Persconferentie na ministerraad 10 februari 2017

Mediatekst | 17-02-2017

Inleidend statement minister-president Rutte:

Goedemiddag. Dit is de laatste persconferentie als minister-president van het kabinet Rutte-Asscher. Ruim vier jaar geleden, op 16 november 2012, stond ik hier voor de eerste keer als minister-president van dit kabinet. U zag er allemaal toen nog jonger uit. Nederland zat op dat moment in zwaar weer. We zaten midden in een ernstige crisis. De economie zat in het slop, de werkloosheid liep op, de overheidsfinanciën dreigden uit het lood te slaan. We stonden dus met elkaar voor een buitengewoon moeilijke opgave. Een opgave de we niet alleen aan konden als kabinet. Daarom hebben wij een beroep gedaan op sociale partners, op maatschappelijke organisaties, op medeoverheden en op constructieve partners in de Kamer en ook op de samenleving om gezamenlijk uit de crisis te komen. En ik kan zeggen: dat beroep is niet tevergeefs geweest. Ik ga ze niet allemaal op noemen, maar op heel veel terreinen zijn er toen in die periode, zeker aan het begin van het kabinet, zijn er akkoorden gesloten. We hebben veel van mensen gevraagd, maar tegelijkertijd kun je denk ik zeggen dat Nederland er een stuk beter voor staat dan bij het aantreden van het kabinet. De economie staat er anno 2017 puik voor, met een solide en breed gedragen groei. Dat hebben we samen gedaan met fracties in de Tweede Kamer zowel van coalitie als oppositie, met sociale partners en met maatschappelijke organisaties. Maar bovenal met 17 miljoen Nederlanders. Kijk naar de cijfers die het CBS deze week presenteerde. De economie, die groeide vorig jaar met ruim 2%, dat is de hoogste groei in 9 jaar. En de Europese Commissie verwacht dat Nederland de vaart er komende jaren in zal houden. De werkloosheid neemt over de hele linie nu snel af. De jeugdwerkloosheid is nu op het laagste niveau in vijf jaar en is na Duitsland het laagst in heel Europa. Ook de langdurige werkloosheid daalt en dat is voor het eerst sinds 2009. Verder zien we dat het consumentenvertrouwen op het hoogste niveau zit sinds 9 jaar. En ook het ondernemers-vertrouwen staat op het hoogste punt sinds 2008. Zie ook de cijfers over de groeiende omzet van de Nederlandse industrie en de florerende huizenmarkt. En dat alles heeft natuurlijk, samen met de doorgevoerde hervormingen, zijn weerslag op de overheidsfinanciën. Zoals het er nu naar uitziet lijken wij af te koersen op een begrotingsoverschot.  Dus al met al mooie rapportcijfers en dat hebben wij met zijn allen, met heel Nederland, gedaan. We zitten weer in de lift, de crisis ligt achter ons. Zeg ik hiermee dat wij klaar zijn? Nee. Ik wil nu dat iedereen in de komende jaren gaat ervaren dat het beter gaat met Nederland. Want dat is op dit moment in veel gevallen nog niet zo dat mensen het ook echt ervaren. Er zitten nog steeds mensen thuis die nog geen baan kunnen vinden. Er zijn nog veel mensen die het gevoel hebben dat zij de prijs van de crisis hebben betaald en ik wil dat uiteindelijk de komende jaren iedereen gaat ervaren dat Nederland er zoveel beter voor staat. Kortom, alle reden om ook na de verkiezingen vast te houden aan deze ingezette koers. De uitdagingen waar we voor staan, die vragen om verstandig beleid. Daarnaast, belangrijk ook de komende jaren, om Nederland stabiel te houden en veilig in een onzekere wereld met veel instabiliteit buiten ons land. Hoe uiteindelijk het beleid eruit gaat zien, daarover beslist de kiezer. En zoals u weet, die is aan zet over een paar weken op 15 maart.

Terugblik op kabinet Rutte-Asscher

BORGMAN (Radio 1)
Meneer Rutte, u zegt dat economisch herstel dat hebben we als kabinet niet alleen gedaan, maar daar heeft heel Nederland aan meegeholpen. Is dat toch iets om trots op te zijn als minister-president?

RUTTE
Ik ben er trots op dat ik minister-president van een land mag zijn waar we met zijn allen uit die crisis zijn gekomen, dat staat ook voor Nederland. De belangrijkste claim die mijn partij, die deze coalitie had bij de start van dit kabinet was ‘Nederland sterker uit de crisis halen’. Dat is gelukt, maar we zijn er nog niet. Er zijn nog heel veel mensen die dat in hun persoonlijk leven zo niet ervaren, dus er moet nog heel veel gebeuren in de ouderenzorg, in de inkomens van mensen, de belastingdruk, meer mensen aan het werk helpen, het verder op orde brengen van onze grote arrangementen. Maar ik ben er trots op dat ik premier mag zijn van een land waar je met elkaar dit voor elkaar kunt boksen. Dat maakt Nederland uniek.

BORGMAN
Maar dat is een soort algemene trots van het aanvoeren van een club, maar wat is uw bijdrage daar aan geweest, wat is uw rol geweest?

