toespraak directeur duurzame leefomgeving IenW, Esther de Kleuver VANG bijeenkomst, 24 januari 2019 ‘Van afval naar grondstof’

Toespraak | 24-01-2019

Dames en heren,

Ten eerste hartelijk dank aan de VNG en de NVRD voor de organisatie van deze bijeenkomst. En een bijzonder welkom aan alle wethouders en afgevaardigden van de Nederlandse gemeenten hier aanwezig.

Ik ben niet Stientje van Veldhoven, zoals u ziet. Zij spreekt op dit moment in Davos over circulaire economie tijdens het World Economic Forum. Ze heeft mij gevraagd u hier namens haar toe te spreken. Mijn naam is Esther de Kleuver en ik ben plaatsvervangend DG en directeur duurzame leefomgeving en circulaire economie bij het ministerie van IenW.

Laat ik beginnen met het goede nieuws: het VANG programma levert een positieve bijdrage aan de transitie naar een circulaire economie:

• Er wordt duurzamer geproduceerd en geconsumeerd.
• Innovatie van afvalverwerking heeft in de hele keten meer en meer de aandacht en er wordt ook meer samengewerkt.
  Landelijk zien we dat steeds meer afval gescheiden wordt, en dat de hoeveelheid restafval afneemt.
• Minder afval begint bij een goed ontwerp van producten. Door het CIRCO programma staat circulair ontwerpen inmiddels hoog op de agenda bij kennisinstellingen en ondernemers. We zien steeds meer bewustwording en verandering in consumptiepatronen, maatschappelijk verantwoord inkopen, en het gebruik van alternatieve grondstoffen.
• Door de KIEM VANG regeling zijn 110 duurzame innovatietrajecten opgezet.

Van afval naar grondstof. Dat is het doel. De lat ligt hoog, en we bewegen de goede kant op. Maar het gaat nog niet hard genoeg.

In Nederland produceren we ongeveer 500 kilo huishoudelijk afval per persoon per jaar. Dat is 8,5 miljard kilo in totaal. Oftewel 10 keer De Kuip in Rotterdam tot de rand toe gevuld. Een groot deel daarvan leveren we gescheiden in. Glas, papier, plastic, textiel, enzovoort. Dat wordt gerecycled. En dan hebben we nog restafval.

We hebben in 2014 samen de ambitie uitgesproken om in het jaar 2020 op niet meer dan 100 kilo restafval per persoon per jaar uit te komen en 75% afvalscheiding. Het RIVM becijferde afgelopen najaar dat we die doelstellingen met de huidige inspanningen niet gaan halen. Terwijl het wel kan!  

50 Nederlandse gemeenten slagen er al in om heel weinig restafval te produceren. Zij zitten al onder die 100 kilo. 104 gemeenten zijn op de goede weg: zij zitten al op minder dan 150 kilo restafval. Maar er zijn ook nog 35 gemeenten die boven de 250 kilo per persoon per jaar zitten. Dat waren er in 2016 overigens nog 55. Een aantal van u moet dus hard aan de slag.

Er zijn omstandigheden, zoals veel hoogbouw, die de omslag naar effectieve afvalscheiding in sommige gemeenten lastig maken. Een balkon is geen milieustraat, dus afval scheiden gaat in die huishoudens wat lastiger dan bij benedenwoningen. Daar is het dus moeilijker, maar ook dáár zijn goede voorbeelden. Met het Project Afvalscheiding in de hoogbouw werken NVRD en Rijk in acht gemeenten aan pilots om tot best practices te komen. Daarnaast zijn er nog pilots bij individuele gemeenten.

Als we de hoeveelheid afval willen terugbrengen, zijn er twee knoppen om aan te draaien:

1. Minder potentiële afvalstoffen in omloop brengen: minder plastic tasjes, minder verpakkingsmateriaal, minder overbodig plastic, meer producten die geschikt zijn voor meermalig gebruik.
2. Afval beter scheiden en de afvalstromen beter verwerken tot grondstoffen.

Die eerste, daar pakken wij als rijksoverheid onze rol. Door afspraken te maken met het bedrijfsleven over de duurzaamheid en recyclebaarheid van verpakkingen en als het niet anders kan regelgeving.

Een mooi initiatief is ook de tariefdifferentiatie die de Stichting Afvalfonds Verpakkingen sinds 1 januari heeft ingevoerd. Verpakkingen die recyclebaar zijn krijgen korting op de afvalbeheersbijdrage!

En dan het afval scheiden. Als we de hoeveelheid restafval drastisch willen verminderen, dan is dat essentieel! Papier, glas, GFT, plastic, metaal, drankverpakkingen, textiel. Door afval als grondstof in de keten te houden, maken we de cirkel rond. Daarmee sparen we grondstoffen, het milieu, en CO2 uitstoot en kosten.

