Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 29 maart 2019

Mediatekst | 29-03-2019

Inleidend statement minister-president Rutte

Ja, goedemiddag. We hebben natuurlijk stilgestaan bij de rapporten die gisteren zijn verschenen over de afschuwelijke moord op Anne Faber in september 2017. En zoals ik gisteren gezegd, dit brengt opnieuw alle herinneringen naar boven aan die moord. Pijnlijk voor ouders, voor naasten. Voor de vrienden. Zij worden opnieuw geconfronteerd met in alle opzichten vreselijke gebeurtenissen en dat geldt natuurlijk ook voor de hele samenleving. De conclusies zijn ernstig. Die zijn duidelijk. En daar gaat het kabinet zoals ook gisteren gezegd mee aan de slag.

Dan is het vandaag 29 maart en dat was eigenlijk de datum die we al twee jaar in de agenda hadden staan over Brexit. Nou, zoals bekend is vorige week besloten om die datum van Brexit te verschuiven. Het is even spannend op dit moment, fingers crossed. De vraag is wat het Britse Lagershuis gaat doen vandaag. Of ze alsnog instemmen met het akkoord wat gesloten is. Dat zou goed nieuws zijn, want dan kunnen we doorwerken richting 22 mei aan de hele afwikkeling van Brexit. Dan kan alles uit dat akkoord worden omgezet in wet- en regelgeving in het Verenigd-Koninkrijk. En als dat er niet komt,  u weet het, dan hebben we gezegd tegen Engeland, dan hebben jullie tot 12 april om te zeggen wat je wel wilt. Maar goed, ik hoop natuurlijk dat het vandaag goed afloopt. Ik geloof dat die stemming om 15.30 uur Nederlandse tijd plaatsvindt. We gaan het zien. Als het niet goed zou gaan hebben we allerlei opties alweer op tafel gelegen in het Britse Lagerhuis. Maar het was acht keer nee tegen al die opties. U begrijpt dat ze in dat scenario daar maandag weer verder over gaan praten en nogmaals wij hopen voor 12 april te horen wat ze dan wel willen. Dus die onzekerheid zou na vandaag nog even kunnen aanhouden. Als het vandaag niet goed zou gaan. En dat betekent dan ook nog steeds als het niet goed zou gaan, nog steeds een no-deal mogelijk is. Dus ik blijf hem weer herhalen: ook daar moeten we ons op blijven voorbereiden. We moeten ons op alle scenario's voorbereiden en dus ook op het no-deal scenario.

Dan hebben we vandaag ook gesproken over de kabinetsreactie op een ander OVV-rapport. Het OVV-rapport vliegen over conflictgebieden. Na aanleiding van de vreselijke ramp met MH17 heeft de Onderzoeksraad aanbevelingen gedaan. Daar is op een behoorlijk aantal punten ook internationaal goed gevolg gegeven. Er is meer aandacht voor de risico's van het vliegen over risicogebieden. Er wordt informatie over de risico's wordt beter gedeeld, schrijft de OVV. Maar wat internationaal nog achterblijft, wat nog niet goed genoeg gaat, is informatie over gekozen vliegroutes. In Nederland is dat nu te vinden op de websites van de belangrijkste luchtvaartmaatschappijen. En wij zullen ons blijven inspannen voor het land, ook met onze partners, om naast een goed informatie uitwisseling ook te zorgen voor betere internationale regelgeving zodat er een optimale risicobeheersing van het vliegen over, maar ook in de buurt van conflictgebieden plaatsvindt. En de aanbevelingen van de OVV waren daarbij, maar dat zal ook voor de toekomst zo zijn. Zullen het ook in de toekomst daarbij leidend zijn.

Brexit

VAN DEN BERGH (Reuters)
Over de Brexit. U zegt het impliciet. Bedoelt u het ook expliciet. Als deze stemming doorkomt, dan gaan we door naar 22 mei? Dus het is de withdrawel agreement alleen zonder de future relations waar over gestemd wordt is genoeg voor de EU om het over te tillen naar 22 mei?

