Spreekpunten minister Ollongren bij het VNG Jaarcongres, 27 juni 2018
Als kind zag ik Maastricht als stad van de mergelgrotten. Als geschiedenisstudent als de stad waar de basis is gelegd van de Europese Unie en de euro, maar als wielerfan zie ik Maastricht tegenwoordig toch écht als de stad van Tom Dumoulin.
Nog 11 dagen en dan doet de ‘Vlinder van Maastricht’ een gooi naar het geel. Bij gebrek aan Oranje op het WK kijken we daar toch erg naar uit met z’n allen.
De Tour win je niet alleen. Dat kan zelfs Tom Dumoulin niet. Daarvoor heb je een sterk team nodig.
In de komende Tour heeft Tom de steun van renners als Laurens Ten Dam, Chad Haga en Wilco Kelderman – renners met elk hun eigen kracht, rol en kwaliteiten.
Ten Dam zet je niet op kop op de laatste meters van de Ventoux. Dat laat je aan Kelderman. Tijdrijder Chad Haga laat je niet de bidons ophalen. Die laat je de koers hard maken.
Binnen het openbaar bestuur heb je een ander team met andere namen, met andere rollen, kwaliteiten, posities en krachten, maar wellicht kunnen we iets leren van de geoliede machine rond Tom Dumoulin.
(….)
De opgave van Team Sunweb over 11 dagen is helder: Tom in het geel op de Champs-Elysées. De opgaven voor ons, als bestuurlijk Nederland, zijn breder van aard.
- De bouwopgave
- De energietransitie.
- De ruimtelijke inrichting van ons land.
- De transitie binnen het sociaal domein.
- De vitalisering van de arbeidsmarkt – om het thema van de vierde VNG-denktank te citeren.
Stuk voor stuk majeure opgaven, waarover de mensen in het land zich zorgen maken. Stuk voor stuk majeure opgaven die ons dwingen op een andere manier te werken. En stuk voor stuk opgaven die geen enkele overheid of marktpartij alleen kan oplossen.
Dat klinkt evident, maar het is toch echt een ander geluid dan een jaar of 5 geleden.
Toen, in de tijd dat ik wethouder was, merkte ik dat het veel meer ieder voor zich was. De gedachte was: je gaat er over of niet. Nu is het veel meer: samen. Nu is het: je kunt het niet alleen.
De materie is te complex geworden, de verbanden te talrijk, de oplossingen te grensoverschrijdend.
Waarmee gezegd: ik heb u nodig. Ik heb u nodig om het Rijk integraal te laten werken – een lijn die we duidelijk hebben ingezet in het Interbestuurlijk Programma.
Om de ondertitel van het rapport te citeren:
Meer bereiken als 1 overheid!
Die ‘1 overheid-gedachte’ is iets dat aansluit bij de wensen van de mensen in het land. In hun opvatting bestaan er niet meerdere overheden. Er is één overheid. Met 1 voordeur. En het is ‘de’ overheid die moet zorgen dat de problemen opgelost worden.
Om de woorden van de Britse premier Tony Blair te citeren: “It’s government organised around problems, not problems around government.”
Daarbij maakt het niet uit wie het probleem oplost, de enige vraag is hoe het opgelost wordt.
Het gaat nu te vaak over systeem, over formele regelingen, over structuren. Terwijl het gesprek zou moeten gaan over de inhoud, over de vraagstukken, over de oplossingen.
Dames en heren.
'Ieder tijdvak heeft zijn eigen beginsel van beweging; laat men dat slapen, dan ontstaat in het volgend tijdvak verwarring van beweging. Gestadige aaneenschakeling wordt niet door werkeloosheid, maar door gestadige schepping onderhouden.'
Het citaat is van onze Thorbecke.
Hij zei met zoveel woorden: Openbaar bestuur moet met zijn tijd meebewegen, anders zal dat openbaar bestuur niet meer naar behoren functioneren.
U mag van mij vragen de kop te nemen in het peloton. Richting te geven. En dat wil ik doen stap voor stap in dialoog met u, die dagelijks hun schouders onder de publieke zaak zetten.
De wens voor meer bestuurlijke afwegingsruimte is vaak geuit. En inmiddels gehoord en gehonoreerd.
Ik sta voor een vrij besteedbaar accres. Door keuzes in het gemeentefonds is er veel meer ruimte om eigen prioriteiten te stellen. Er is ongekend veel extra geld nu we de trap op-trap af-systematiek op 'aan' hebben gezet.
