Toespraak van minister-president Mark Rutte bij de herdenkingsdienst voor oud-premier en Minister van Staat Wim Kok

Toespraak | 26-10-2018

Beste Rita,
Beste kinderen en kleinkinderen van Wim,
Familie en vrienden,
Dames en heren,

Alles wat in de laatste week is gezegd en geschreven bewijst: Wim Kok heeft veel mensen geraakt en Nederland vergaand beïnvloed.
Zelf denk ik met warmte terug aan onze gesprekken in het Torentje, die natuurlijk nooit over koetjes en kalfjes gingen.
Wim kwam zo eens per jaar langs en dan namen we eigenlijk altijd de stand van de politiek door.
De eerste keer kneep ik hem wel.
Daar zat ik ineens te praten met die grote mijnheer, waar ik als twintiger en dertiger huizenhoog tegenop keek. Dat gevoel is altijd wel een beetje gebleven.
Wim had nu eenmaal dat natuurlijke gezag en bijna vaderlijke overwicht.
Maar hij was ook iemand met wie je gemakkelijk in vertrouwen sprak.
Het zijn dierbare herinneringen en waar ik hem dankbaar voor blijf: hij wilde echt helpen.

Het is lastig Wim Kok met een paar woorden te typeren.
Maar misschien is dit de rode draad: alles aan hem was écht.
Geen opsmuk, ijdeltuiterij, of dubbele agenda’s – dat was Wim Kok.
Kind van de wederopbouw, gedreven voorvechter van de gewone man, premier van iedereen – dat was Wim Kok.
En vooral: een nuchter verstand met een warm en sociaal bewogen hart – dat was Wim Kok.

Nederland veranderde onder zijn ogen en onder zijn handen.
Hij groeide op in een verzuilde en industriële samenleving, waarin boterhammen nog met tevredenheid werden belegd.
Later werd hij premier van een heel divers en welvarend land, waarin solidariteit, gelijke kansen en individuele vrijheid hand in hand gingen.
En verantwoordelijkheid, want dat hoorde er voor Wim altijd bij.
Het is een woord dat hij ons in persoon heeft voorgeleefd.
Het beroemde Akkoord van Wassenaar is voor Nederland en voor hem een scharnierpunt geweest.
Want daar kwamen de twee zielen in zijn borst beide tot uiting: de vakbondsman van de barricaden en de bestuurlijke verbinder en man van het verstandige compromis die hij als premier zou zijn.

Zijn grootste kracht als premier was dat hij zaken heel breed kon overzien en dat hij geduld had.
Zelf noemde hij zijn manier van werken ‘achteraan beginnen’: bedenken waar je uit wilt komen en dan in kleine stapjes terug redeneren.
De timmermanszoon bestuurde het land met een timmermansoog.

En ja, hij kon soms ongeduldig en veeleisend zijn voor zijn omgeving.
Maar hij was allereerst streng voor zich zichzelf – het kon altijd beter, altijd eenvoudiger, werkdagen altijd langer.
Daarom zetten de mensen in zijn directe omgeving graag een stap extra voor hem.

Wat ik in hem bewonder, is zijn stuurmanskunst en leiderschap op de bepalende momenten.
In de WAO-crisis.
In de aanloop naar het kroonprinselijk huwelijk.
En natuurlijk direct na de moord op Pim Fortuyn.
Terwijl de rookpluimen uit de Pleingarage omhoog kringelden, sprak Wim uit het hart: ‘Laten we in godsnaam onze kalmte bewaren.’
En vervolgens deed hij wat hij altijd deed: mensen bij elkaar brengen, luisteren, praten en ruimte scheppen voor iedereen.
Het zijn momenten als deze waarop staatsmanschap zich bewijst.

Het is volkomen logisch dat zoveel talent en bestuurskracht ook internationaal lof en waardering kreeg.
‘Waar wij slechts over praten, dat brengt Wim Kok in Nederland al jaren in de praktijk’, zeiden Tony Blair en Bill Clinton.
En ook Nelson Mandela, herkende in hem een gelijkgestemde geest.
Wim was natuurlijk veel te nuchter voor dweperij, maar Mandela was zijn held.
Onvergetelijk is dat ontroerende moment dat zij samen hand in hand door de menigte over het Binnenhof naar het Kamergebouw lopen.

Natuurlijk gaat zoveel verantwoordelijkheid over zo’n lange periode gepaard met teleurstellingen en schaduwzijdes.
Het einde van Paars en de bijtende kritiek van die dagen was zo’n moeilijk te vatten teleurstelling.
Maar de donkerste schaduw was voor hem als mens en premier het drama Srebrenica, ‘de open wond die nooit dichtgaat’, zoals hij dat zelf noemde.
Daar zat tot op het laatst diepe emotie, die zich meteen op zijn gezicht aftekende zodra het onderwerp ter sprake kwam.

Beste Rita, kinderen en kleinkinderen,
Ooit zei jullie man, vader en opa in een interview: ‘Wat ik merk is dat mensen ook na hun dood vaak nog een onuitwisbare indruk achterlaten. Je leeft door in de gedachten en levens van anderen.’
Het kan niet anders, of hij dacht daarbij allereerst aan jullie, aan zijn gezin dat dat zo ongelooflijk belangrijk voor hem was.
Ik hoop dat in alle mooie en blijvende herinneringen voor jullie een begin van troost schuilgaat.
Weet dat Wim ook doorleeft in de warme herinnering van iedereen die het voorrecht had hem te kennen en in het collectieve geheugen van Nederland, als de staatsman die hij was.
We missen hem.
Wij blijven hem dankbaar.