RUTTE
Nou, daar is nog niet precies het laatste woord over gezegd. Maar mijn taxatie zou zijn dat dit wel het belangrijkste is nu. Dat je een akkoord hebt over het uittreedverdrag. Als dat zou lukken vanmiddag is dat op zichzelf heel goed nieuws. Er is nu los gekoppeld de stemming over het uittreedverdrag door de Britten en een bepaling, positiebepaling, van het parlement over de politieke verklaring zou je kunnen zeggen, het politieke document over de toekomstige relatie. Daar is dan de komende weken wel uit te komen is mijn verwachting. Dus ik kan niet hier voor heel Europa zeggen dat daarmee de datum verschuift naar 22 mei. Maar de kans daarop neemt natuurlijk enorm toe. Als vandaag het Britse Lagerhuis 'ja' zegt tegen het uittreedverdrag.

Rapport SCP over tegenstellingen in Nederland

WESTER (RTL Nieuws)
Meneer Rutte er is vandaag ook een ander rapport verschenen van het sociaal-cultureel planbureau en dan blijkt dat de tegenstellingen in Nederland tussen mensen verharden als het gaat om immigratie, integratie, milieu, arm versus rijk. Is dat ook besproken in het kabinet?

RUTTE
Nee, nog niet. Dat gaan we wel doen. Maar we willen echt dat rapport eerst goed bestuderen. Maar in algemene zin schetst het rapport een trend wat ik over gelezen heb in de media. Ik heb rapport zelf nog niet kunnen lezen. Maar ik zag de berichten vanmorgen in de kranten en op de websites, schetst natuurlijk een trend die we al ene tijdje waarnemen. En dat is dat we in Nederland nog steeds grote zorgen hebben over twee onderwerpen: hoe gaan we in het land met elkaar om? Dat is een algemene zorg, die scoort nog hoger dan welk ander onderwerp. Dus onze normen en waarden, wat voor samenleving zijn wij? En daarbij een tweede, soms daarmee samenhangend, soms ook apart genoemd onderwerp is het vraagstuk van hoe zorg je ervoor dat in dit land mensen met hele verschillende culturele achtergronden op een goede manier samenleven? Dus die trend zien we al een tijd dat dat een vraagstuk is. En ik denk dat de feiten heel geschakeerd zijn. En er zijn heel veel mensen van de tweede, derde en vierde generatie mensen die hier als allochtoon naartoe zijn gekomen, als gastarbeiders of als vluchteling. De grote stromen uit de jaren '70 en '80, maar ook de vluchtelingenstroom uit de jaren '90 en nog een aantal jaren geleden. Die heel goed integreren in deze samenleving. Die zich ook realiseren wat onze normen en waarden zijn. Dat ze zich daartoe hebben verhouden. Dat we daar ook geen concessies aan doen. Maar er zijn ook zorgen natuurlijk over de vraag of dat over de volle breedte gebeurt. En er zijn zorgen bij veel mensen waarvan de families al wat langer in Nederland leven, hoe we dat met elkaar doen. Eén ding wat daarvoor heel belangrijk is, is de we volstrekt helder zijn over waarin je integreert. En we zijn daar te vaak onduidelijk over geweest. En onze normen en waarden, onze democratische rechtstaat, de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst, de gelijkwaardigheid van man en vrouw, van homo hetero, van blank en zwart, die zijn niet onderhandelbaar. En we zijn natuurlijk te lang daarover te vaag geweest, te onduidelijk. En ik denk dat de kracht is van het publieke debat en ook het politieke debat in de afgelopen tien, vijftien jaar dat we ook met dit kabinet en wat we daar in het onderwijs aan doen volstrekt helder zijn waarin je moet integreren. Dus de boodschap aan mensen van buiten is veel duidelijker dan in het verleden. Dat is niet een antwoord op dat rapport. Daar gaan we denk ik nog wel meer tijd aan besteden. Maar het is ieder geval een element.

WESTER
Maar als u het rapport goed leest dan gaat het ook om de vergroting van tegenstellingen, gewoon tussen Nederlanders. Uw vaasje dreigt te vallen.

