Check-up fundamentele waarden: laten we onze dialoog versterken!

Mediatekst | 20-03-2019

Wat maakt de Europese Unie zo uniek? De interne markt heeft van Europa één van de meest aantrekkelijke en welvarende regio’s gemaakt. Het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid geeft ons een krachtige stem op het wereldtoneel. Maar wat de Unie werkelijk uniek maakt is dat we een waardengemeenschap zijn. Op die basis is de Unie erin geslaagd om landen, gemeenschappen en volkeren samen te brengen, Europa’s langste periode van vrede mogelijk te maken, en een eigen Europese identiteit en manier van leven te scheppen.

In de kern van de Europese waarden bevinden zich het respect voor menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, rechtsstaat en het respect voor mensenrechten. Deze waarden zijn niet ergens in een annex met een lange lijst van juridische bepalingen weggestopt. Nee, ze staan in artikel 2 van het Verdrag inzake de Europese Unie, vlak achter artikel 1 dat de EU in het leven roept. Deze prominente plaats is gerechtvaardigd: zij laat zien dat dergelijke waarden gebeiteld staan in onze Europese identiteit, en onderdeel uitmaken van ons gemeenschappelijke verhaal. Een verhaal dat we niet alleen delen met onze meer dan 500 miljoen burgers, maar dat tevens miljoenen mensen buiten onze Europese grenzen inspireert.

De rechtsstaat neemt onder deze waarden een belangrijke plaats in. Sommigen hebben  hem de ‘waarborg der waarborgen’ genoemd: hij  verzekert dat democratieën goed kunnen functioneren, en dat burgers en bedrijven aanspraak op hun rechten kunnen maken bij onafhankelijke rechters. Inderdaad: de rechtsstaat is de grondslag van onze samenlevingen. Zoals John Locke het kernachtig omschreef: “Waar de wet eindigt, begint de tirannie.”

Daarom moeten we meer doen om de centrale rol van de rechtsstaat binnen de EU  waar te maken. We moeten er meer aandacht aan besteden. Wat nog altijd ontbreekt is een structurele dialoog tussen de lidstaten over het functioneren van de rechtsstaat in onze  samenlevingen. Wij zijn ervan overtuigd dat het nodig is een nieuw mechanisme in het leven te roepen dat ons in staat stelt inclusieve en open discussies te voeren. Als het mogelijk is te praten over visquota, CO2-uitstoot en standaarden voor gegevensbescherming, dan moeten we toch ook vergelijkbare intensieve discussies kunnen voeren over de kwaliteit van de rechtsstaat in onze landen.

Daarom stellen we voor een periodiek peerreviewmechanisme inzake de rechtsstaat op te richten. Concreet zou zo’n mechanisme ons in staat moeten stellen om een substantiële discussie te voeren over de manier waarop de rechtsstaat in het juridische en politieke systeem van iedere lidstaten wordt beleden, gemonitord, gewaarborgd en versterkt. Het gaat er niet om een extra corrigerend instrument in het leven te roepen, noch om sancties mogelijk te maken. Als basis voor de discussies zouden we de inzichten van experts en onafhankelijke informatiebronnen kunnen gebruiken, waaronder nationale, Europese en internationale organisaties gespecialiseerd in de rechtsstaat . De peer review kan worden uitgevoerd in een vastgestelde volgorde waarbij ieder land een keer aan de beurt komt. Aan het einde van iedere review hopen we dat de bevindingen in een feitelijk rapport samengevat kunnen worden. We beogen vanzelfsprekend een gestroomlijnd en doeltreffend mechanisme zonder dubbeling met al bestaande instrumenten. Een dergelijk mechanisme stelt ons in staat een dialoog te voeren over de bescherming en bevordering van de rechtsstaat in al onze landen, op gelijke voet en op een reguliere basis: op die manier vult het een belangrijke lacune in onze EU-gereedschapskist, en geeft het ons de mogelijk om best practices te delen.

Vlak voor de Raad Algemene Zaken van 19 maart jl. bespraken we, samen met Europese collega’s, de algemene uitgangspunten van dit mechanisme. Daar bleek brede steun te bestaan om de details en de precieze modaliteiten verder uit te werken.  We maken ons geen illusies dat deze dialoog ons makkelijk zal afgaan: hij zal van alle lidstaten de politieke geest vergen om van elkaar te leren, elkaars argumenten serieus te nemen, en oprecht gemotiveerd te zijn om de rechtsstaat op  eigen bodem te versterken. Maar hij zendt ook het duidelijke signaal naar zowel onze burgers als de Europese instellingen dat wij, de lidstaten, de verantwoordelijkheid serieus nemen de rechtsstaat te respecteren en te beschermen, en onze waardengemeenschap te versterken. We zijn er, twee maanden voor de Europese verkiezingen, van overtuigd dat dit een belangrijk signaal is. We zijn het aan onze burgers verschuldigd.

Minister Reynders is vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken van België

Minister Roth is Minister van Staat voor Europa van Duitsland

Minister Blok is Minister van Buitenlandse Zaken van Nederland