Ik weet dat er ongerustheid is over of er wel genoeg geld is voor de opgaven. Iedereen kent iemand met een zorgbehoevende vader, of iemand met een zoon die hulp nodig heeft.
Dat is een gemeentelijke taak waarbij je niet kunt zeggen ‘daar hebben we nu even geen geld voor, dat doen we wel een jaartje later’. Dit is een grote verantwoordelijkheid. Een verantwoordelijkheid die gemeenten heel adequaat hebben opgepakt.
Maar ook een taak die nog niet is uitontwikkeld, de transformatie is nog niet klaar.
Ik zie en waardeer de enorme inspanning is geleverd. Door mensen als Jurgen van Houdt. Wethouder in Enschede. Hij begeleidt mensen met weinig opleiding naar banen in de zorg, gaat op die manier ook eenzaamheid onder ouderen in de stad tegen, en is daarmee een voorbeeld van een koploper in het sociaal domein: de tête de la course, zou ik zeggen.
Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid om te zorgen dat mensen als Jurgen van Houdt ruimte houden. Ruimte waarin u eigen afwegingen kunt maken. Ruimte waarin u uw dwarsverbanden kunt leggen. Ruimte die u kunt benutten.
We geven daarom een extra impuls aan het sociaal domein. Met een transformatiefonds van 118 miljoen.
Verder willen we voor gemeenten waarbij het over de schoenen loopt – ik zou bijna zeggen, in een chasse patat zitten – samen zorgen voor een ‘stroppenpot’ voor de problemen rond de uitvoering van de jeugdwet.
In die pot moet 200 miljoen komen. Fifty-fifty. 50% van het Rijk, 50% van de gemeenten.
Ik weet dat er in uw vereniging zorgen zijn. Ik weet dat er aan moties wordt gewerkt over het Interbestuurlijk Programma.
Als oud-wethouder snap ik die zorgen. Ik wil dat u weet dat u mij, nu en straks, aan uw zijde vindt bij de zorg voor de kwetsbaren in de samenleving.
Tegelijkertijd hoop ik dat u de positieve elementen van het Interbestuurlijk Programma rond de bouwopgave, de energietransitie, de ruimtelijke opgaven en de vele andere onderwerpen op waarde weet te schatten en met het kabinet samen oppakt.
Het is niet zo dat we nu niet meer met elkaar over geld kunnen praten. Natuurlijk blijft gewoon gelden dat als het kabinet met nieuwe plannen of wetten komt, we dat dan ook financieel netjes met elkaar gaan regelen.
Zo hebben we ook onafhankelijke deskundigen gevraagd nog eens goed te kijken naar de volumegroei jeugd, de ontwikkelingen van de BUIG. Dit laatste advies hebben we vorige week ontvangen, en we gaan daarover heel serieus met elkaar in gesprek.
We zijn partners.
Dames en heren.
Ruimte geven betekent ook ruimte voor experiment. Experimenteerruimte om tot het beste resultaat te komen.
Er lopen 150 experimenten in het kader van de Crisis- en Herstelwet, we zijn met frisse ideeën over de lokale democratie aan het 'proeftuinen', en er staan 175 pilots op de site van Aan de Slag met de Omgevingswet.
Bij mijn werkbezoek aan de Binckhorst in Den Haag zag ik onlangs dat een wethouder als Boudewijn Revis gretig gebruik van maakt van deze experimenteerruimte.
Hij heeft het roer radicaal omgegooid in de Binckhorst. In plaats van gronden zelf te kopen en te ontwikkelen, biedt de gemeente via het bestemmingsplan optimale vrijheid. Die aanpak werpt zijn vruchten af. Van onveilig en lawaaiig is de Binckhorst nu hip en trendy.
'Over 5 jaar zijn wij het nieuwe centrum van de stad,' wordt er al met de nodige branie geroepen.
Ik zal creatief blijven kijken naar wat er in de gemeente- en provinciewet en de WGR anders kan om maximaal ruimte te bieden aan dit soort creativiteit van het lokaal bestuur, maar ook om de variëteit in opgaven te bedienen.
Een centrumgemeente als Leeuwarden heeft nu eenmaal andere opgaven dan een kleine kern als Bronkhorst. De Randstad zoekt nu eenmaal andere oplossingen dan de Achterhoek.
Dames en heren.
U krijgt ruimte om te demarreren. U bent geravitailleerd. Maar dat neemt niet weg dat u zelf moet trappen. Met andere woorden: meer geld en meer ruimte scheppen ook verplichtingen.
