Toespraak van staatssecretaris Van Rijn bij Uitreiking Mantelzorg Awards

Toespraak | 24-01-2017

Dames en heren,

Allereerst dank dat ik hier aanwezig mag zijn. Achter mij ziet u de voorpagina van de Volkskrant van vrijdag 13 januari jongstleden. 'Mantelzorg mag niet worden opgelegd', naar aanleiding van een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep. De uitspraak was tot teleurstelling van enkele journalisten niet zo'n verrassing: je mag mantelzorg inderdaad niet verplichten. Dat was overigens ook nooit de bedoeling van de Wet maatschappelijke ondersteuning. Googlet u maar eens op 'Van Rijn' en 'mantelzorg niet verplicht', dan ziet u wat ik bedoel.

Maar, en dat is veel belangrijker, je kán mantelzorg ook niet verplichten. Omdat het te maken heeft met liefde. En liefde laat zich niet afdwingen. Ik kom daar zo nog even op terug.

Deze voorpagina is recent, maar ik zie al jaren grote belangstelling voor het thema mantelzorg. Niet alleen in de media, ook in de politiek en eigenlijk overal in de samenleving. En laat ik eens onbescheiden doen: misschien is dat ook wel een klein beetje mijn eigen schuld. In januari 2013 – ik was toen net 2 maanden staatssecretaris – zat ik aan tafel bij het televisieprogramma Pauw en Witteman om te praten over 'meer naar elkaar omkijken'. Dat het misschien wel een beetje de toekomst zou kunnen worden, omdat we ouder worden en straks met meer ouderen dan ooit zullen zijn.

Het bleek een grote steen in de vijver. Uiteraard volgde de consternatie; het verwijt dat dit een centenkwestie was. Maar het aardige van dat gesprek was nou juist dat iedereen aan die tafel zich ermee begon te bemoeien.

Jeroen Pauw, Paul Witteman, Marc-Marie Huijbregts, Jesse Klaver: je zag dat ze gingen nadenken: wat zou ik eigenlijk doen als mijn ouders hulp nodig hebben? Denk ik dan: dat moet de overheid maar oplossen of doe ik zelf ook nog wat? En wat vind ik daar eigenlijk van?

3 jaar na de uitzending van Pauw en Witteman zien we dat ik daar niet uit m'n nek heb lopen kletsen. Na Pauw en Witteman en Huijbregts en Klaver is heel Nederland hierover gaan nadenken. Ondertussen bloeien duizend bloemen. Ik noem wehelpen.nl, waar vraag en aanbod bij elkaar komen van mensen die hulp vragen en mensen die hulp nodig hebben. Gemeenten maken er lokale varianten van, waarin mensen in de eigen buurt tot elkaar komen. RTL4 maakte de serie Ik zorg voor jou waarin Peter van der Vorst op zoek gaat naar ondersteuning voor mantelzorgers die wel wat hulp kunnen gebruiken.

Het leek soms wel of het iets heel nieuws was, alsof dit kabinet de mantelzorger heeft uitgevonden. Dat is natuurlijk de grootste onzin. Mantelzorg bestaat al zo lang als mensen samenleven — alleen: vroeger spraken we er niet over. Het was vanzelfsprekend. We noemden het naastenliefde en eerlijk gezegd vind ik dat een mooier woord. Want het is iets dat je overkomt uit liefde.

We kunnen mantelzorgers daarom niet genoeg aandacht geven. Want het raakt de vraag: hoe willen we met elkaar samenleven? Willen we een samenleving waarin alle zorg is geïnstitutionaliseerd, geprofessionaliseerd en wegverzekerd? Ik hoor wel eens zeggen: 'Naastenliefde? Bezuinigingen zult u bedoelen! Waarom zou ik iets doen, ik betaal toch premie!'

Toch denk ik eerlijk gezegd dat in iedereen het vuur brandt om voor een ander te zorgen. Maar, laten we er dan ook met elkaar over praten, om te zien hoe we het het best kunnen regelen. Want u weet net zo goed als ik: het kan heel erg zwaar zijn.

Hoewel iedereen meteen snapt wat je bedoelt als je het hebt over mantelzorg, is het nog niet zo gemakkelijk in woorden te vatten. Wellicht hangt dat samen met het paradoxale karakter van mantelzorg. Laat ik dat proberen uit te leggen.

Als je de vraagt stelt waar mensen gelukkig van worden, blijkt uit studie dat zorgen voor naasten niet zo hoog scoort. Sterker nog, het scoort laag. Mensen die zorgen voor een ander zijn eerder ongelukkig en het gezondheid loopt eerder gevaar. Het kan zorgen voor stress en overbelasting. En daar wordt niemand blij van.

Maar, dit is toch niet het beeld dat we direct herkennen? Integendeel! Door mantelzorg wordt het contact tussen mensen intensiever, de band die je met iemand hebt kan groeien en soms doe je dingen die nieuw zijn. Bovendien kan het een boel voldoening geven als je ziet dat een iemand dankzij jouw hulp opfleurt of zelfs in z'n eigen omgeving kan blijven. En dat zijn weer zaken waar we wél gelukkig van worden.

Mantelzorg trekt ons dus aan 2 kanten aan de jas: de mantelzorgparadox. De oorzaak - iemand van wie je houdt, kan het niet meer alleen en levert in - dat is verschrikkelijk. Maar gek genoeg kan dat wel weer zorgen voor zaken die op zichzelf heel mooi zijn. Dat is soms verwarrend, maar het is wel zo. Het is allebei waar. Ik zei net al, het overkomt je. Je hebt geen keus. Maar het overkomt je uit liefde. En liefde is iets mooi.

Dames en heren,

Ik kan dit verhaal niet houden zonder te spreken over 3 wel heel bijzondere mantelzorgers. 3 heel bijzondere vrouwen. Ik heb het natuurlijk over Annette Stekelenburg, Marjo Brouns en Cora Postema. Zij willen dat mantelzorgers zélf vertellen waar ze zich door geholpen voelen. Met inspirerende voorbeelden van steun aan mantelzorgers willen ze laten zien hoe divers mantelzorgers zijn en hoe divers hun behoefte aan hulp. Daarvoor bedachten zij onder meer de Mantelzorg Awards. Ze klopten daarmee op de deur van VWS en wij hoefden daar natuurlijk niet al te lang over na te denken.

Want wat is dat een goed idee! Weet u, volgens mij is hét kenmerk van een goed idee dat wanneer iemand het voor het eerst oppert, je denkt: 'Maar dat bestaat toch al wel?' En dat heb ik nu ook: hoe hebben we het al die jaren zonder Mantelzorg Awards kunnen doen?

Dus Annette, Marjo, Cora; heel hartelijk bedankt voor jullie inzet om deze Awards mogelijk te maken en heel veel dank om aandacht te vragen voor alle aspecten die mantelzorg in zich draagt.

Tot slot feliciteer ik nogmaals de winnaars van de avond. En eigenlijk, maar dat doen we hier vandaag met z'n allen, feliciteer ik álle mantelzorgers van Nederland. Laat ik het zo zeggen: zonder hen heeft Nederland helemaal geen zorg. Laten we dus zuinig zijn op onze mantelzorgers, want zij zijn niet te vervangen.

Tegen liefde en aandacht van een naaste kan nu eenmaal geen medische zorg op.

Ik dank u voor uw aandacht.