Toespraak van minister Koolmees op de O&O conferentie te Den Haag
Minister Koolmees sprak op vrijdag 6 april 2018 op de O&O conferentie over de noodzaak van een leercultuur en over hoe leven lang leren nog voor veel mensen als levertraan proeft.
Goedemiddag,
Mag ik u een vraag stellen:
Wie van u heeft op het nachtkastje een fles levertraan staan?
Ah, ik had al zo’n vermoeden.
Ik zeg het wellicht wat cru,
maar leven-lang-leren proeft voor veel mensen
als levertraan:
Een vies goedje met een nare bijsmaak.
En dan kunnen we nog zoveel investeren en ons best doen,
en ik weet dat u dat doet,
als leren bitter blijft proeven,
dan gaan we er niet komen.
Graag stel ik er een ander beeld tegenover.
Anders dan levertraan, een échte lekkernij.
Ik heb het over een flinke scheut terpentijn,
op smaak gebracht met een vleugje zwavel.
Ik zie u al verlekkerd kijken!
En ik geef u groot gelijk.
Al 300 jaar zijn de flesjes met dit mengsel niet aan te slepen.
Het wondermiddel voor alle problemen.
In de volksmond ook wel bekend als Haarlemmerolie.
Over die twee beelden wil ik het vandaag met u hebben.
Over het verschil tussen dat wat moet en je daarom niet doet,
en dat wat je wilt en daarom werkt.
Over hoe de situatie nu is, en waar we naar toe moeten.
Over de weerbarstige realiteit,
van ’tegen heug en meug’ leren, alleen omdat je baas het zegt;
En over de omslag naar een mentaliteit van ‘al lerende werken’ aan je eigen toekomst:
een mentaliteit van zélf de controle pakken
over je werk en je leven,
omdat je er zélf beter van wordt.
Van die omslag hebben we allemaal profijt.
En we zijn er ook allemaal verantwoordelijk voor.
Voor zo’n mentaliteitsverandering moeten we dus allemaal in actie komen.
Het is veel te makkelijk om de bal alleen bij werkenden te leggen.
Je vormt een cultuur immers samen.
Noodzaak leercultuur
Dames en heren,
De omslag naar een leercultuur is
geen nice-to-have, maar een absolute must.
Alleen zó kunnen werkenden en bedrijven zich soepeltjes blijven voortbewegen op de arbeidsmarkt.
En alleen zó blijven ze tegen een stootje kunnen.
De arbeidsmarkt verandert,
en dat is niet alleen door ontwikkelingen als robotisering en globalisering.
Mensen werken langer door,
en niet elke baan is daarvoor geschikt.
Ook binnen sectoren gaat er de komende tijd veel veranderen.
De energietransitie waar we naar toewerken,
betekent een transitie van werk:
Als je de balans opmaakt komen er zo’n 100.000 potentiële vacatures bij.
Dat zijn in theorie 100.000 prachtige kansen op de arbeidsmarkt.
Maar het kunnen net zo goed 100.000 problemen worden,
als te weinig mensen over de juiste skills beschikken.
Het is té makkelijk om te denken dat een werkloze ICT’er straks wel aan de bak komt als installateur van slimme
meters.
Dames en heren,
We hebben het er al meer dan 20 jaar over.
Maar van oeverloos praten over leven lang leren wordt niemand vrolijk.
Toch denk ik dat we nu een tipping point hebben bereikt.
Een kantelpunt.
Er is namelijk niet alleen een noodzaak en een dringende urgentie voor een cultuuromslag,
we hebben ook genoeg mogelijkheden om die omslag te bereiken.
Successen tot nu toe
Nu weet ik dat ook u de noodzaak en urgentie ziet,
en dat u de mogelijkheden benut.
Via O&O fondsen gaat er €240 miljoen naar scholing.
Het is geld dat deuren openmaakt:
bedrijven spenderen ongeveer €1,7 miljard aan opleidingen,
juist ook door de stimulans van de fondsen.
Die gezamenlijke investeringen en commitment leveren ook echt wat op:
Niet alleen volgen steeds meer mensen een opleiding,
je ziet ook dat steeds meer mensen breder geschoold zijn,
zodat ze makkelijker van baan kunnen veranderen.
De keerzijde is dat het voornamelijk hoogopgeleiden en jongeren zijn.
Meer dan een kwart van de hoogopgeleiden volgt consequent opleidingen.
Van de laagopgeleiden is dat minder dan 1 op 10.
Een harde kern van één op de vijf werkenden
heeft nog nooit een training of cursus gevolgd.
Voor hen blijft leren een nare bijsmaak geven:
van nare schoolherinneringen,
én van ergens niet goed in zijn.
Als we willen anticiperen op wat komen gaat,
en als we kansen willen pakken,
moeten we dus niet alleen inzetten op scholing,
maar ook op een cultuuromslag:
van moeten naar willen.
Een omslag naar eigen controle dus.
Met werkenden in the driver’s seat.
En juist dat laatste staat nog in de kinderschoenen.
Hoe bereik je cultuurverandering
Hoe verander je zo'n cultuur?
Een ding staat vast: het is niet in één dag geregeld.
In de brief die ik de Kamer op 12 maart stuurde, heb ik een aantal positieve bewegingen en ontwikkelingen
genoemd:
Ik ben allereerst met sociale partners afspraken aan het maken om een leercultuur te stimuleren,
en belemmeringen weg te nemen.
Onderling maken sociale partners ook afspraken,
bijvoorbeeld in arbeidsvoorwaarden en O&O fondsen.
De SER gaat samen met veel stakeholders een beweging van onderop stimuleren.