RUTTE
Als premier kan ik net meer dan anderen het beleid beïnvloeden, kan ik proberen draagvlak te vinden. Ik heb een groot deel van mijn tijd in de afgelopen jaren aan de telefoon doorgebracht en in gesprekken met maatschappelijke organisaties, vakbewegingen en werkgevers, met collega’s in de politiek, zowel uit de coalitie als ook heel vaak uit de oppositie. Een van de bijzondere dingen in Nederland is dat we er in 2013 in slaagden om een hele reeks oppositiepartijen in het bijzonder toen D66, CU, SGP, maar later op andere onderdelen ook GroenLinks, om die partijen te bewegen steun te geven aan het kabinetsbeleid. Dat vraagt…

BORGMAN
Dat is natuurlijk uit nood geboren?

RUTTE
Maar dat vraagt natuurlijk veel overleg, dus mijn bijdrage is geweest: bellen, de koers uitzetten, wat je als leider doet. Dus het team samenstellen, zorgen voor een goede sfeer in de club en er voor zorgen dat je met elkaar weet waar je naar toegaat.

BORGMAN
Die goede sfeer, is dat uiteindelijk de reden geweest dat u het ook 4,5 jaar heeft volgehouden?

RUTTE
Kijk, PvdA en VVD zijn totaal verschillende partijen. Kijken we naar de programma’s die nu de laatste weken naar buiten zijn gekomen, de doorrekeningen gisteren bij het CPB. Maar de kiezer heeft ons bij elkaar gezet, en we hebben gezamenlijke verantwoordelijkheid gevoeld in die zware crisis om het land op een verstandige manier uit de crisis te loodsen en dat is gelukt. En daarbij was de persoonlijke chemie van belang, we vertrouwden elkaar, en het vertrouwen is tot op de dag van vandaag groot. Met de constatering dat we wel heel verschillend denken over heel veel onderwerpen, dus we zeggen vaak tegen elkaar: toch apart dat zulke aardige betrouwbare mensen zulke vreemde standpunten kunnen hebben. En dat zeggen we dan over de ander.

BORGMAN
Maar dat zeggen ze ook van u dan?

RUTTE
Dat zeggen zij over mij, en ik over hen.

BORGMAN
Is het dan niet bitter dat je dan aan het einde van zo’n kabinetsperiode moet constateren dat beide partijen er electoraal nou bepaald de vruchten ervan plukken?

RUTTE
Dat gaan we op 15 maart zien.

BORGMAN
U houdt nog hoop?

RUTTE
Op 15 maart is de kiezer aan zet en ik zou willen pleiten voor de voortzetting van dit beleid, geen experimenten. Een voortzetting van het beleid waarbij we er voor kunnen zorgen dat we allemaal gaan ervaren dat het beter gaat. Waarbij we Nederland veilig en stabiel kunnen houden, maar ook een land waarin we met elkaar op een normale manier omgaan.

BORGMAN
Ook van deze coalitie?

RUTTE
Dat ligt niet voor de hand. PvdA en VVD zijn geen logische coalitiepartners, daar moeten we gewoon volstrekt duidelijk over zijn. De vorige keer heeft de kiezer ons bij elkaar gezet en als ik zo kijk door mijn oogharen naar het electorale beeld, dan ligt het niet voor de hand dat we daar nu toe gedwongen zullen worden, maar je weet het nooit. We gaan het allemaal zien.

BORGMAN
Nog een vraag. U zegt: we zijn geslaagd in de opdracht om het land sterker uit de crisis te laten komen. Bent u ook geslaagd in de opdracht om bruggen te slaan naar de samenleving? U heeft een kabinet geleid van allerlei akkoorden met alles en iedereen. Maar als je kijkt naar hoe de samenleving er aan toe is, kijk, naar het rapport van het SCP, de onderwijsinspectie constateert een toenemend uit elkaar lopen van hoog- en laagopgeleiden bijvoorbeeld. Bent u ook geslaagd in die opdracht?

RUTTE
Deels. Ik denk dat dit land aan de ene kant een land is van in overgrote mate wat ik noem hele grote groep de stille krachten van dit land. De optimistische meerderheid van Nederlanders, die wel degelijk zich ook zorgen maakt, problemen ziet, niet naïef denkt: alles gaat goed. Maar wel in de kern optimistisch is. Er is ook een groep mensen, en daar voel ik mij ook zeer verantwoordelijk voor, die het gevoel heeft dat zij de prijs van de crisis hebben betaald. Die zich afvraagt: is die politiek er wel voor mij? En mijn antwoord aan deze mensen is: ja, de politiek is er ook voor u, ik wil er ook voor u zijn en er voor zorgen dat we de komende jaren met elkaar gaan ervaren dat er nu wat ruimte is om er ook voor te zorgen dat we allemaal het herstel in ons persoonlijk leven gaan voelen. Dus het antwoord op die vraag is deels. Er zullen in een samenleving als Nederland altijd ook verschillen zijn en verdere bruggen te slaan zijn. Maar op dat punt is ook veel gelukt.

FRESEN (NOS)
Meneer Rutte, u begon met het tellen van al die zegeningen van het kabinet. Zou je kortweg kunnen zeggen: dit was een fantastisch kabinet?