We hebben het dan wel over het veranderen van gedragspatronen. En dat is – geef ik meteen toe – lastig. Maar het kán wel! Ik heb zojuist met veel belangstelling geluisterd naar de succesverhalen uit Twente, Waddinxveen en Zaanstad! Zij gaan stevige uitdagingen aan in hun afvalbeleid!

Om oude gewoonten te doorbreken, om gedragspatronen te veranderen, hebben mensen een behulpzame gemeente nodig. Een goede infrastructuur voor het gescheiden aanbieden van afval. Een overzichtelijke dienstverlening van de vuilophaaldienst, een toegankelijke milieustraat. En ook heel belangrijk: heldere communicatie over uw afvalinzameling en -verwerking.

Ook bij het grove afval is nog een wereld te winnen. Maar er zijn inspirerende voorbeelden! Het Upcyclecentrum in Almere is een icoon op gebied van nieuwe milieustraten. Daar zijn ruimtes ondergebracht voor educatiedoeleinden en leerwerkplaatsen. Hier kunnen start-ups aan de slag om aangeboden materialen ‘up te cyclen’ naar nieuwe producten. Zo’n Upcyclecentrum is wat mij betreft de milieustraat van de toekomst.

Dames en heren,

Een aantal van u doet het heel goed, een aantal van u zal écht nog een paar tandjes bij moeten schakelen. Laten we daarom kijken naar de factoren die bepalend zijn voor succes of juist het uitblijven van succes.

Diftarsystemen blijken heel effectief. Invoering van diftar in het Hof van Twente zorgde voor bijna een halvering van de hoeveelheid restafval.

Met de algemene verhoging van de afvalstoffenheffing willen we een prikkel geven om beter na te denken over de afvalproductie in Nederlandse huishoudens. Hoe minder restafval, hoe minder er hoeft te worden verbrand of gestort.

U staat er niet alleen voor. Iedereen heeft een eigen aandeel in de keten. Producenten, consumenten, bedrijven, overheden, waterschappen. We moeten goed samenwerken om de ambities waar te maken.

De rijksoverheid maakt afspraken met de verpakkingsindustrie over de recyclebaarheid en het daadwerkelijk recyclen van verpakkingen, en sluit convenanten met producenten en investeert in innovaties. Daarmee richten wij ons op het begin van de keten: zorgen dat er minder ‘afval’ in omloop komt.

Met het instrument producentenverantwoordelijkheid dwingen we producenten verantwoordelijkheid te nemen voor de hele keten. Dus ook de afvalfase. We breiden de producentenverantwoordelijkheid uit, bijvoorbeeld voor matrassen, meubels en textiel.

We helpen initiatieven die het consumptie concept verleggen van eigendom naar huur. Producenten gaan daardoor meer circulair denken en produceren.

We maken afspraken met de e-commerce sector om de hoeveelheid verpakkingen terug te dringen.

Maar afval zal voorlopig onvermijdelijk blijven.

En daar komt de bal bij u.

Rijkswaterstaat en de NVRD kunnen u met een uitgebreid pakket aan ondersteuning helpen bij de organisatie van afvalscheiding en het verminderen van restafval.

De Benchmark Huishoudelijk Afval kan behulpzaam zijn om de juiste maatregelen voor uw gemeente te vinden. Op deze website bieden NVRD en RWS kennis en praktische tools aan, en gemeenten kunnen er van elkaar leren. Het is een platform om elkaar verder te helpen.

Dames en heren,

Afvalverwerking is prachtig werk. Maar we doen het niet alleen voor de lol! We kunnen niet voort op de oude weg. We maken de slag naar een circulaire economie en daar horen stevige inspanningen bij, van iedereen. Dat verwachten we ook van u!

Als u nog in ‘het rechter rijtje’ staat, verdiept u zich dan in de benchmark. Er is al veel kennis en ervaring. Doe daar uw voordeel mee! Steek uw licht op bij succesvolle counterparts en bij NVRD en Rijkswaterstaat en omarm circulaire initiatieven. U kunt ook gebruik maken van VANG-support. U staat er niet alleen voor.

Daar kunt u vandaag mee beginnen.

En bedenk, wij doen dit niet alleen voor onszelf. Niet alleen omdat wij innovatief over grondstoffenbeleid nadenken en daarmee onze economie draaiend houden. Wij doen dit voor de generaties na ons. Voor een gezonde planeet. Voor een duurzame economie. Nederland is de 18^de economie ter wereld en als wij het goede voorbeeld niet geven, wie dan wel?

Dank u wel.