Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 29 maart 2018
RUTTE
Allereest kwam ik vanmorgen terug uit New York. Ik was daar met Stef Blok vanwege het Nederlandse voorzitterschap deze maand maart van de Veiligheidsraad. We zijn uiteraard dit hele jaar lid daarvan en deze maand waren we voorzitter. En een goede discussie gehad over het moderniseren van vredesmissies. Plan is nu om die discussie voort te zetten, hopelijk leidend tot een voorzitterschapsstatement in april, een high level bijeenkomst rondom de Algemene Vergadering in september op uitnodiging van de secretaris-generaal. En dan met Ivoorkust, waar we intensief mee samenwerken met president Ouattara van Ivoorkust proberen we in december, als zij voorzitter zijn van de raad, ook tot een resolutie te komen over de modernisering van vredesmissies. Met het doel dat die een duidelijker mandaat krijgen, dat de training en equipment verbetert, zeker ook van de troepen uit Afrika. Dat uiteindelijk de impact van die missies verbetert daardoor. En daarnaast het hele vraagstuk van rotatie, zoals we nu toch heel veel moeite hebben gehad steeds om de helikopters te vervangen, eerst door de Duitsers, nu door de Canadezen, heel goed nieuws overigens dat de Canadezen dat doen. Maar dat je in de toekomst veel meer een automatisme krijgt in het rotatieschema. Dus heel nuttig om die discussie op dit niveau nu ook echt te starten met ook de actieve betrokkenheid van heel veel landen, er waren tegen de 70 sprekers.
Dan is natuurlijk die veiligheid van onze militairen op missie is ook afhankelijk van de informatie van de inlichtingendiensten. Daartoe is uiteraard ook een wijziging van die wet op de inlichtingendiensten, de zogenaamde WIV, is hangende. De Kiesraad heeft vandaag bevestigd wat er al aan zat te komen, namelijk dat een krappe meerderheid heeft gestemd bij het referendum over de WIV, het raadplegend referendum, tegen die wet heeft gestemd. De wet vraagt ons nu, daar zijn we nu mee begonnen, om die uitslag goed te wegen. Daar zijn we dus mee begonnen als kabinet vandaag. Ik kan over die uitslag natuurlijk, die uitslag is er maar over die weging niet vooruit lopen. Dat gaat de komende weken plaatsvinden, zo snel mogelijk.
Dan over de aardgaswinning is vandaag een belangrijk besluit genomen. We hebben besloten om stapsgewijs over te gaan tot een volledige beëindiging van de gaswinning in Groningen. De winning van 12 miljard kuub die we eerder toe hebben besloten is een tussenstand. Eindstation is nul, waarbij we onvoorwaardelijk kiezen voor veiligheid voorop. We nemen nu al verschillende maatregelen om dat doel te bereiken, zoals de bouw van een stikstofinstallatie, de overschakeling van industriële grootverbruikers op andere vormen van energie. En ook zal de export naar het buitenland de komende jaren worden afgebouwd en zetten we in op een verduurzaming van de gebouwde omgeving. Dit in een notendop. Eric Wiebes zal aansluitend aan deze persconferentie voor u beschikbaar zijn om uitvoerige toelichting te geven op de besluiten die vandaag zijn genomen.
Tot zover. Ik ga even mijn telefoon op trillen zetten, misschien helpt dat.
VRAAG (JOURNALIST ONBEKEND)
Minister Kaag zei dat de Libische detentiecentra dicht moeten, en zij is eigenlijk de enige minister in Europa die dat zo heeft gezegd. Hoe gaat u dat binnen de EU bepleiten? Moet dan de steun aan de Libische kustwacht die die mensen daarheen brengen ook stoppen, of de betalingen aan Libische regering ook voor omstandigheden in die centra?
RUTTE
Het is in de eerste plaats een uitspraak van onze intentie, wat wij belangrijk vinden. Omdat de omstandigheden in een aantal van deze detentiecentra, of eigenlijk in de meeste van de detentiecentra, mensonterend zijn. Daarnaast is er ook sprake natuurlijk van ernstige mensenrechtenschendingen. Nederland heeft samen met Frankrijk het initiatief genomen in de Veiligheidsraad om daar ook een veroordeling voor te krijgen. Eén van de speerpunten van het Nederlandse lidmaatschap van de Veiligheidsraad, accountability. Dus het is heel belangrijk denk ik dat Sigrid Kaag daar gisteren geweest is, ook heeft gezegd: dit is niet om aan te zien, dit moet stoppen. En we hebben niet nu een heel actieplan waarbij we tot drie cijfers achter de komma weten wie we gaan bellen om dat te bereiken, maar daar gaat aan gewerkt worden.