RUTTE
Dat laat ik aan anderen. Wat ik wilde schetsen…

FRESEN
Maar welke kwalificatie geeft u er aan als u het gewoon kort…

RUTTE
Het kabinet heeft de belangrijkste afspraak met Nederland kunnen houden en die afspraak was om met zijn allen met 17 miljoen mensen sterker uit de crisis te komen. Waarbij de regering, de politiek de wissels kan omzetten die soms nodig zijn om versnelling aan te brengen in dat herstel. Maar dat herstel hebben we met zijn allen gedaan. We hebben een tocht door de woestijn gemaakt als Nederland. Met stijgende werkloosheid, stijgende tekorten bij de overheid, stijgende lasten. En we zien nu dat door al die hervorming, en al die noodzakelijke maatregelen het land veel sterker uit de crisis komt. Dat hebben we met zijn allen gedaan. Dus dan zou ik zeggen in één zin: het is een kabinet wat zijn belangrijkste afspraak met Nederland nakomt, maar dat hebben we wel met zijn allen gedaan. Ik ga hier niet zeggen: het is aan het kabinet te danken dat Nederland sterker uit de crisis komt. Dat hebben we met heel Nederland kunnen doen.

FRESEN
En hoe komt het dan dat dit kabinet tegelijkertijd ook als je kijkt naar de polls, naar de onderzoeken over hoe men het kabinet waardeert, eigenlijk zo bar slecht scoort?

RUTTE
Ik denk dat op dit moment heel veel mensen zien dat het op zichzelf macro veel beter gaat met Nederland, maar zich terecht afvragen: wat betekent dat nou in mijn persoonlijk leven? Mensen die nog niet aan de slag zijn, jongeren die nog niet een baan hebben gevonden. Die vragen zich af: mooi dat het met Nederland beter gaat, maar ik voel het nog niet. Mensen die wel in de afgelopen jaren hebben gezien dat de koopkracht er niet op vooruit ging, die zeggen: oké, is er nou ruimte de komende jaren om ook in mijn persoonlijk leven ervoor te zorgen dat ik wat meer te besteden heb? Nu er iets meer ruimte komt ook waar het gaat om de overheidsfinanciën, omdat die er gewoon veel beter voorstaan. Daarom zie ik het ook als mijn taak om de komende jaren ervoor te zorgen dat we dat allemaal gaan voelen. Tweede punt is dat mensen zich zorgen maken over de internationale instabiliteit. Er is wel iets aan de hand in de wereld. Ik zie het als mijn belangrijkste taak om er de komende jaren aan bij te dragen dat dit land inderdaad in een instabiele wereld een plek is waar het veilig is, waar het stabiel is, ingebed in internationale organisaties waar wij lid van zijn in ons belang, zoals de Europese Unie en de NAVO. Maar die moeten dan ook werken in ons belang, dus die moeten verder hervormd worden. Daar zal veel aan moeten gebeuren, maar het is van groot belang voor Nederland, voor onze veiligheid, dat wij daar actief aan bijdragen en dit land veilig houden.

FRESEN
Maar is het niet frustrerend dat u zegt: eigenlijk zijn we heel succesvol geweest, maar zo wordt het niet gezien?

RUTTE
We zijn als land succesvol geweest om uit de crisis te komen. Ik ga hier niet de claim leggen dat dat het kabinet is geweest, dat hebben we met elkaar gedaan en het kabinet speelt daar een rol in, de politiek speelt daar een rol in. We hebben dat met 17 miljoen Nederlanders gedaan. En hoe dat uiteindelijk gewaardeerd wordt op 15 augustus en welk belang…

FRESEN
Op 15 maart.

RUTTE
Sorry, op 15 maart. Excuus, dat is wel heel ver weg.

FRESEN
Ik begrijp dat u de datum graag nog even uitstelt. Maar het is sneller dan u denkt.

RUTTE
Ik had u de mededeling nog niet gedaan, begrijp ik. Die komt later in de persconferentie. Nee, zonder gekheid, op 15 maart. Hoe dat gewaardeerd wordt op 15 maart en ook welke keuze mensen gaan maken om dit in mijn ogen verstandige beleid, wat we met zijn allen nu gevoerd hebben, om dat voort te zetten en daar ook de volgende stap in te zetten en mensen te laten voelen dat het beter gaat, dat is een keuze aan de kiezer. Dat is de democratie.

FRESEN
Maar misschien gaat het bij deze verkiezing voor de kiezer wel minder om de economie en om hun eigen portemonnee en veel meer om de zorgen over de toekomst.

RUTTE
Volgens mij gaat het bij deze verkiezing om 3 dingen. Het gaat beter met Nederland, wat merk ik ervan? Twee: in een instabiele wereld, hoe houden we het land stabiel en veilig. En drie: in een tijd waarin verhuftering toeneemt, waarin we ons zorgen maken over de integratie van ook in grote groepen nieuwe asielzoekers die vooral in 2015, gelukkig zijn die aantallen gedaald, maar in 2015 naar Nederland kwamen, hoe integreren die in onze samenleving en zijn wij duidelijk genoeg over welke normen en welke waarden, wat wij van burgers in dit land verwachten. Daar zullen deze verkiezingen denk ik, over die drie thema’s in belangrijke mate gaan.

Unilever (1)

WESTER (RTL Nieuws)
Meneer Rutte, even iets anders. U bent uw carrière begonnen bij Unilever en datzelfde Unilever dreigt nu overgenomen te worden door het Amerikaanse Kraft Heinz. Wat vindt u daarvan?

RUTTE
Ik heb alleen één regel gezien op teletekst en ik begrijp dat Henk Kamp er iets over zei toen hij weg ging bij Algemene Zaken maar verder heb ik er niets van gezien dus ik onthoud mij nog even van commentaar. Het lijkt mij op basis van deze twee minimale informatiesnippers dat het in de eerste plaats een zaak is van het bedrijf en niet van de overheid. Maar goed, we zullen dat natuurlijk volgen, het is een belangrijk bedrijf, een trots bedrijf. Waar ik inderdaad met groot genoegen heb gewerkt, dus we gaan kijken wat daarvan waar is en hoe zich dat ontwikkelt.

