Toespraak van minister Van Engelshoven bij de opening van de tentoonstelling Nieuwe Nuances, in het Cobra-museum

Toespraak | 12-07-2019

Beste mensen,

Wat fijn om hier te mogen spreken.

Op deze plek, tussen al dit moois!

En dan ook nog op het snijvlak van twee belangrijke onderdelen van mijn portefeuille:

Cultuur en emancipatie.

Toen deze uitnodiging langskwam, heb ik haar dan ook met beide handen aangegrepen.

In de eerste plaats natuurlijk omdat de onderwerpen me na aan het hart liggen,

Maar ook omdat u met deze tentoonstelling een belangrijke boodschap afgeeft, die ik graag wil versterken.

En die boodschap is dat er op dit snijvlak van emancipatie en kunst nog veel werk te verrichten valt!

Ik zal dat illustreren aan de hand van een paar cijfers:

Verreweg het grootste deel van werken in grote musea is nog steeds door mannen gemaakt.

Geen 60 procent,

geen 70 procent,

maar ruim 84%!

Bij tijdelijke tentoonstellingen is de verhouding iets minder scheef.

Daar is ongeveer één derde van de werken door vrouwen gemaakt.

Maar ook dat cijfer laat zien dat er nog volop werk aan de winkel is,

want de man-vrouwverhouding bij afgestudeerden is precies omgekeerd:

daar is twee derde vrouw.

Het goede nieuws is dat de tijd de verhoudingen vanzelf wat rechter zal trekken.

De kunstenaars die nu van de academies komen, maken werk dat hopelijk snel op tijdelijke tentoonstellingen te zien zal zijn en daarna wordt aangekocht door musea.

Het slechte nieuws is dat heel veel vrouwelijk talent in de loop der tijd onvoldoende is erkend.

Dat is in de eerste plaats dramatisch voor de vrouwen die het betreft.

Die hebben nooit de kansen en de waardering gehad die zij verdienden.

Maar ook de maatschappelijke impact ervan mogen we niet onderschatten.

Scheve verhoudingen kunnen leiden tot stereotyperingen en die op hun beurt weer versterken, als in een vicieuze cirkel.

In een artikel in De Groene dat vlak na haar dood in 1999 werd gepubliceerd, gaf Lotti van der Gaag er zelf – waarschijnlijk onbewust - een typisch voorbeeld van:

Van der Gaag was als beeldhouwer geaccepteerd maar ze wilde ook graag schilderen.

'Ik schilderde al heel lang’, zegt ze in het stuk, 'maar ik voelde dat het een verboden terrein was. Als ik me graag ongeliefd wilde maken, moest ik een potje gaan schilderen.

Ik heb wel tekeningen gemaakt. Dat wist niemand.’

Einde citaat.

Dit was geen bang meisje dat de zekerheid zocht van huisje-boompje-beestje,

Maar een twintiger die naar Parijs trok om zich daar als kunstenaar te vestigen.

Rond 1950 - een tijd dus waarin dat, zeker voor een vrouw, nog hoogst ongebruikelijk was.

En toch hield ze haar tekenwerk geheim voor de mannen.

Dat dit voorbeeld niet op zichzelf staat, blijkt uit een ander citaat uit hetzelfde interview.

Ze zegt daar: 'Kees van Bohemen wilde met me trouwen, maar dan moest ik ophouden met werken.’

Einde citaat.

Het kost me enige moeite, moet ik bekennen,

maar we moeten de wens van Van Bohemen wel in de juiste context zien.

Het was een andere tijd, waarin anders werd gedacht over werkende vrouwen dan nu.

De overheid en de politiek gingen daarbij zeker niet vrijuit.

Tot diep in de jaren vijftig waren vrouwen voor de wet nog handelingsonbekwaam;

En vrouwen die gingen trouwen werden automatisch ontslagen uit overheidsdienst.

Lotti van der Gaag trapte er niet in, zegt ze in het interview.

Ze vond de eis van haar vriend onredelijk.

‘Daarom is het ook uitgegaan.’

Beste mensen,

We komen van ver,

En we zijn er nog lang niet.

Maar ik ben heel erg blij met deze tentoonstelling.

‘Nieuwe Nuances’,

Niet alleen omdat u deze vrouwen de plek geeft die ze verdienen.

Of omdat u hiermee de man-vrouwverhouding bij tijdelijke tentoonstellingen een beetje recht trekt,

Maar ook omdat u hiermee helpt de stereotypen te doorbreken,

En omdat u een groot publiek de kans geeft kennis te maken met het prachtige werk van deze begaafde kunstenaars.

Ik laat u niet langer wachten,

en verklaar de tentoonstelling voor geopend!