STANS (BNR)
Over de uitslag van het referendum. U zei zo snel als mogelijk komen met een reactie. Kan dat, heeft u iets concreter wanneer dat dan is? Want iedereen kijkt daar natuurlijk reikhalzend naar uit.
RUTTE
Nee.
STANS
Niet op een achternamiddag, maar we zijn anderhalve week na het referendum. Dus zou er iets meer antwoord op kunnen komen voor Nederland?
RUTTE
Nee. Zo snel mogelijk.
STANS
Gisteren kwam er nog wel een ander rapport naar buiten, van de toezichthouder op de inlichtingendiensten. Dat was heel kritisch over met name het delen van privacy-informatie, in dit geval van vermeende jihadisten, met buitenlandse diensten. Maar het laat nou een beetje in het midden of dat rapport niet ook een week eerder, of twee weken eerder, naar buiten had kunnen worden gestuurd. Had dat moeten gebeuren wat u betreft?
RUTTE
Nou daar heeft volgens mij mevrouw Ollongren vandaag u over geantwoord.
STANS
Ja maar het blijft een beetje in het midden of het nou eerder naar buiten had gekund. Wat vindt u? Achteraf bezien.
RUTTE
Mevrouw Ollongren heeft dat volgens mij goed uitgelegd. Er staat een reactietermijn voor. Dit rapport ging niet over de nieuwe wet, dit ging over uitvoering van de huidige wet. Er liggen altijd rapporten van de CTIVD waar we op moeten reageren. Dat doen we altijd heel zorgvuldig. En in dit geval was het extra ingewikkeld omdat het gaat over een kwestie van een nieuw initiatief wat mede Nederland heeft genomen in 2016 tijdens het voorzitterschap van de Europese Unie, om een veel intensievere samenwerking te bewerkstelligen van de inlichtingendiensten van Europa maar ook Noorwegen en Zwitserland. Dat verloopt succesvol en de CTIVD heeft kanttekeningen geplaatst bij de informatiedeling. We hebben overigens alle adviezen overgenomen. Dat vraagt dus ook, zoals ook mevrouw Ollongren gezegd heeft, vraagt dat ook contact met al die andere diensten. Het is niet zo dat je als Nederland in je eentje op zo’n rapport kunt reageren, die reactie moet worden afgestemd met de andere diensten. Dat kost ook tijd. En het ging dus niet over dit referendum.
STANS
Maar begrijpt u dat mensen wel graag dit van tevoren hadden geweten, omdat het juist ging over informatiedeling. En het veelgehoorde argument bij de nee-stemmers was juist zorgen over het delen van informatie met buitenlandse diensten.
RUTTE
Maar nogmaals: dit rapport gaat niet over de nieuwe WIV, echt niet.
VAN DOMMELEN (NOS)
Toch nog even hier op doorgaan, want het gaat niet over de nieuwe wet maar het gaat over het verschijnsel delen van informatie met buitenlandse diensten. Dat is zowel onder de nieuwe als de oude wet een issue. En het was ook voor heel veel kiezers een issue. Vindt u het dan niet heel erg procedureel om te zeggen ja, we waren nog bezig met de afstemming. Je kan dan toch die conclusie wel al vast in het debat brengen, omdat je dat eerlijk naar de kiezers vindt, van: u moet alles weten, u moet alles kunnen afwegen.
RUTTE
Dat zijn echt verschillende zaken. Deze informatiedeling vindt plaats in het kader van de huidige wet. CTIVD heeft er een aantal kanttekeningen bij geplaatst, die nemen we over. Waar de nieuwe wet over gaat is of je kabelgebonden grootschaliger informatie kunt verzamelen die dan van te voren, met toestemming, en als je dan onderdelen daarvan zou willen lezen of uitluisteren moet er weer apart toestemming voor worden gegeven. Dat is echt een andere kwestie.
VAN DOMMELEN
Maar toch niet helemaal, met permissie. Want het issue in het maatschappelijk debat was: onze data gaan ook naar het buitenland en is daar wel, zijn daar wel goede waarborgen voor. Dat staat zowel in de oude als in de nieuwe wet, daar verandert met die nieuwe wet niet fundamenteel iets aan. En dan zou ik dat als kiezer toch wel willen weten, en dan voel ik me toch een beetje bekocht als ik een week later ineens hoor: oh er was informatie maar die mocht ik kennelijk niet weten.