WESTER
Nu heeft Unilever het eerste overnamebod afgewezen. Er komt waarschijnlijk nog wel een tweede. Denkt u na ook met kabinet over iets van een beschermingsconstructie?

RUTTE
Nogmaals, dit zijn de eerste twee informatiesnippers die ik heb, namelijk één regel op teletekst, ik kon nog niet eens het bericht aanklikken want dan zat u hier te lang te wachten, en dat Henk Kamp er een vraag over kreeg van een van u bij het vertrek uit Algemene Zaken. Dus het is echt… Ik heb te weinig informatie om daar nou verstandige dingen over te zeggen.

WESTER
Dan misschien meer op de emotionele toer, u heeft er gewerkt, bent er begonnen. Zou u het betreuren als dit Nederlandse bedrijf in Amerikaanse handen kwam?

RUTTE
Ja, maar dan ga ik toch commentaar geven op twee informatiesnippers. Daar moet ik echt meer van weten. Het is een trotse mooie onderneming die is ontstaan in Engeland, bij William Lever, die is ontstaan in Nederland, bij Van den Bergh en Jurgens. Het is een bedrijf dat zijn oorsprong vindt in de palmolie-technologie en daaruit prachtige producten heeft gemaakt voor de levensmiddelenmarkt. Ik noem geen merken, dat zeg ik maar even tegen de RVD. Voor de levensmiddelenmarkt en voor de persoonlijke verzorging en wasmiddelen. Een schitterend bedrijf, mogen we trots op zijn als Nederland, heeft veel verstandige mensen voortgebracht, maar niet aan mij nu om nu daar commentaar op te geven, eerst meer weten hoe het zit.

WESTER
Maar u zou ook kunnen zeggen, een beetje naar aanleiding van president Trump, dit bedrijf Nederland eerst, niet jij.

RUTTE
Nou het bedrijf is voor de helft Nederlands en voor de helft Brits. Maar nogmaals, eerst meer weten voor ik er commentaar op geef.

Trump

DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
Daarop aansluitend meneer Rutte, omdat het even over de Amerikaanse president Trump hebben. Heeft u kennis genomen van de persconferentie van de Amerikaanse president gisteren?

RUTTE
De heer Asscher heeft mij er net uitvoerig over bijgepraat bij de lunch. Wij hadden een heerlijke, we hadden Indisch eten, u weet dat is mijn grote voorkeur. En hij heeft mij en een aantal collega’s die het niet gezien hadden in geur en kleur verteld wat daar gebeurd is. Het was mij wel wat, als ik het zo hoor.

DE WINTHER
Ja? Wat is het beeld wat u ervan uw vicepremier heeft gekregen?

RUTTE
Dat het niet helemaal de setting is die we hier hebben iedere week. Ik heb sterk overwogen om ook wat lessen te trekken uit de aanpak van de heer Trump, maar toch gekozen om ‘true to character’ te blijven en het op mijn manier te doen.

DE WINTHER
Heeft u misschien zelf nog wat lessen voor de heer Trump, want u staat er toch alweer zes jaar inmiddels en dat is wat langer dan hij?

RUTTE
Ik heb eens uitgerekend, ik heb zo’n 200 tot 220 keer hier al gestaan, dat is inderdaad vaker dan hij, dus ik zal hem daar, als hij daarin geïnteresseerd is, mochten we elkaar ontmoeten later dit jaar, graag over bijpraten.

DE WINTHER
Hoe is het contact nu tussen Nederland en misschien ook de Europese Unie en de Verenigde Staten? We begrepen dat het in de eerste instantie vrij moeilijk was om überhaupt verantwoordelijken te pakken te krijgen van de nieuwe Amerikaanse regering omdat alles nog in overgang was. Heeft u het idee dat u op een of andere manier een loket heeft in Amerika waar u uw opmerkingen, wellicht zorgen, kunt uiten?

RUTTE
Ja, er zijn inmiddels contacten, verdere contacten gelegd met de staf in het Witte Huis. Er is natuurlijk deze week een ontmoeting geweest, gesprekken geweest tussen de Nederlandse minister van Defensie en haar Amerikaanse collega. De minister van Buitenlandse Zaken heb ik vandaag nog even mee contact gehad over zijn eerste contacten met de nieuwe Amerikaanse collega. Dus dat zijn relevante momenten omdat je op die manier ook, zoals ik dat steeds heb gezegd, die relatie met de nieuwe Amerikaanse regering verder kunt bouwen. De Amerikaanse president heb ik begrepen, is voornemens later dit jaar een paar keer naar Europa te komen voor de NAVO-top, of in ieder geval naar de NAVO-top te gaan. Ik dacht die in Europa plaatsvindt of in Amerika. In ieder geval, dan zullen we als Europese leiders, lid van de NAVO en de Noord-Amerikaanse leiders, elkaar ontmoeten. Hij is dacht ik ook voornemens, althans uit de mediaberichten te duiden, naar de G20 te komen waar ik zal zijn in Hamburg later dit jaar, uiteraard hangende de verkiezingen en ook de snelheid van de nieuwe kabinetsformatie. Dus dat zijn gelegenheden om contact te bouwen en dat is van belang omdat die Trans-Atlantische band van belang is. Wij zijn lid van de Europese Unie maar ook die Trans-Atlantische band en die NAVO daarbinnen is van groot belang voor onze veiligheid. Dus wij willen er veel aan doen om die contacten met de Amerikaanse regering te leggen en te bouwen. We zullen ons uiten als ze iets doen wat wij niet goed vinden, zoals laatst over de visa-regeling. Maar als we ons tegelijkertijd onthouden van bashing, van in algemene zin kritiek hebben, en proberen om die relatie te bouwen..

