevaarders uit voortkwamen, De Ruyter en Tromp. Het was het land waar de grote uitvinders vandaan kwamen, Simon Slingerland en Simon Stevin en Huygens, de grote kunstenaars. Het unieke van zo’n Gouden Eeuw is ook dat die combinatie van vrijheid, van die grote vrijheid hier, relatief voor die periode. Ook godsdienstige vrijheden, vrijheid van meningsuiting, niet die we nu hebben, niet van dat niveau, maar zeker voor die tijd heel vergaand in combinatie met commerciële vooruitgang, dat is terecht dat we daar ontzettend trots op zijn. Dat is een Gouden Eeuw en ja daar zaten ook aspecten aan waarvan we nu zeggen ‘ai’, die mag je best benoemen. Benoem die. Maar waarom zou je dan het etiket er af halen. Volgens mij was dat genoeg. Goed weekend.