RUTTE
Nou ja, het is van groot belang dat dat vaasje niet valt. Maar daar moet je ook niet naïef in zijn. Als er tegenstellingen in een samenleving zijn en die zijn er in Nederland natuurlijk altijd geweest, tussen stad en platteland, tussen mensen met een heel normaal inkomen en een heel hoog inkomen, tussen mensen met een lagere opleiding en een hogere opleiding. Het is heel erg van belang dat wij snappen van elkaar in welke sferen, in welke omstandigheden wij bestaan. En hoe we ons tot de ander verhouden. Dat is de kracht van deze samenleving. Dat komt ook uit onze geschiedenis voort. De helft van het land zou niet bestaan, waar god de wereld gemaakt heeft, hebben Nederlanders Nederland gemaakt. De helft van dit land zou letterlijk niet bestaan als we het niet zelf gemaakt hadden. Dat konden we alleen zelf maken door juist niet die verschillen te benadrukken maar juist wat ons verbindt. Anders konden u en ik samen dat dijkje niet aanleggen rondom ons gezamenlijke stukje land. En ook met de buren en de mensen achter u. Dat maakt dit land zo uniek met een groot bewustzijn van gelijkwaardigheid. Met een gebrekkig respect voor hiërarchie, wat ik plezierig vind aan de Nederlandse samenleving. Ik ben Mark op straat en niet de minister-president. Dat is goed. We zijn een land met een hele platte hiërarchie. Met hele vrije mensen die zich vanuit die vrijheid tot elkaar verhouden. Als je dan vaststelt in zo'n rapport dat er ook zorg is bij mensen over de toename van kloven. Dan hebben we dat zeer serieus te nemen. Dat past niet bij Nederland.

DE ROOY (NOS)
U zegt u wilt  het serieus nemen. Maar wat kunt u daaraan doen?

RUTTE
Nou ja, het rapport is net uit dus ik heb het nog niets een gelezen ik heb alleen de mediaberichten gelezen. Dus ik reageer nu op trends die we al wat langer zien. Het is natuurlijk niet zo dat ik dat ga oplossen morgen. Als dat uw hoop is dan heeft u de verkeerde premier gekozen. Deze premier lost dat niet op. Dat lossen we alleen als samenleving samen op.

DE ROOY
En dat is door het bijvoorbeeld vaker te benoemen?

RUTTE
Door het met z'n allen te doen. De politiek moet normeren. Dus ik moet ook mijzelf daarin mijn positie bepalen. Wat ik hier ook doe in deze persconferentie en mijn reactie net op de heer Wester. En dat zal voor de politiek veel breder gelden. Maar dit los je niet op met een actiepuntennota of een tienpuntenplan.

Onderzoeksrapporten over zaak Anne Faber

HOEDEMAN (Algemeen Dagblad)
Meneer Rutte, u hebt kennis kunnen nemen van het rapport over Anne Faber. Is het een kwestie van bestuurlijke beschadiging als iemand daarvoor politieke verantwoordelijkheid neemt?

RUTTE
Ik vond juist de kracht van de reacties gisteren dat het nou niet meteen daarover ging. Noch vanuit politici, noch vanuit anderen. Dat debat is volgende week. En volgens mij hoort het daar ook thuis.

HOEDEMAN
Maar in algemene zin?

RUTTE
Ja, in algemene zin is zo'n vraag niet te beantwoorden.

Gevolgen uitslag Provinciale Statenverkiezingen

DE KRUIF (Nieuwsuur)
Meneer Rutte, we zijn ook een week na de verkiezingen. Heeft u al veel kopjes koffie gedronken?

RUTTE
Nee. Nou ja, heel veel. Maar niet naar aanleiding van de verkiezingen, nee. Ik heb Thierry Baudet vorige week donderdag gefeliciteerd met zijn overwinning. Maar dat was telefonisch.

DE KRUIF
Ja want u ziet zo direct wel met een probleem. U heeft niet meer de grootste partij. U heeft niet meer de meerderheid. Zou u zich niet iets constructiever nu al moeten opstellen?

RUTTE
Duidt u eens nader?

DE KRUIF
Nou, de drie mensen die u aan een meerderheid kunnen helpen in de Eerste Kamer, daar heeft u nog niet mee gesproken. Wilt u met ze gaan praten, wilt u van te voren ook al plannen met ze smeden?

RUTTE
Nou, zo werkt het volgens mij niet. Er zit een kabinet wat een meerderheid heeft in de Tweede Kamer wat bij heel veel van die plannen zoekt naar sowieso breed draagvlak. De grote vraagstukken van klimaatverandering die vragen dat we dat we ons realiseren dat we dertig jaar de tijd hebben, dat dat niet morgen hoeft, dat mensen dat ook in hun koopkracht allemaal moeten kunnen meemaken. Dat bedrijven hun verdere aandeel leveren. Dat type oplossingen vraagt om breder draagvlak op links en rechts. Hetzelfde geldt voor het pensioenvraagstuk, een ander groot thema wat dit jaar natuurlijk aan snee is. Dus wij zullen als kabinet moeten besturen en dat doen vanuit een spirit, vanuit een overtuiging dat je naar breed draagvlak zoekt. Maar dat betekent niet, we gaan niet nu een gedoogakkoord sluiten met partijen als u dat bedoelt?