DE WINTER
U zegt wel: we moeten ons onthouden van bashing, maar we zagen de afgelopen 24 uur wel het een en ander gebeuren daar. Er werd bijvoorbeeld door de president geopperd dat die misschien net zo goed een Russisch schip uit de zee kon schieten, dat het politiek interessant is. Als op dit niveau dat soort speculaties plaatsvinden, kan ik mij ook voorstellen dat het misschien interessant is om de Amerikaanse president in een gesprek bij de G20 te vragen of het nou wel zo verstandig is, al dat gespeculeer. Is dat ook iets wat u voornemens bent?

RUTTE
Ik denk dat de kans dat de Amerikaanse president openstaat voor positieve, constructieve feedback en vooral ook het bouwen van de relatie toeneemt als ik niet in het openbaar daar over speculeer.

DE WINTHER
Dus u bent wel voornemens om hem niet in het openbaar aan te spreken op wat hij aan het doen is?

RUTTE
Nee, wat ik zei net, onze hoofdlijn is: geen bashing, relatie bouwen. En als er dingen gebeuren die echt niet kunnen, zoals een paar weken geleden, u schreef er zelf nog over dinsdag in een column, terecht, de visa-ban die was afgekondigd tegen zeven landen, die wij discriminerend vinden, dan zullen wij ons erover uit.

DE WINTHER
Er komt een nieuwe aan hè, volgende week?

RUTTE
Ik heb in ieder geval het voornemen aangekondigd gezien dat hij nu op een juridisch houdbare manier dat alsnog wilt doen. U kent onze opvattingen over die maatregel en die zal niet veranderen. We gaan natuurlijk kijken waar hij dadelijk mee komt, we zullen dat opnieuw bestuderen, maar als dat dezelfde discriminerende aspecten in zich draagt, dan zullen we daar hetzelfde standpunt over hebben.

Unilever (2)

WEISSINK (HET FINANCIEELE DAGBLAD)
Meneer Rutte, nog heel even over Unilever om het af te maken. U zei: het lijkt een zaak vooral van het bedrijf en niet in eerste instantie van de overheid. Wanneer zou het überhaupt een zaak worden van de overheid?

RUTTE
De overheid is altijd geïnteresseerd. We zijn een samenleving en de Nederlandse regering mag sturing geven op politiek niveau aan die samenleving. Dit soort grote bedrijven is een onderdeel van die samenleving en die hebben dus een eigen commerciële positie en maken daar een commerciële afweging in, maar dat heeft natuurlijk altijd maatschappelijke gevolgen in positieve of negatieve zin of neutraal. Dat heb je altijd te wegen, dus het is logisch dat een Nederlands kabinet zich verhoudt tot belangrijke ontwikkelingen in het internationale bedrijfsleven voor zover dat ook in Nederland gevestigd is. Dit is een bedrijf dat voor 50% Nederlands is en ook Nederlandse roots heeft, dus dat zullen we altijd met grote interesse volgen.

WEISSINK
Maar het is toch volledig beursgenoteerd, daar mag toch iedereen een bod op doen, ongeacht wat u net zegt is dat een zaak van het bedrijf en de aandeelhouders?

RUTTE
Vanzelfsprekend. Dat is wel zo maar dat neemt niet weg dat je toch geïnteresseerd bent in de effecten daarvan, hoe dat gaat, wat dat betekent in positieve of negatieve zin voor Nederland. Dus dat is heel normaal. Het is niet zo dat wij denken: oh, dat speelt zich buiten ons speelveld af. Maar daar tegenover zou staan dat je zegt: ik ga op voorhand interveniëren, en daar is ook geen sprake van. We gaan nu eerst eens heel goed bestuderen wat hier aan de hand is, en nogmaals, ik weet niet meer dan wat Kamp tegen u zei en die ene zin op teletekst, dus ik ga mij er eerst eens in verdiepen.

WEISSINK
Nog even terugkomend op het allereerste onderwerp, over dat u als kabinet, een van de zegeningen is dat u de overheidsfinanciën in goede orde achterlaat. Maar wat vindt u ervan dat uw coalitiepartner, nu juist uw coalitiepartner, een programma heeft ingediend waaruit blijkt dat de financiën niet houdbaar zijn op termijn.

RUTTE
Het zou zomaar kunnen zijn dat ik bij de komende debatten hier en daar een reflectieve opmerking zal plaatsen bij het zegenrijke werk wat de andere politieke partijen hebben ingeleverd, maar dat moet ik niet hier doen. Die gelegenheden doen zich nog wel voor.

WEISSINK
Het gaat toch om de nalatenschap van uw kabinet?

RUTTE
Het gaat er meer om hoe met die nalatenschap wordt omgegaan door sommige politieke partijen. Ik zie hier en daar wel bijzondere dingen zoals ingreep in de hypotheekrenteaftrek, ook van partijen waar je het niet zo van zou verwachten en verslechtering van de overheidsfinanciën, ook van partijen waar je het niet van zou verwachten maar ik noem geen partijen, dat vind ik niet passend nu. Dat lijkt mij meer iets voor de debatten die nog komen.