RUTTE
U heeft mevrouw Ollongren gehoord: er is vanuit BZK hard gewerkt aan een kabinetsreactie, daar staat zes weken voor. Dit moest worden afgestemd met buitenlandse diensten. Zo liggen de feiten.
VAN DOMMELEN
Maar dat is toch heel procedureel? Je kan toch zeggen dan gaan we in ieder geval de informatie die mensen thuis moeten weten alvast in een kort bericht naar buiten brengen. Daar hoef je niet voor te wachten tot je dat hele rapport af hebt.
RUTTE
Met het risico dat je de samenwerking met de buitenlandse diensten schaadt omdat wij iets naar buiten brengen wat nog niet is afgestemd met die buitenlandse diensten.
VAN DOMMELEN
Dan had je dat kunnen zeggen: dat kunnen we nog niet doen, er ligt wel wat informatie die u hoort te weten als kiezer. Want nu is het risico dat de kiezers zeggen: nou lekker dan, in Den Haag stoppen ze zo’n rapport weg en een week later komt ineens de aap uit de mouw. Dat is ook een risico wat u nu loopt.
RUTTE
Dat is nou eenmaal als je een referendum hebt, dat er altijd natuurlijk het werk ook gewoon doorgaat. Er ligt een CITVD –rapport, met vaste reactietermijnen, en om goede redenen is het zo gegaan.
VAN DOMMELEN
Maar ik hoor u ook niet zeggen dat u het achteraf best ongelukkig vindt dat het nou eenmaal niet anders kon.
RUTTE
Nogmaals: ik snap dat je natuurlijk zo veel mogelijk informatie wilt hebben tijdens het referendum. Maar dit ging niet over de nieuwe wet. Het ging niet over wat je op de kabel kunt afluisteren op een veel groter schaal dan het thans mogelijk is binnen de huidige wetgeving. Dit ging over het delen van informatie met buitenlandse diensten waar Nederland een belangrijke speler in is geweest tijdens ons voorzitterschap om dat te organiseren vanuit de AIVD. Dat verloopt succesvol, is ook van groot belang dat diensten snel, hoewel ze allemaal hun eigen wettelijke kaders hebben, dat ze snel met elkaar informatie kunnen uitwisselen. Zeker in gevaarzettingssituaties. Waarbij je niet eerst probeert al die rechtstelsels op elkaar af te stemmen want dan ben je tien jaar verder. En intussen gaat het terrorisme ook door. Dus ik denk dat dat een hele pragmatische benadering is die we daar gekozen hebben, waarvan de CTIVD zegt, die doet regelmatig toezichtsonderzoek, brengt daar rapporten over uit, dat moet je op een aantal punten aanscherpen. Dat doen we allemaal.
GEERTS (NOS)
Ik weet dat er dadelijk een persconferentie komt, toch nog wat vragen over de gaswinning.
RUTTE
Die wil ik echt naar Eric Wiebes verwijzen.
GEERTS
Ik vroeg me wel af, en daar kunt u ook antwoord op geven, hoe dat zijn doorwerkingen heeft op de rijksbegroting.
RUTTE
Zoals altijd gezegd is dat geen factor. De factor is leveringszekerheid versus veiligheid. En Eric Wiebes heeft ons laten zien dat de laatste inzichten zijn dat we niet alleen terug kunnen naar twaalf in de komende vier, vijf jaar maar dat we tegen het einde van het volgende decennium terug kunnen naar nul. En ons doel was altijd terug naar nul, zolang dat leveringszekerheid niet schaadt, vanuit het oogpunt van veiligheid. En ja de rijksbegroting is echt ondergeschikt daaraan.
GEERTS
Maar u heeft dus inderdaad al een stappenplan gemaakt waardoor je uiteindelijk op nul kunt en waardoor dus ook de minister van Financiën rekening moet houden met gedempte inkomsten over die periode.
RUTTE
Ja, dat is heel moeilijk in te schatten. Die gasopbrengsten nemen natuurlijk ook af naar mate je steeds minder wint, omdat het winnen zelf ook steeds meer geld kost bij lagere winningshoeveelheden. En daarnaast heb je natuurlijk allerlei bijkomende kosten die er nu zijn vanwege de aardbevingsrisico’s. Hoe dat allemaal precies op elkaar inwerkt dat zien we wel, maar sorry, we kunnen niet zeggen als kabinet al jaren: geld speelt geen rol, het gaat hier om veiligheid versus leveringszekerheid. Het inzicht nu is we kunnen terug naar nul. Dan moet je het ook doen.