DE KRUIF
Ja maar op onderdelen bijvoorbeeld. GroenLinks zou bijvoorbeeld nu al met u willen praten over CO2-heffing. Wat vindt u daarvan?

RUTTE
Wij gaan eerst eens als kabinet onze eigen positie bepalen nu ten aanzien van het klimaatakkoord wat we willen afronden.

DE KRUIF
Dus nog even niet met de oppositie om tafel?

RUTTE
Ja, goed. Van de week zag u Wouter Koolmees aanschuiven bij Lodewijk Asscher. Er zijn allerlei contacten met allerlei partijen binnen en buiten de coalitie. Maar er is geen plan om nu tot een soort van gedoogconstructie te komen als dat uw doel is.

DE KRUIF
Nee, niet gedoogconstructie, maar op onderdelen bijvoorbeeld? Forum voor Democratie zegt ook heel duidelijk: ja, wij zijn nu wel echt een partij waar Rutte ook rekening mee moet houden.

RUTTE
Zeker, dat gaan we ook doen. Natuurlijk.

DE KRUIF
Hoe dan?

RUTTE
Door als er concrete zaken aan de orde zijn, voorstellen in de Tweede Kamer landen en vervolgens ook in de senaat wij natuurlijk ook zullen luisteren wat de opvattingen zijn bij andere partijen. Maar niet door nu in algemene zin met een leeg velletje A4 bij een collega politicus binnen te stappen en te vragen: wat had u gehad willen hebben? En dan ga ik het nu opschrijven. Zo werkt het niet. Je moet het aan de hand van de concrete dossiers doen en dan zullen we natuurlijk contact zoeken met de wat grotere partijen in de oppositie, maar ook de kleinere ook. Niet alleen de grotere, nou ja, grotere zijn er niet meer. Maar de relatief grotere partijen in de oppositie. Partij van de Arbeid, GroenLinks, maar ook Forum. Maar ook de kleinere. Onderschat ook die niet.

DE KRUIF
Maar vooralsnog geen kopjes koffie dus? Wat u vorige week wel zei?

RUTTE
Ja, maar dan zou ik nu in algemene zin moeten gaan praten van wat willen jullie met een leeg A4'tje. Ik denk dat zij ook willen weten: waar kom je dan mee? Nou, op pensioen zijn wij, proberen we dit jaar te kijken of we - waar het vorig jaar nog niet gelukt is - tot afspraken te kunnen komen met bonden en werkgevers. Daar gaan we de komende tijd weer mee verder met die gesprekken. We zullen moeten kijken waar dat toe leidt. Dat vraag vervolgens ook een parlementair draagvlak. Op klimaat zijn we natuurlijk bezig, ook aan de hand van de vijf punten brief die we naar aanleiding van de doorrekeningen verzonden hebben. En ook sowieso over klimaat te kijken hoe we dat de komende dertig jaar gaan vormgeven. Daar werken we de komende weken aan. En als dat dan vervolgens landt in wetgeving land bij de Kamers, is het eigenlijk het normale werk van ministers om daar ook buiten de coalitie gesprekken over te voeren met andere partijen. En dat doen we dus ook met GroenLinks, Partij van de Arbeid en Forum. Maar nogmaals, ook met kleinere partijen.

DE KRUIF
En verwacht u ook dat op deze manier dat uw kabinet ook lang zal blijven zitten?

RUTTE
Dat is geen doel op zichzelf hoor, dat het kabinet lang blijft zitten?

DE KRUIF
Maar verwacht u het?

RUTTE
Weet ik niet, ben ik nooit zo mee bezig. We willen goed beleid voeren. En zolang we goed beleid kunnen voeren. En ik moet zeggen: de afgelopen maanden geven daar vertrouwen in dat we intern in staat zijn om verschillen te overbruggen, dat heeft nog niet geleid tot een spectaculair goede uitslag bij verkiezingen, dus daar moeten we nog wat aan doen. Maar het geeft wel vertrouwen dat deze coalitie in staat is om interne verschillen te overbruggen en dat doen we overigens in gemiddeld genomen eigenlijk hele plezierige onderlinge verhoudingen. Waarbij je niet elkaars beste vrienden hoeft te worden, maar wel goed samenwerkt.