STANS (BNR)
Toch even daarop voortbordurend, want vorige week kwam er een vraag over de PvdA en toen zei u: daar ga ik niet op reageren en hoorde we vervolgens zeven minuten lang wel ongeveer het VVD-verkiezingsprogramma.

RUTTE
Zo ziet u maar weer dat ik geen Trump ben en toch probeer u te bedienen.

STANS
Nee en daarom gaan we het toch nog maar even proberen want de man waarmee u veel heeft samengewerkt, Lodewijk Asscher, wil dus 22 miljard euro extra uittrekken. Past dat in het verstandige beleid wat u dan de afgelopen jaren heeft uitgevoerd?

RUTTE
Nogmaals, dat is echt een directe uitnodiging om commentaar te geven op de plannen van een specifieke politiek partij. En dat moet ik nu niet…

STANS
Maar dat was vorige week ook toch?

RUTTE
Nogmaals, ik heb af en toe een zwak moment omdat ik u aardig vind en probeer u zo goed mogelijk van antwoorden te voorzien, maar daarop reflecterend is het toch niet helemaal gepast. Als ik op de persconferentie als premier sta, en laten we zeggen boven de partijen zo kijkend naar het hele veld, zou mijn opvatting zijn: probeer nou beleid te voeren wat zorgt voor banengroei, nu niet leidt tot verdere ingrepen in de woningmarkt, die tot grote onrust zouden kunnen leiden en zorgen voor een verstandige ontwikkeling van de overheidsfinanciën, in ieder geval ook voor een langere termijn houdbaarheidsoverschot.

STANS
Daarover gesproken…

RUTTE
Dit is wat ik verstandig beleid zou vinden, even los van mijn politieke stroom.

STANS
Omdat gisteravond zei uw collega Jeroen Dijsselbloem op een verkiezingsavond van NRC dat al die VVD-plannen ronduit asociaal zijn, het is zo hard en zo rechts.

RUTTE
Nogmaals, ik denk dat het beter is dat ik ook dat pareer als wij in de…[onderbreking]. Nee, begrijp ik, maar dat doen we in de debatten. Die komen nog uitvoerig op allerlei plekken.

ROWLEY (Daily Telegraph)
Minister president, Tom Rowley from the Daily Telegraph in London, how concerned are you by the rising populist and anti-immigration sentiment throughout Europe and to what extent do you think the Netherlands can act as a bulwark against that sentiment?

RUTTE
I am not against populism. I think all politicians should be populists. The question only is whether as a populist you try to solve problems, or only point at issues and problems. And I think the politicians are there to take the right decisions, and take responsibility. But all politicians at the core should be populists, because we are there to represent the people and that is at the core of the word populist.

VANDENBERG (Reuters)
I wanted to ask again about the cyberthreats and possibility of Russian hacking before the elections. There has been a lot talked about before and also there has been a big story in the New York Times now. What are your concerns or what’s your estimation of how the Dutch elections could be influenced by these cyber threats, or that the Ukraine referendum was indeed influenced as some claim?

RUTTE
Well, on the latter part of your question I only had the possibility to read the New York Times article, so I have no further information on that. And in general we are not naive, we have to be very much aware of this possible threat which can come from many directions and we have taken measures and precautions and also have our discussions with political parties to prevent a situation in which hacking and influencing of elections in a non-democratic way could take place, so at the core, don’t be naive and take the necessary precautions.

VRAAG (Daily Telegraph)
You talked in Dutch about the threat of instability throughout Europa, can you tell me a bit more about what you mean precisely?

RUTTE
Well, we live in very instable times when you look at the situation in the US, with the new American president, we still have to see how the new American administration will evolve and what the type of policies will be which they will implement, that is one. Then of course we have the ongoing situation in Russia, and particularly between Russia and Ukraine. And that is still very worrying. Then we have the instability in Africa, in particularly Libya, which is still causing large numbers of people to try to cross the Mediterranean Sea and many people die there to get into Europa without having the chance to ask for asylum, because most of them are economic migrants. We still have the situation in Syria. We have the situation between Israel and the Palestine Authority. The Middle East peace process, which is at this moment not moving to a successful conclusion, to say the least. So all these instabilities for me as prime minister of The Netherlands, we are a small country with a high level of development and I think it is my first, I believe it is my first responsibility to make sure that this country is stable, is secure, is safe and therefore we need to have a strong economy, but at the same time we have to be embedded in strong international organizations of which we are a member and which we try to influence in the right direction, like the EU and NATO.

VRAAG (Daily Telegraph)
And within Europa, threats of instability?

RUTTE
Not within the EU in the sense of war, or large instabilities like that. Of course there are many issues within the EU, but not of that kind.

VRAAG (BBC)
So three weeks ago, you penned a letter to the Dutch newspapers in which I guess you said to migrants or newcomers to the Netherlands: either adapt to our culture, or leave. At least that’s how it was reported in the English language press. That strategy seems quite close to what Geert Wilders, your political rival, has spoken quite a bit about. So I’m wondering: now that the polls have shown that perhaps you caught up to mister Wilders who earlier was leading in the polls. What implication does that have for you? Are you going to continue that strategy or will you shift?

RUTTE
I don’t agree with your summary of what I tried to say in my letter to the Dutch people. What I wanted to say is that I believe that all of us living in this country, we should take responsibility for the whole of society. And we should not be there only to be focusing on ourselves, but also on the society at large. And my message is that if you find it intolerable to live here, or to be a part of this beautiful country, that you have an option and the option is to leave, or to stay. It is your decision and it is not just aimed at immigrants, that is for everybody. So that is it.