Ik denk aan mensen als Henk Jan Meijer, burgemeester van Zwolle, die met 21 gemeenten en vier provincies innovatie aanjaagt in de regio. Hij doet dat onder het mom: als je meedoet, dan reageer je niet vanuit een ivoren toren of verkokerd op problemen, nee, dan ben je ook mede-eigenaar van het eindproduct.
Mede-eigenaar zijn is vrijwillig, maar niet vrijblijvend.
Daar zal ik overheden op aanspreken.
(…)
Ik zal ook blijven sturen op integriteit. Integriteit is en blijft een fundamenteel beginsel voor het werken in het openbaar bestuur. Dat kan ik niet vaak genoeg zeggen.
Om Ien Dales te citeren:
'Aantasting van de integriteit van de overheid betekent niets minder dan dat de overheid het vertrouwen van de burgers verliest.'
Elke integriteitsschending – groot, maar ook klein – is kortom een directe aantasting van de geloofwaardigheid van het openbaar bestuur.
Na de zomer kom ik met een Basistoets Integriteit. Die ben ik op dit moment samen met de VNG aan het ontwikkelen. Ik werk ook aan een verplichte VOG voor aantredende wethouders en aan verscherpte screening voor burgemeesters.
Dames en heren.
Er is al eerder gesignaleerd, in een aantal rapporten – ik heb aan een van die rapporten nog zelf meegewerkt – dat het verschil tussen de vergoeding voor raadsleden in kleine gemeenten en in grote gemeenten relatief groot is.
Dit jaar komt er daarom eenmalig 10 miljoen extra voor raadsleden. 10 miljoen extra betekent concreet dat raadsleden in de kleinste gemeenten er volgend jaar al zichtbaar iets bij gaan krijgen.
Ik wil samen met u kijken hoe we dit na 2018 verder oppakken.
(…)
Ik wil dat u weet dat ik achter u sta, u help, u ondersteun. En als het nodig is, dan ga ik voor u staan.
Achter mensen als Victor Molkenboer, burgemeester van Woerden. Je blijft met je poten van bestuurders af.
Ik roep u op om elk incident te blijven melden, de problematiek te blijven agenderen, actie te blijven ondernemen. Alleen op die manier trekken we de streep: hier stopt het, dit accepteren we niet.
(…)
Ik kom tot een eind. Maar niet voordat ik alle raadsleden en wethouders die afscheid hebben genomen bedank.
Mensen als Joop Heesters.
Met de partij Keerpunt ’74 kwam hij in de raad van Geertruidenberg, nu 44 jaar later, op 79-jarige leeftijd, neemt hij afscheid.
Uiteraard ook een warm welkom aan alle nieuwe raadsleden en wethouders die na de gemeenteraadsverkiezingen zijn aangetreden. Velen ervan uit lokale partijen. Zou dat ook wat betekenen voor de samenstelling van de VNG? Vraag ik vandaag maar wat prikkelend.
Ik denk aan mensen als Peter Raaijmakers uit St. Michielsgestel van de lokale partij PPA. Nog maar net tiener-af, en nu al wethouder. 21 jaar oud.
Ik wil Peter, Joop en jullie allemaal heel erg bedanken voor de tijd die jullie de afgelopen jaren geïnvesteerd hebben en de komende jaren gaan investeren in de publieke zaak.
Een onmiskenbaar voordeel van een lokaal bestuurder is dat jullie het gezicht bij het probleem kennen, de naam bij de zorgen en het verhaal achter hoe beleid het beste kan worden uitgevoerd.
Jullie hebben alleen al om die reden mijn vertrouwen. Vertrouwen dat wordt gegeven zonder een overdaad aan prestatieafspraken en regels, in de overtuiging dat het lokaal bestuur het geschonken vertrouwen waard is.
Dames en heren.
Jed Bartlet uit de serie The West Wing zei:
“Never doubt that a small Group of thoughtful committed citizens can change the world together. Because it’s the only thing that ever has.”
Met andere woorden: wij kunnen de toekomst van Nederland vormgeven.
Ik begon mijn verhaal met Tom Dumoulin. Over het belang van een team. Over het belang van samenwerken.
Tom Dumoulin, Laurens Ten Dam, Chad Haga en Wilco Kelderman kennen de taken over 11 dagen. Ze kennen de doelen. En, belangrijker, ze weten dat ze op elkaar kunnen rekenen.
Zo is het ook bij ons. We kennen de taken. We kennen de doelen. En ik weet dat ik op u kan rekenen.
De Tour is aan Tom en zijn team, een beter Nederland aan ons. Ik dank jullie wel.