GEERTS
Heeft het wel zijn invloed op de komende voorjaarsnota?
RUTTE
Dat zou kunnen, dat moeten we nu allemaal gaan bekijken. Maar dat is echt vers twee.
DE VRIES (DE VOLKSKRANT)
Meneer Rutte ik wil het nog even over het referendum hebben, en dan specifiek het instrument. De Kiesraad maakte ook bekend dat ruim de helft van het electoraat kwam opdagen, meer dan zes miljoen mensen. Kunt u nog eens aan die mensen uitleggen, blijkbaar vonden ze het instrument nuttig, omdat ze eraan deelnamen, kunt u nog eens uitleggen waarom het goed is dat dat referendum wordt afgeschaft?
RUTTE
Die conclusie kun je niet trekken. Ik heb ook deelgenomen aan het referendum en ik vind het geen goed instrument. Maar het is er. Ik denk dat heel veel mensen gestemd hebben omdat er nu een raadplegend referendum plaatsvond. Dus daar kun je niet de conclusie uit trekken dat al die mensen ook achter het instrument staan. Veel mensen waarschijnlijk wel, maar niet iedereen. En de reden dat het kabinet het wil afschaffen is omdat we hebben gezegd: dit is een onvoldragen instrument. Voldragen zou zijn een volledig referendum, daar is deze coalitie verdeeld over. Dus dat is niet een voornemen van dit kabinet. Maar dit instrument, waarbij Nederland alleen een advies kan geven, daarvan hebben wij in de formatie tegen elkaar gezegd: dat is niet wat je wilt.
DE VRIES
U heeft dus wel gestemd, maar bent tegen referenda.
RUTTE
Zo is het. En dat geldt denk ik voor heel veel mensen in mijn partij die gestemd hebben. Maar het is er nu, dus je kunt.. dan kun je ontzettend blijven zeuren van: ik ben er tegen. Als het dan vervolgens plaatsvindt ben ik iemand die van zijn democratisch recht gebruikmaakt om wel te gaan stemmen. Dus ik heb gestemd, ik heb voor gestemd. En dat zal voor veel mensen gelden. Maar er zullen ook zoals u terecht zegt veel mensen zijn die zeggen: ik heb gestemd omdat ik ook het instrument als zodanig steun. Ja dat is altijd in een democratie, dat je een hele waaier aan opvattingen hebt.
DE VRIES
Nu zijn er tal van experts en vrijwel de voltallige oppositie die zeggen: waarom niet nog even de evaluatie afwachten, of de staatscommissie die zich ook beraadt op vernieuwing van het bestel. Waarom eigenlijk niet? waarom zo’n enorme haast?
RUTTE
Omdat wij een formatie hebben gehad van zeven maanden en menig thema uitvoerig hebben kunnen uitdiepen in die zeven maanden. Dit was er één van en daar hebben we met elkaar een aantal politieke conclusies over hebben getrokken.
DE VRIES
Maar de staatscommissie gaat wellicht ook wel wat zeggen over referenda. Misschien is het goed als het instrument dan nog bestaat op het moment dat die commissie zo’n voorstel doet?
RUTTE
Zou kunnen. Alleen het instellen van commissies kan geen reden zijn om niet te besturen. Je moet ook wel gewoon blijven besturen. En deze coalitie heeft zich een oordeel gevormd na uitvoerige discussie in de formatie over dit instrument. En vastgesteld dat er verschillend wordt gedacht over de wenselijkheid van een volwaardig referendum.
DE ZOETEN (NIEUWSUUR)
Ik had nog even een paar vragen. U zegt we gaan zo snel mogelijk iets doen met die uitslag, maar de wet gaat 1 mei in. Wilt u dat voor 1 mei doen?
RUTTE
Zo mogelijk. We gaan kijken of dat lukt.
DE ZOETEN
En waarom zou dat niet lukken? Want u heeft nu niet te maken met allemaal buitenlanden die er ook nog iets van moeten vinden.
RUTTE
Zo is het.
DE ZOETEN
Dus het kan?
RUTTE
Dat zou kunnen. Maar ik kan geen garantie geven.
