Toespraak van Martin van Rijn, staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport tijdens het PGB-congres van Per Saldo op 30 maart 2017 te Utrecht.
Dames en heren,
Wellicht hebt u voor de Tweede Kamerverkiezingen de programma’s van de politieke partijen gelezen om te kijken wat er over het persoonsgebonden budget instaat. Dan hebt u ongetwijfeld tevreden kunnen vaststellen dat alle partijen die mogelijk deel gaan uitmaken van een nieuw kabinet het pgb willen behouden.
Het pgb is niet meer weg te denken in de zorg en de toekomst ervan is gezekerd.
Alleen is het moeilijk te voorspellen hoe die toekomst eruit zal zien.
De geschiedenis van het pgb laat duidelijk zien dat ontwikkelingen vaak anders lopen dan verwacht.
Ik wil daar graag, voordat ik vooruit kijk, wat meer over zeggen.
Ruim 20 jaar geleden werden de eerste pgb’s verstrekt. Enkele tientallen mensen met een lichamelijke beperking kregen een eigen budget en mochten als eersten volledig zelf beslissen hoe ze hun zorg en ondersteuning wilden inrichten.
Ze konden thuis blijven wonen en waren niet meer afhankelijk van het nauwelijks flexibele aanbod van bestaande zorgorganisaties.
Het pgb voorzag in een behoefte en sloeg enorm aan.
Ook onder mensen met bijvoorbeeld autistisch spectrum, een verstandelijke beperking of dementie.
Het aantal mensen dat gebruik maakt van een pgb, is inmiddels gestegen tot ruim 160.000.
En van de 28 miljard die we in Nederland aan langdurige zorg besteden, gaat ruim 2,5 miljard naar het pgb.
Al deze mensen - of diegenen die hen vertegenwoordigen - willen de menselijke maat terug in de zorg.
Willen zélf de regie voeren zodat ze zélf kunnen beslissen wanneer ze welke zorg krijgen en van wie. Zodat ze kwaliteit van leven ervaren en naar mogelijkheid kunnen meedoen aan de samenleving.
Zoals u weet, sta ik vierkant achter het pgb.
Ik vind het belangrijk dat mensen hun eigen regie kunnen voeren. Daarvoor moeten we in de zorg strijden. Nu en in de toekomst. Daarom heb ik er ook voor gezorgd dat het pgb in alle zorgdomeinen is verankerd.
Maar met de enorme groei van het pgb zijn ook problemen ontstaan.
Het is geen sinecure en een hele verantwoordelijkheid om je eigen zorgverleners te kiezen en het pgb goed te beheren. Of om dat namens iemand te doen. Niet iedereen kan daar goed mee over weg.
Malafide personen en bureaus kregen daardoor de kans zichzelf over de rug van kwetsbare mensen te verrijken.
Zij profiteerden ervan dat er sporadisch en pas achteraf werd gecontroleerd waaraan het pgb was uitgegeven. Daardoor konden ze eenvoudig het geld in eigen zak steken.
Daarnaast kregen zorgondernemers dankzij het pgb de mogelijkheid om zonder contract en weinig toezicht zorg te organiseren. Daaruit ontstonden mooie, kleinschalige projecten, maar soms ook vormen van zorg die niet voldoen aan de gestelde kwaliteitseisen.
Om dergelijke fouten en misbruik tegen te gaan, zijn we ondermeer eisen gaan stellen aan degene die het pgb beheert. Zodat we zeker weten dat het pgb in goede handen is.
En we hebben het trekkingsrecht in het leven geroepen.
Hierdoor is het mogelijk zorgovereenkomsten vooraf te controleren. Tevens is het trekkingsrecht bedoeld om budgethouders in hun administratie te ondersteunen en te ontlasten. Hierdoor is bijvoorbeeld de verantwoording achteraf niet meer nodig.
Helaas is de invoering van het trekkingsrecht niet goed verlopen. De onrust en onzekerheid die daardoor bij budgethouders en zorgverleners is ontstaan, betreur ik zeer.
Gelukkig ligt deze zware tijd goeddeels achter ons. Inmiddels zijn de betalingen aan zorgverleners al geruime tijd stabiel en worden alle controles vooraf uitgevoerd.
Bovendien werk ik in nauw overleg met Per Saldo, de budgethouders, gemeenten en zorgkantoren aan een nieuw, gebruiksvriendelijk budgethoudersportaal.
Dit portaal maakt het onder meer mogelijk om zorgovereenkomsten te laten controleren en declaraties af te handelen.
Per Saldo had de leiding in het opstellen van de gebruikerseisen van dit portaal en het wordt pas ingevoerd als we zeker weten dat het werkt en dat mensen ermee over weg kunnen.