Overlijden Dick Bruna

BREEDVELD (NOS)
Wij krijgen net bericht dat Dick Bruna is overleden.

RUTTE
Ach, dat hoor ik dan ook voor het eerst.

BREEDVELD
Daar zijn we allemaal mee opgegroeid en dat is…

RUTTE
Nijntje. Ja, dat is heel triest.

BREEDVELD
Dat is bevestigd.

RUTTE
Het is bevestigd? Ok, heel triest, heel triest. Nou we zijn er allemaal mee opgegroeid inderdaad. Het dichtst wat ik ooit bij Dick Bruna ben gekomen was een paar jaar geleden toen ik een bezoek bracht aan de Franse president en de Tour de France zou starten in Utrecht en hij mij om succes daar mee te wensen een Nijntje gaf met een gele trui aan, die vervolgens bij ons officiële gesprek in de Groene Salon met al het bladgoud wat je aantreft in het Élysée op tafel heeft gestaan. Op alle foto’s van die ontmoeting staat heel trots en fier Nijntje tussen ons in in die gele trui. En wat ik heel bijzonder vind van Dick Bruna is dat wij altijd dachten dat hij die plaatjes allemaal inkleurde maar dat is allemaal begrijp ik – maar goed deskundigen weten er veel meer van – allemaal geknipt en heel precies op een hele bijzondere met een hele bijzondere techniek gemaakt waardoor hij Nijntje en al die boekjes die hij geproduceerd heeft zo impactvol zijn. Tot slot was ik een paar jaar geleden in Japan en ik kan zeggen daar is Dick Bruna echt een nationale held en Nijntje een nationaal begrip. Dus het is iemand die, een groot man, een groot kunstenaar. He will be missed.

BREEDVELD
Wij hebben bij Nederlands cultuurgoed vaak over andere dingen dan over Dick Bruna, maar hij hoort er eigenlijk wel bij.

RUTTE
Absoluut, absoluut, natuurlijk. Nederlands cultuurgoed, dat zijn natuurlijk de grote schilders, maar dit is massacultuur, zoveel jonge mensen hebben hiernaar gekeken, hebben hiervan genoten en als je de techniek ziet die hij gebruikte en de integriteit waarmee hij dat deed en ook het feit dat hij kleine kinderen bijvoorbeeld uitlegde hoe je met verdriet moet omgaan bij overlijden, of naar het ziekenhuis gaan, en ook kleine kinderen daar weer in begeleiden. Als je al die boekjes leest, dan is dat heel bijzonder.

Laatste wekelijkse persconferentie kabinet Rutte-Asscher

WESTER (RTL Nieuws)
Het is in ieder geval nu de laatste persconferentie, voorlopig, en misschien wel echt. Maar daarom hebben wij via onze Facebookpagina van RTL en via Twitter gevraagd of mensen die hier wekelijks geen vragen kunnen stellen zelf een vraag aan u hadden. Het laat zich raden, er komen heel veel vragen binnen over u en Marieke Elsinga. Als u er nog iets over wilt zeggen, dan kan dat.

RUTTE
Er zijn geen nieuwe mededelingen.

WESTER
Maar ook heel veel vragen…

RUTTE
Maar ik zou zeggen: lees het interview, en ook de foto’s.

WESTER
Die lieten niets aan duidelijkheid te wensen over. Maar ook heel veel vragen over… dat lijkt toch een beetje de achilleshiel in uw campagne te worden, omdat andere partijen daarover hameren, dat is dan al dan niet betrouwbaarheid. En Fasco vraagt, zo heet diegene, of hij, u dus het eigenlijk erg vindt dat geen weldenkend mens hem nog gelooft of vertrouwt.

RUTTE
Nou ik geloof niet dat het zo erg is. Kijk, ik heb een fout gemaakt in 2012 door een aantal hele concrete, behalve de algemene beloften dat ik me zou inzetten om dit land sterker uit de crisis te halen, en dat is ook gelukt, heb ik de fout gemaakt door dat ook te vertalen naar een paar hele concrete bedragen en dus een paar hele concrete beloftes. Ongeacht de vraag wat voor coalitie er zou komen of hoe de economie zich zou ontwikkelen. En daarover heb ik sorry gezegd tegen het Nederlandse volk in een interview met De Telegraaf eind augustus en ook herhaald bij veel zenders. En het is nu aan de Nederlander en de kiezer om te kijken op 15 maart: op wie ga ik stemmen? Ik ben dus niet foutloos, ik ben niet perfect, ik maak fouten, ik heb hier echt een fout gemaakt en die geef ik ook toe. Ik meen tegelijkertijd dat we met elkaar mogen vaststellen dat het belangrijkste doel van deze coalitie sterker uit de crisis komen daarvoor alle noodzakelijke maatregelen nemen, dat dat gelukt is. Maar uiteindelijk is het altijd aan de kiezer op de verkiezingsdatum om dat besluit te nemen en te kijken naar de hele mix van de personen en de ideeën van die partijen om daar een besluit over te nemen.

WESTER
Vindt u het vervelend dat in die campagne ook door de andere partijen en mensen die dat zo beleven, lees ook de ingezonden brieven in kranten, iedere keer op uw onbetrouwbaarheid wordt gehamerd.