DE ZOETEN
Mevrouw Ollongren zei we moeten tegemoetkomen, ook aan die nee-stem. Betekent dat dat er iets gaat veranderen sowieso?
RUTTE
Laat ik daar niet over speculeren. Ik ben als voorzitter van de Raad gehouden om de conclusies naar buiten te brengen. En niet de tussenstanden. Dus laat ik daar niks over zeggen.
DE ZOETEN
Nee maar er wordt wel gezegd we komen tegemoet, dus dat impliceert wel dat er iets gaat gebeuren.
RUTTE
Ja, maar de vakminister heeft daar de vrijheid om iets ruimer te spreken dan ik. Ik vind dat ik als voorzitter van de club gehouden ben om hier vooral de besluiten te brengen en niet de tussenstanden.
DE ZOETEN
Ik ben toch ook nog even zeer verbaasd over uw argument dat het rapport van de CTIVD over de oude wet ging. Want in dat rapport staat nadrukkelijk ook dat het betrekking heeft op de nieuwe wet. En het gaat heel nadrukkelijk over de garanties die er zijn bij het uitwisselen van informatie met buitenlandse diensten. En daar is de CTIVD ook kritisch over. En er is ook een voorbeeld in dat het een keer mis is gegaan. Dat is heel belangrijk geweest in die discussie. Dan kunt u toch niet zeggen dat heeft er niks mee te maken, met dat referendum?
RUTTE
Dat zeg ik niet. Ik zeg alleen het heeft niets met de nieuwe wet te maken. Ik snap heel goed…
DE ZOETEN
Maar in het referendum ging het hier toch ook over?
RUTTE
Het referendum ging over de vraag of het grootschalige, het referendum ging over de vraag of de wet er moet komen. En die wet behelst een grote wijziging ten opzichte van de Wiv 2002. En de kern daarvan is dat er grootschaliger kabelgebonden informatie kan worden verzameld. Met allerlei garanties van toezicht en ook weer aparte toestemming vragen
DE ZOETEN
Maar dat weet ik allemaal …
RUTTE
Laat me het even afmaken. En ook weer aparte garanties waar het betreft het eventueel uitlezen of beluisteren van informatie. Dat betekent dat die informatie die veel grootschaliger is ook gedeeld zou kunnen worden onder allerlei strikte voorwaarden opnieuw met buitenlandse diensten. Daar ging natuurlijk het referendum over. Die ging niet over de vraag of de huidige Wiv voldoet. Dit onderzoek gaat over de vraag of een hele pragmatische samenwerking die door onze AIVD is opgezet in de context van de huidige wet, of daar in alle opzichten de dingen goed lopen. En daarvan heeft de CTIVD gezegd je kunt een paar dingen beter doen, en die nemen we over.
DE ZOETEN
Maar dat is wel relevant, omdat één van de vragen was bij die nieuwe data die worden soms nog ongeëvalueerd gedeeld met buitenlandse diensten. Dat gebeurt nu ook met telecommunicatiedata en dat gaat niet altijd goed. En dat was de discussie, welke garanties hebben we dat dat dan wel goed gaat? En dan is het toch relevant dat het nu onder de oude wet ook niet altijd goed gaat?
RUTTE
Mijn argument is ook niet dat het niet zou moeten omdat het niet over de nieuwe wet gaat maar over de oude wet. U vraag, van uw collega althans was, hoe weeg je dat. Nou ik weeg het zo dat we hebben zes weken reactietermijn, we moeten dit afstemmen met buitenlandse diensten en BZK, mevrouw Ollongren, is daarmee bezig geweest. Je kunt dat niet naar buiten brengen zonder dat je ook toestemming hebt van je partners dat dat zo kan. Dus dit is niet een nationale aangelegenheid.
DE ZOETEN
Maar u vindt het niet op zijn minst dan jammer dat het niet eerder kon?
RUTTE
Dat zei ik al eerder, het is altijd beter als je natuurlijk zo veel mogelijk informatie al eerder had kunnen geven. Maar je kunt niet de relatie met je buitenlandse diensten schaden, dat gaat niet.
DE ZOETEN
Tot slot één vraag, want u zegt het is zo meteen aan meneer Wiebes. Maar u kondigt aan de gaswinning gaat terug naar 0. Kunt u wel zeggen op welke termijn dat dan is?
RUTTE
Voornemen is eind volgend decennium.
DE ZOETEN
Eind volgend decennium?
RUTTE
Dus we gaan de komende vier, vijf jaar terug naar 12 en dan bouwt het in de loop van het decennium af naar 0.