DE KRUIF
Ja, want Asscher die zegt tegen ons: de koers van het kabinet moet om, of het kabinet loopt dood. Vindt u daarvan?

RUTTE
Ja, ik denk wil ik de kans vergroten dat wij dadelijk op allerlei voorstellen in de Kamers tot grotere meerderheden komen dan alleen de coalitie, dan heeft het niet zoveel zin dat ik op alles ga reageren van de andere partijen.

Onderzoeksrapporten over zaak Anne Faber (2)

VRAAG (ANP)
Ik wou nog heel even terugkomen op Michael P. De man die verantwoordelijk wordt gehouden voor de dood van Anne Faber. Op een gegeven moment werd hij overgeplaatst naar een instelling en wilde hij delen van zijn dossier niet delen in verband met de privacy. Wat vindt u daarvan? Moet daar paal en perk aan worden gesteld?

RUTTE
Nou, daar zijn natuurlijk al dingen aan gedaan. Sander Dekker is natuurlijk al eerder begonnen met dit hele dossier. Niet zozeer met dit dossier, maar ook algemeen wist hij natuurlijk dat dit hele vraagstuk van hoe ga je om met ons TBS-stelsel, hoe ga je om met de mensen die langdurig veroordeeld zijn en vervolgens in bepaalde trajecten komen, terug naar de samenleving dat daar zaken moesten gebeuren. Dat realiseert u zich natuurlijk vanaf dag één. Dus er is ook al het nodige natuurlijk gebeurd. Kijk bijvoorbeeld naar de maatregelen die zijn genomen om niet meer zomaar TBS te kunnen ontlopen door niet mee te werken aan een onderzoek. Het feit dat ook ten aanzien van de aanpak in Den Dolder natuurlijk al maatregelen zijn genomen. Dat er extra is geïnvesteerd in de forensische zorg. Dat zijn dingen die al speelden. Nu liggen deze rapporten er. Wij nemen alle aanbevelingen over uit deze rapporten. Ook zeker uit het OVV-rapport. En daar vindt volgende week het debat over plaats. Ik wil het daar nu eigenlijk laten, want Sander Dekker, ook ik zelf. We zijn zoveel aan het woord geweest de afgelopen dagen. Ik vind het nu ook wel netjes dat we even het Kamerdebat een kans geven volgende week.

VRAAG
Begrijp ik, heeft u dit voor u persoonlijk het gevoel dat het als een falen van de overheid?

RUTTE
Nou, dat is natuurlijk de eerste zin gisteren in het persbericht. En wat Sander erover gezegd heeft, dat de overheid hier natuurlijk in dit dossier tekort is geschoten in de bescherming van de samenleving. Ik dacht dat dat de letterlijke woorden waren. En daar ben ik het mee eens.

Meldpunt voor bevooroordeelde leraren

HENDRICKX (Volkskrant)
Minister Slob heeft al gereageerd, maar omdat u ook zelf actief bent in het onderwijs was ik nog benieuwd wat u vindt van dat meldpunt voor bevooroordeelde leraren.

RUTTE
Bizar. Maar jongens, laten we ook niet na elke boer die een politicus laat altijd erover gaan reageren. Ik vind het een bizar idee. Onze leraren gemiddeld genomen zijn van heel hoog niveau. We hebben één van de beste onderwijsstelsels in de wereld. Ik geef nu les op een middelbare school, ik kan je één ding verzekeren: wat wij nu vragen aan die kids om te kunnen en te kennen als ze eindexamen doen, en ik vergelijk dat met mijn eindexamen in 1984. Nou, ik weet niet of het mij nog gelukt zou zijn. Wat is dat onderwijs veel beter geworden en wat hebben we daar goede mensen voor die klas staan. Laten we die ook een beetje respecteren. En dit soort oprispingen uit de politiek niet allemaal te serieus nemen, anders dan vast te stellen dat het een bizar plan is.

HENDRICKX
Want is het iets heel anders dan bijvoorbeeld de VVD in het verleden had zo'n meldpunt voor links opruiende schoolboeken? Is dat dan iets heel anders?

RUTTE
Ja, dit is echt wat anders ja. Dit is gewoon… Dit is spionage in de klas, gaan we niet doen.

MH17

BREEDVELD (NOS)
Meneer Rutte, hoe verlopen de gesprekken met Rusland over de staatsaansprakelijkheid?