‘Zorgvuldigheid boven snelheid’, heb ik al meerdere malen in de Kamer en tijdens de overleggen met Per Saldo benadrukt.
Dames en heren,
Dankzij het pgb staan de wensen van de budgethouders en hun naasten centraal in de zorg die ze krijgen.
Maar dat mag niet beperkt blijven tot het pgb. Dat hoort zo in de hele zorg te zijn. Het moet, ongeacht de leveringsvorm, altijd gaan om eigen regie, keuzevrijheid en kwaliteit van leven.
De kernwaarden van het pgb en wat mensen dankzij het pgb kunnen bereiken, zijn voor mij dan ook een inspiratie om de zorg in natura te verbeteren.
Van systemen naar mensen.
Dat heb ik steeds voor ogen gehad als ik bezig was met de hervormingen in de zorg.
En daar heb ik gemeenten en verzekeraars, die nu verantwoordelijk zijn voor grote delen van zorg en ondersteuning, continu op gewezen. Juist zij zijn in staat om dichtbij bij de mensen – thuis en in de wijk – zorg op maat vorm te geven. Daar moet de komende jaren verder werk van worden gemaakt.
Ook stonden de kernwaarden van het pgb centraal bij de kwaliteitsprogramma’s in de ouderenzorg en de gehandicaptenzorg.
Ik denk aan Waardigheid & Trots en de Wlz-vernieuwingsagenda Waardig Leven met Zorg. In het kader van deze vernieuwingsagenda experimenteren we momenteel met persoonsvolgende bekostiging.
Dankzij de aanpassingen die de laatste jaren in de naturazorg in gang zijn gezet, komt deze steeds dichterbij het pgb te staan.
Ik denk dat we snel bij het punt komen dat mensen een weloverwogen keuze kunnen maken tussen zorg in natura of een pgb.
En dat brengt mij bij de toekomst van het persoonsgebonden budget. Want als de zorg in natura een steeds volwaardiger alternatief wordt voor het pgb, verwacht ik dat veel mensen daarvoor kiezen. Dat ze kiezen voor gemak.
Alleen mensen die zorg in natura niet bij hen vinden passen, echt graag alles in eigen hand willen houden en kunnen omgaan met de bijbehorende verantwoordelijkheden, kiezen dan voor een persoonsgebonden budget.
Want laten we eerlijk zijn. Hoe eenvoudig we het pgb ook maken, het zelfstandig organiseren van je eigen zorg en verantwoording afleggen over de uitgaven - soms meer dan honderdduizend euro - vraagt veel van mensen.
Bovendien komt de verantwoordelijkheid voor het pgb momenteel vaak terecht op de schouders van naasten of derden.
Dat geldt vooral voor de budgethouders die onder de Wlz en Jeugdwet vallen. In de Wlz beheert op dit moment slechts 5% van de budgethouders zelf het pgb.
Daarnaast valt op dat in de Wlz naar schatting 25% van alle mensen met een pgb, het gehele budget binnen het eigen huishouden uitgeven. Een gezin kan daardoor afhankelijk worden van het pgb.
Dames en heren,
De opmerkingen die ik zojuist over het pgb heb gemaakt, doen niets af aan mijn overtuiging dat het pgb een geweldig mooi instrument is met grote betekenis voor de zorg en haar gebruikers. Ik vind het experimenteren met een integraal pgb of gezinspgb daar ook in passen.
Maar het is goed dat door de veranderingen in de zorg, de zorg in natura zich ontwikkelt als een aantrekkelijk alternatief.
Ik verwacht dat daardoor het pgb zich weer meer gaat richten op de oorspronkelijke kerngedachten: zelf beslissen wanneer je welke zorg krijgt en van wie; kwaliteit van leven en naar mogelijkheid meedoen aan de samenleving.
Het pgb als middel en niet als doel!
Ook zie ik het pgb als een blijvende voortrekker.
Ik vertelde u dat het pgb een inspiratiebron is voor andere veranderingen in de zorg. Ik ben er van overtuigd dat het pgb dat ook in de toekomst blijft.
Budgethouders blijven zoeken naar de beste vormen van zorg en ondersteuning die passen bij hun leven. Nieuwe vormen die ook overgenomen kunnen worden door anderen in de zorg.
Wat een nieuw kabinet gaat brengen kan ik u niet vertellen. Dat is ook niet aan mij. Wel ga ik er volledig vanuit dat het pgb als belangrijk instrument blijft bestaan.
Zo staat het ook in de programma’s van de meeste politieke partijen.
Een solide, betrouwbaar en beheersbaar instrument dat van grote waarde is voor veel mensen.
Tevens verwacht ik dat een nieuw kabinet verder gaat met het organiseren van de regie binnen de zorg in natura.
Ik wens u een aangename en inspirerende dag!