JONKER (DE TELEGRAAF)
Onze rechtsstaat is gebaat bij getuigen. Maar kunnen we hen en hun familie nog wel goed beschermen? Vandaag is de broer van een kroongetuige dood geschoten.
RUTTE
Ja dat is natuurlijk verschrikkelijk. Dat is echt verschrikkelijk wat er vandaag weer is gebeurd. Weer een liquidatie in Amsterdam, volstrekt onacceptabel en onaanvaardbaar. Ik ga over de zaak verder niks zeggen. Al het onderzoek is gaande dus het is niet aan mij nu om daar verder commentaar op te geven anders dan te zeggen het is totaal echt verschrikkelijk wat daar gebeurd is weer.
JONKER
En in algemeen, in eerdere zaken speelde dit ook, dat getuigen aangaven dat zij onvoldoende beschermd worden. Vindt u dat daar meer aan gedaan moet worden, aan die bescherming?
RUTTE
U stelt die vraag toch in de context van de ontwikkeling van vandaag. In algemene zin geldt natuurlijk dat wij onze getuigen maximaal beschermen. Maar u trekt de conclusie uit wat vandaag gebeurd is, en ik wil daar eerst, ik vind echt dat het onderzoek moet plaatsvinden eerst.
VRAAG (JOURNALIST ONBEKEND)
Nederland was de afgelopen maand voorzitter van de VN Veiligheidsraad. In hoeverre werd dat voorzitterschap gecompliceerd door het ontbreken van een directe opvolger van toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Zijlstra?
RUTTE
Niet.
VRAAG
Niet? U heeft geen enkele last ondervonden van dat er geen nieuwe minister voor handen was op 1 maart?
RUTTE
Nee, omdat zijne majesteit de Koning altijd beschikt over dienaren, ministers, om de functies uit te oefenen. En in dit geval is dat Sigrid Kaag die de functie waarnam. Die heeft ook twee keer voorgezeten.
VRAAG
U heeft het idee dat Nederland alles uit het voorzitterschap heeft kunnen halen wat daarin zat?
RUTTE
Dat heb ik niet alleen, dat is ook wat wij te horen hebben gekregen de afgelopen dagen. En dat was meer dan de gebruikelijke beleefdheden. Karel van Oosterom, de permanente vertegenwoordiger en zijn team van bijna 70 mensen, ook met stagiairs en alles erop en eraan, zijn dag en nacht bezig. En hebben op het terrein van Syrië, resolutie 2401, op het terrein van vredesmissies, we zijn uiteraard ook voorzitter van het sanctiecomité Noord-Korea. We zijn lid van het sanctiecomité Iran. Dus op al die vlakken is ook in deze maand heel veel gebeurd. En die bijeenkomst gisteren was echt voortreffelijk voorbereid met het secretariaat van de Secretaris-Generaal en zijn staf. We hadden daar een bomvolle zaal waar ook op het niveau van ministers van Buitenlandse Zaken en adjunct-ministers van Buitenlandse Zaken, Duitsland, Indonesië, de minister van Buitenlandse Zaken van Canada, echt uit de hele wereld mensen naartoe waren gekomen. Dat gebeurt niet als het Nederlandse voorzitterschap niet impact heeft.
JOOSTEN (ELSEVIER)
Kunt u ook aangeven wat het nut is geweest voor Nederland van dit voorzitterschap?
RUTTE
Voor Nederland? Nou Nederland is de zeventiende economie van de wereld en we zijn de top tien contribuanten van de Verenigde Naties. Wij zijn in absolute omvang de vijfde exporteur van de wereld. Dat is in harde volumes. Dat betekent dat Nederland bij uitstek gediend is bij een sterke internationale orde, gebaseerd op het multilateralisme. Of dat nou de Verenigde Naties is of de NAVO of de EU. Dus alle kansen die wij krijgen om te investeren in die multilaterale wereldorde is van vitaal belang voor onze belangen, voor Nederland. Voor banen hier, voor veiligheid, bescherming, ingebed zijn in sterke structuren. En dus als je de kans krijgt om lid te zijn van de Veiligheidsraad om hem een maand voor te zitten, dan is dat een direct nationaal Nederlands belang. Is de wereld dankzij die maand één groot Zwitserland geworden? Nee. De problemen zijn hardnekkiger dan dat. Maar we hebben op een aantal punten kunnen proberen om weer stappen te zetten. Goed weekend.