En we gaan onze kennis over leren verder ontwikkelen en delen.
Ik kom hier straks op terug.
De eerste voorwaarde om het kantelpunt te bereiken,
is dat we het samen doen.
Werkgevers en werknemers voorop.
Maar er zijn veel meer spelers.
Het Rijk...Onderwijs…Het UWV…En de O&O fondsen natuurlijk
De lijst van betrokkenen is zo lang,
dat ik deze niet helemaal ga opnoemen.
De meesten zijn vandaag aanwezig.
En dat is natuurlijk fantastisch.
Het laat committment zien,
en team spirit.
Samen moeten we het doen,
vanuit onze eigen kracht.
Rol O&O fondsen
De rol van de O&O fondsen vind ik daarbij een bijzondere,
en een belangrijke.
U staat met één been in het kantoor van de manager,
en met het andere op de werkvloer.
U bent daarmee de ideale matchmaker die de eerste date tussen werkgever en werknemer kan opzetten.
Daarbij werken uw inzet en investeringen aanstekelijk,
zoals ik eerder zei.
Maar, om u nog een compliment te geven,
en dan houd ik op:
Ik vind dat u zich moeiteloos aanpast aan de moderne tijd.
Een schoolvoorbeeld van leven-lang-leren, zeg maar!
Allereerst door in te zien dat je eigen regie samen moet oppakken.
Controle geven is immers wat anders dan iemand maar aan zijn lot overlaten.
En u pakt daarin ook uitsekend de rol van matchmaker.
Dit kwam ook duidelijk naar voren in de gesprekken die ik onlangs voerde met drie O&O fondsen.
Daarnaast past u zich ook aan,
door steeds meer samen op te trekken.
Ook dat is een leerproces.
Je bereikt meer door krachten en inzichten te bundelen.
Rol van de overheid
Zo zie ik mijn eigen rol ook:
als die van bundelaar, en versterker.
Ik vind het niet alleen mijn taak om voor de noodzakelijke randvoorwaarden te zorgen,
maar ook om uw plannen te ondersteunen en stimuleren.
Zoals u wellicht weet wil ik de huidige fiscale scholingsaftrek omzetten naar een individuele leerrekening.
Juist met zo’n individuele leerrekening kun je als individu zelf de verantwoordelijkheid nemen over je toekomst.
Graag wil ik samen met u leren van bestaande vormen van leerrekeningen,
en daaruit lessen trekken.
Tegelijkertijd moet de aanpak ook aansluiten bij die van private leerrekeningen.
Ik nodig u bij deze van harte uit om onze krachten slim te bundelen,
en samen op te trekken bij de verdere uitwerking van de leerrekening.
Dames en heren,
Een potje geld alleen
zorgt niet voor beweging.
Geld is niet het enige instrument,
en niet altijd de oplossing.
Daarom wil ik graag stimuleren en faciliteren wat werkt.
Daarbij wil ik ook gedragsexperimenten inzetten,
waarin vragen centraal zoals:
Hoe kun je mensen verleiden zelf de controle te nemen?
Hoe neem je de bijsmaak van leren weg?
We tasten niet volledig in het duister.
Een aantal antwoorden hebben we al.
Wat je bijvoorbeeld ziet is dat mensen niet altijd trots zijn op hun leerprestaties,
maar wel op hun vakmanschap.
Dan kan je de woorden scholing en cursus maar beter achterwege laten,
en in plaats daarvan bekijken hoe ze in hun vakmanschap kunnen groeien.
Experimenten laten ons natuurlijk ook weer zien wat wel en niet werkt in de praktijk.
Daarom stel ik voor deze pilots actief te delen onder elkaar.
Dat sluit aan bij de visie van de O&O fondsen,
die ook willen inzetten op good practices.
Leven-lang-leren is dus ook voor ons een permanente leergang!
We moeten mensen niet alleen bewust maken van de noodzaak om te leren,
we moeten ook kijken hoe we ze over de streep kunnen trekken,
en ze laten zien hoe het kan.
Daarbij staat transparantie en inzicht voorop.
Als je wilt dat mensen zelf verantwoordelijk zijn,
moeten ze ook weten hoeveel geld er beschikbaar is,
welke opleidingen nuttig zijn om te volgen,
en wat ze op de werkvloer kunnen doen aan ontwikkeling.
Voor veel mensen is het vaak nog zoeken naar een speld in een hooiberg.
Slot
Dames en heren,
Een bedrijf kan alleen groeien, als de mensen kunnen groeien.
Maar in de waan van de dag is daarvoor vaak
of te weinig tijd,
of te weinig geld.
De focus ligt daardoor bijna altijd op productie.
Er is te weinig aandacht voor de realiteit van morgen.
Voor ontwikkelingen van robotisering, globalisering.
Voor langer doorwerken. Voor energietransitie.
We moeten samen een inschatting maken van groei en krimp.
Daarbij is de juiste kennis noodzakelijk.
Ook daarom moeten we onze krachten en kennis samenbrengen.
Ik hoop samen met u een doorbraak te realiseren.
Want al proeft de term als levertraan,
leven-lang-leren zorgt ervoor dat werknemers fit de eindstreep halen,
dat ze de kennis en skills hebben voor nieuw werk,
en dat daardoor ook de arbeidsmarkt soepel beweegt.
Dat is driedubbele winst.
Graag zet ik samen met u ik de beweging voort naar deze wonderolie!
Met een noodzaak, urgentie, en genoeg mogelijkheden in het vizier
is er niet alleen geen weg meer terug,
er is ook geen excuus om terug te willen.
Dank u wel.