RUTTE
Ja, behalve wat Stef Blok erover heeft verteld met zijn collega in Australië waar hij natuurlijk was deze week, over het feit…. Nou, wat hij erover gezegd heeft is heel precies wat we daarover wel willen zeggen naar buiten. Maar dat laatste, omdat die gesprekken nu gewoon een kans moeten krijgen en alles wat we daar verder over zeggen verder niet helpt.

BREEDVELD
Nou, een hoop mensen proberen zich daar natuurlijk een beeld van te vormen. Ik in ieder geval. De boodschap van Nederland is natuurlijk heel duidelijk. Die wil de verantwoordelijke voor de rechter brengen. En houdt daarbij…

RUTTE
Het voor de rechter brengen van de verantwoordelijke gaan die staatsaansprakelijkheid gesprekken niet over. Dat is een apart traject. Het Joint Investigation Team, het hele Openbaar Ministerie traject, dat is de onderste steen boven in de zin van de verantwoordelijke voor het gerecht krijgen, ook veroordeeld krijgen. Dit is de staatsaansprakelijkheid richting Rusland, heel specifiek. Naar aanleiding van de rapporten uit mei vorig jaar.

BREEDVELD
Ja, nee, helder. En daarbij zegt Nederland dat Rusland daarbij betrokken is. En Rusland ontkent dat…

RUTTE
Nogmaals, er is een aanleiding gezien vorig jaar, ik ga dat nu niet allemaal herhalen op basis van wat we toen wisten en wat we nog steeds weten. Deze staatsaansprakelijkheid stellen. Dat veronderstelt ook dat je een poging doet in gesprek te komen met het land. Wat nu het bericht is, is dat een eerste bijeenkomst heeft plaatsgevonden over het neerhalen van MH17 en de verschrikkelijke ramp met dat vliegtuig en alle doden. Maar ook in bijzonder natuurlijk de staatsaansprakelijkheid richting Rusland. Maar dat blijft een heel precair proces. En daar kan ik dus in het openbaar eigenlijk helemaal niks over zeggen.

BREEDVELD
Nee, maar is er zicht op dat daar iets uit kan komen?

RUTTE
Ik verwijs naar het vorige antwoord. Alles wat ik daarover zeg, volgens mij hebben we maar één doel met z'n allen en dat is wat daar gebeurd is, is zo verschrikkelijk en is zo groot dat nog steeds als het Joint Investigation Team met mededelingen komt, daarvoor alle internationale networks worden onderbroken. Ik zeg ook wel eens tegen de nabestaanden: alle verschrikkingen die jullie hebben moeten doormaken en nog steeds doormaken, de wereld is het niet vergeten. Het is ook van een omvang en alles bij elkaar, de plek en alle omstandigheden van wat er toen is gebeurd in 2014, dat eigenlijk de wereld, en dat is eigenlijk best bijzonder, zoveel later, bijna vijf jaar later, nog steeds zo daarmee bezig is. Dat op zich zelf bij al die ellende laat zien dat we het niet vergeten zijn. Nou ja, natuurlijk uiteraard de regeringen van de meest betrokken landen al helemaal niet. Dat vanzelfsprekend. Maar ook de rest van de wereld niet. Onderdeel nu van het werk is, we hadden eerst het doel was onze mensen terug, de stoffelijke overschotten, achterhalen wat er gebeurd is. Het OVV-rapport, uit oktober 2015. Nu is alles erop gericht om degene die het gedaan hebben te vinden en voor het gerecht te krijgen en veroordeeld te krijgen. Onderdeel daarvan is geworden, vanwege bevindingen uit mei vorig jaar, dat wij een tweede spoor zijn geopend, die staatsaansprakelijkheid stelling richting Rusland. Dat veronderstelt dat je pogingen doet om in gesprek te komen. Dat gesprek vindt nu plaats, maar daar moet ik het echt bij laten.

BREEDVELD
Put u dan hoop uit dit soort internationale druk en ook belangstelling?

RUTTE
Ik kan alleen maar zeggen dat we er alles aan zullen doen om dit hele proces waarbij je niemand terugkrijgt van de 298 slachtoffers en de 196 Nederlanders en al die anderen uit andere delen van de wereld, nadat de inzet en de ambities onverminderd zijn om alles te doen wat we nu nog kunnen doen in dat derde spoor, het strafrechtelijk spoor, ook in de staatsaansprakelijkheid om zover mogelijk te komen. Maar dat brengt ook met zich mee dat ik daar ook niet veel meer over kan zeggen. En jij een goede verjaardag Frits.

WESTER
Dank u wel.