RUTTE
Ja goed, als ik zo’n fout maak, dan veroorzaak ik dat zelf. Het enige wat je kunt doen en dat vind ik leiderschap is als je een fout maakt en je komt van jezelf tot de conclusie dat je die fout gemaakt hebt is die toegeven, dus dat heb ik gedaan. En toen ik van de zomer nadacht: ga ik door weer als lijsttrekker van de VVD, stel ik me daarvoor kandidaat, ben ik ook weer beschikbaar voor het premierschap, dan kijk je ook terug. En als je dan tot de conclusie komt dat je op zo’n punt een fout gemaakt hebt, dan vind ik het ook bij leiderschap horen om die fout toe te geven en daar ook verder geen doekjes omheen te winden en dat heb ik dus ook gedaan. En verder is het dadelijk aan de kiezer om te besluiten op basis van onze plannen voor de toekomst, op wat ik heb laten zien in de afgelopen jaren. Nederland kent mij, ik ben nu 6,5 jaar premier van dit mooie land, daar ben ik ongelooflijk trots op. Ik heb bakken energie om door te gaan. Ik heb net uitgelegd wat ik als onze agenda zie voor de komende tijd. En ja inderdaad, ik ben geen heilige, ik maak fouten. En als ik die maak, dan geef ik die toe. Ja.

RUTTE
Behalve dat ik zelf nog een slotwoord had voor u. Jazeker. Want inderdaad begint volgende week het verkiezingsreces, we gaan elkaar nog heel veel zien. Dan gaat de verkiezingscampagne officieel van start, die wordt dan gevolgd uiteraard door de verkiezingen op 15 maart en vervolgens een, ik sluit niet uit, wat langere formatie dan vorige keer, dat zou zomaar kunnen. We zullen proberen uw zomervakantie niet helemaal te verpesten. In die periode zijn er, zowel voor de verkiezingen als na de verkiezingen, de wekelijkse ministerraden, maar in beginsel zijn er geen persconferenties meer op vrijdag. De heer Wester vroeg mij bij binnenkomst of ik dit leuk vond iedere vrijdag en eigenlijk is het eerlijke antwoord ja. Ik zei zelfs: het is ook wel gezellig, het is een traditie. Zeker ook het kopje koffie na afloop. Maar ik kan u ook zeggen: ook de komende weken zal ik u natuurlijk te woord staan bij belangrijke gebeurtenissen als die zich voordoen. Het is echt een traditie. Mijn verre voorganger Piet de Jong, vorig jaar, niet te jong, kun je zeggen, maar wel overleden, behoorlijk op leeftijd, Piet de Jong die zei: ik doe die persconferentie omdat ik anders gestoord wordt thuis bij de piepers door de journalisten die allemaal vragen hebben over de wekelijkse ministerraad. En het werkt, ik heb eigenlijk nooit last van jullie gehad tijdens het eten op vrijdagavond omdat we elkaar namelijk hier ’s middags al hadden gezien. Maar het is natuurlijk meer, de ware betekenis van deze persconferentie, ben ik mij gaan realiseren, ligt in de transparantie en het afleggen van verantwoordelijkheid over het kabinetsbeleid en de werking van de vrije pers, de vrije pers die jullie vertegenwoordigen, en dat moet dus ook hier zijn in perscentrum Nieuwspoort, de plek waar de vrije pers formeel en informeel bij elkaar komt, ook met journalisten. Ik wil jullie vanaf deze plaats bedanken voor deze eerste zesenhalf jaar in mijn ambt voor de prettige samenwerking. Het was een buitengewoon bewogen periode, we hebben de economische crisis gehad, migratie, terreurdreiging, de verschrikkelijke ramp, dat was voor mij toch het meest heftig in de afgelopen zesenhalf jaar, de vreselijke ramp met MH17. Maar ook hele mooie momenten, de troonswisseling, de vele vragen die ik van u kreeg in de voorbereiding daarop waar ik niet op kan antwoorden, en uiteraard ook het economisch herstel. Ik kan u zeggen, ook daar heb ik wat op gereflecteerd, dat de manier waarop jullie mij wekelijks bestoken met kritische vragen, dat die vaak lastig is, soms ook plezierig, maar wel heel belangrijk. En ik denk dat het heel belangrijk is dat uiteindelijk jullie, dat u, vervolgens kan schrijven wat u wilt, in alle vrijheid, dat is een groot goed. Ik zei het vorig jaar tijdens het Correspondents' Dinner in Amsterdam: vrijheid gaat niet zonder vrije pers. Persvrijheid is een van de fundamentele waarden van ons land en ik kan u verzekeren, zal daar nooit concessies aan doen. En ik prijs mij kortom heel gelukkig over hoe dat in Nederland gaat. Uiteraard hoop ik dat ik hier na de kabinetsformatie opnieuw mag staan. Het laatste woord op dat punt is vanzelfsprekend aan de kiezer. De verschillen, ja die zijn soms groot, dat zag je ook gisteren weer bij het uitkomen van al die doorrekeningen. Die verschillen zijn soms groot, maar laten we nooit vergeten dat de vrijheid van onze democratie en de rechtstaat, dat die elementen, die rechtsstaat en die democratie, dat die ons binden en verbinden. Zeker nu er zoveel aan de hand is in de wereld, moeten we onze vrijheid, onze veiligheid en onze democratie wat mij betreft koesteren en beschermen als nooit te voren. En daarbij telt iedere stem. Daarom wil ik hier eigenlijk tot slot nog een oproep doen, over uw hoofden heen, aan alle kiezers: maak gebruik van uw democratische recht en ga op 15 maart naar de stembus! Dank jullie wel.