Kabinet onderzoekt maatschappelijke effecten van technologische ontwikkelingen
Nieuwe technologieën zoals robots, kunstmatige intelligentie en virtual en augmented reality kunnen belangrijke waarden als privacy, non-discriminatie, menselijke waardigheid (bijvoorbeeld als robots zorgtaken overnemen), mensenrechten en het recht op een eerlijk proces zowel versterken als ondermijnen. Dat stelt het Rathenau Instituut. Het biedt ook maatschappelijke en economische kansen, kansen voor grotere efficiëntie en kwaliteitsverbetering van dienstverlening, of kansen voor het onderwijs.
Het kabinet zal daarom meer onderzoek doen naar de maatschappelijke effecten van technologische ontwikkelingen en richt een interdepartementale werkgroep op. Ook wordt het budget van de Autoriteit Persoonsgegevens bijna verdubbeld. Dat heeft de ministerraad besloten op voorstel van minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK), mede namens staatssecretaris Knops van BZK, staatssecretaris Keijzer van Economische Zaken en Klimaat (EZK), minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid (JenV) en minister Dekker voor Rechtsbescherming.
Het Rijk experimenteert, binnen strikte wettelijke kaders, met de inzet van data-analyse om inzicht te krijgen op kindermishandeling, patronen van ondermijnende criminaliteit, en migratieroutes en –motieven van asielzoekers. Omdat nieuwe technologieën vrijwel alle beleidsterreinen raken, is het belangrijk dat de overheid zowel intern als met de buitenwereld de ontwikkelingen duidt en snel en verantwoord kan leren van maatregelen in de praktijk. Dit vraagt om een wendbare en innovatieve overheid. EZK werkt met het bedrijfsleven samen om de kansen van digitalisering en robotisering in bijvoorbeeld de maakindustrie te benutten voor extra banen en inkomsten. Door innovatie actief te ondersteunen, blijven kennis en verdienvermogen in Nederland. Ook maken overheden, kennisinstellingen en bedrijven samen afspraken over het gebruik van ‘big data’ en privacy van consumenten in het economische verkeer. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) organiseert ronde tafels over de personalisatie van nieuws, vrijheid van informatie en onafhankelijkheid van de journalistiek. En het ministerie van BZK zal zich richten op de brede dialoog over publieke waarden en mensenrechten en de waarborging hiervan in de informatiesamenleving.
Het kabinet herkent de door het Rathenau Instituut gesignaleerde noodzaak om meer onderzoek te doen naar de maatschappelijke effecten van technologische ontwikkelingen. Er zal een interdepartementale werkgroep worden opgericht die zich buigt over digitaliseringsvraagstukken. Ter voorbereiding daarop laat minister Ollongren momenteel juridisch-wetenschappelijk onderzoek doen naar de effecten van het gebruik van algoritmen op de mensenrechten. Een groep van experts zal op basis hiervan mogelijke oplossingsrichtingen inventariseren. Er zal ook onderzoek worden gedaan naar de kansen en risico’s die zich in de nabije toekomst gaan voordoen rondom algoritmen die ‘besluiten nemen’ en hoe deze zich verhouden tot de bestaande juridische kaders. Daarnaast dient het kabinet een adviesaanvraag in bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid over de impact van kunstmatige intelligentie op publieke waarden. Ook heeft het kabinet de Raad voor het Openbaar Bestuur verzocht om onderzoek te doen naar de kansen en bedreigingen van digitalisering voor een goed functionerende, moderne democratie en de handelingsperspectieven voor het openbaar bestuur.
Het Rathenau Instituut stelt ook dat de bescherming van mensenrechten gereed moet worden gemaakt voor het digitale tijdperk. Het kabinet is van mening dat de bescherming van mensenrechten geborgd is in onder andere het eerste hoofdstuk van de Grondwet en in diverse mensenrechtenverdragen zoals het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten van de Verenigde Naties, het Europees Handvest van de Grondrechten en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Daarnaast bestaan er verschillende beschermingsmechanismen voor publieke waarden, zoals consumentenbescherming of de beginselen van behoorlijk bestuur die zijn vastgelegd in gewone wetten, de Algemene Wet bestuursrecht en de Wet bescherming persoonsgegevens. Deze laatste wet wordt op 25 mei 2018 vervangen door de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). De AVG normeert de verwerking van persoonsgegevens in nagenoeg alle maatschappelijke sectoren voor nagenoeg alle typen verwerkingen, waaronder ook verwerkingen van persoonsgegevens die plaatsvinden in het kader van big data, robots of het internet of things.
Het kabinet heeft de afgelopen jaren al verschillende maatregelen genomen ter versteviging van het toezicht op de borging van publieke waarden en mensenrechten. Zo is het mandaat en de capaciteit van de Autoriteit Persoonsgegevens substantieel uitgebreid. De Autoriteit heeft een stevigere boetebevoegdheid en het melden van datalekken die burgers en consumenten mogelijk kunnen benadelen is verplicht geworden. Om de toezichthoudende capaciteit van de Autoriteit Persoonsgegevens verder te versterken is het kabinet voornemens om het budget van de Autoriteit in 2018 met vijf miljoen euro te verhogen en vanaf 2019 met nog eens twee miljoen euro. Dat is bijna een verdubbeling van het huidige budget.
Het is ook van belang om mensen te informeren over de gevolgen van technologische ontwikkelingen. Zo had de campagne ‘je deelt meer dan je weet!’ tot doel om internetgebruikers meer bewust te maken over de persoonlijke informatie die zij met voor hen onbekende partijen delen. En met de campagne AlertOnline wordt aandacht gevraagd voor veilig gedrag online. Ook lanceerde het kabinet de campagne ‘Boefproof’ om mensen bewust te maken van mogelijke onveilige situaties bij het gebruik van digitale apparaten. Om de digitale vaardigheid van mensen te vergroten, werken uitvoeringsorganisaties (zoals UWV, SVB en de Belastingdienst) samen met bibliotheken om hen de mogelijkheid te bieden om gratis gebruik te maken van online faciliteiten bij een bibliotheek in de buurt en om digitale vaardigheidscursussen te volgen. OCW voert beleid om mediawijsheid onder jongeren te vergroten. Voor mensen die niet digitaal met de overheid kunnen communiceren zal verplicht vanuit het betreffende bestuursorgaan ondersteuning worden geboden.