Toespraak minister Koenders op mondiale LGBTI-mensenrechtenconferentie Montevideo

Toespraak | 13-07-2016

Beste lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender en interseksuele vrienden en vriendinnen,

En bondgenoten,

Of misschien moet ik gewoon medemensen zeggen,

Sinds het begin van mijn politieke loopbaan begon ik mijn speeches meestal met de woorden “dames en heren”. Vandaag niet. Als politicus weet ik dat woorden nooit zo maar woorden zijn. Ze weerspiegelen onze blik op de wereld en geven ook vorm aan deze blik. Woorden kunnen ons iets leren, maar ook de werkelijkheid vertroebelen. Woorden kunnen gevoelens van sympathie opwekken, maar ook van haat. Ze kunnen mensen insluiten, maar ook uitsluiten.

Woorden doen er dus toe. Bij het voorbereiden van mijn bijdrage voor vandaag, besefte ik dat er iets mis is met de woorden waarmee ik mijn toespraken vaak open. Een deel van het publiek wordt erdoor genegeerd en dat moet geen enkele spreker doen. Per slot van rekening opent niemand zijn toespraak met “Heren van middelbare leeftijd die een hoed dragen,” of “Blondines”. Ik zal er voortaan beter op letten.

Beste mensen, het doet mij deugd dat zo velen van u uit alle windstreken hier naartoe gekomen zijn. Ik wil ook mijn Uruguayaanse collega Rodolfo Novoa bedanken voor het organiseren van deze conferentie die geen moment te vroeg komt. Ik heb grote waardering voor het leiderschap dat uw land toont bij het waarborgen van gelijke rechten voor de LGBTI’ers.

En aan alle aanwezigen wil ik het volgende zeggen: we hebben al uw stoutmoedigheid, al uw intelligentie en al uw moed nodig. Want we moeten lastige problemen oplossen. In de Universele Verklaring van de rechten van de mens staat: “Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren.”

Waarom worden er dan nog steeds zo veel LGBTI’ers onderdrukt? Waarom moeten velen van hen nog steeds vrezen voor hun veiligheid? En wat kunnen wij, voorvechters van mensenrechten en regeringen, daaraan doen?

We moeten allemaal woedend zijn wanneer mensen gediscrimineerd worden. Onderdrukking is altijd politiek gemotiveerd, is soms traditioneel, maar nooit natuurlijk. Mensenrechten zijn op alle mensen van toepassing. De keuze bepaalde groepen uit te sluiten van bescherming brengt niet alleen deze groepen, maar de hele samenleving in gevaar. Meer dan 50 jaar geleden merkte Martin Luther King op dat onrechtvaardigheid, om het even waar, een bedreiging is van rechtvaardigheid waar dan ook.

We worden er vaker dan ons lief is aan herinnerd dat deze woorden nog altijd bewaarheid worden. De gruwelijke aanslag in Orlando bracht afgelopen maand een schok teweeg in de wereld. Hij herinnerde ons er op afschuwelijke wijze aan waarom veilige ruimten zo belangrijk zijn en dat het niet altijd de overheid is die de rechtvaardigheid bedreigt. Maar vaak is dat wel het geval: in meer dan 75 landen is homoseksualiteit illegaal en in zeven landen staat er de doodstraf op. De strijd tegen onrechtvaardigheid, discriminatie en geweld is echter de zorg van alle samenlevingen en die van samenlevingen als geheel.

Die strijd is echter nog lang niet gestreden. In mijn eigen land denkt de helft van de jonge LGB’ers soms aan suïcide. Ik herhaal: de helft. Vergeleken met andere jongeren proberen ze zich ook vaker daadwerkelijk van het leven te beroven. Onder jonge transgenders zijn de cijfers nog treuriger: 70% heeft ten minste een maal aan suïcide gedacht en maar liefst 20% heeft een poging tot zelfdoding gedaan. Dat is een op de vijf. Afwijzing, schaamte en zelfs het gevoel waardeloos te zijn dragen hiertoe bij. Deze gevoelens zijn niet natuurlijk en worden door de maatschappij ingeprent. Dat is het gevolg van taboes, intolerantie en peer pressure. Tot het moment waarop de sociale oorzaken zijn uitgebannen, totdat samenlevingen en culturen daadwerkelijk inclusief zijn geworden, blijft onrechtvaardigheid de overhand houden.

Omdat de overheid slechts een deel van het probleem is, kan zij ook slechts een deel van de oplossing bieden. Het maatschappelijk middenveld is minstens zo belangrijk. We hebben elkaar nodig. Ik heb de eer samen te werken met COC Nederland - de oudste organisatie ter wereld die onafgebroken de belangen van de LGBTI-gemeenschap behartigt. Het COC bestaat dit jaar 70 jaar! En ik wil mijn waardering uitspreken voor Ovejas Negras, de Uruguayaanse tegenhanger van het COC, die geweldig werk verricht. U verdient waardering voor zoveel meer dan hetgeen u bereikt heeft voor de LGBTI-gemeenschap.

Elke minderheid moet soms zijn eigen strijd voeren. Maar wanneer het om inclusieve samenlevingen gaat, zijn LGBTI’ers vaak de spreekwoordelijke kanarie in de kolenmijn - wanneer zij geen gelijke rechten hebben is het meestal een kwestie van tijd voordat ook anderen onderdrukt worden. Of omgekeerd: de voortgang die door LGBTI-organisaties wordt geboekt inspireert weer vele anderen die gemarginaliseerd worden.

Vrienden, excellenties,

We hebben nog een lange weg te gaan. Ik ben niet naïef. Maar ik ben ook geen pessimist - anders zou ik hier niet staan. Als optimistische realist geloof ik in die heldere regenboog aan de horizon - maar alleen wanneer we onze krachten bundelen om verandering te bewerkstelligen. Daarom is deze conferentie zo belangrijk: dit is het begin van een internationale coalitie om gelijke rechten voor LGBTI’ers te verwezenlijken. Dit evenement is niet bedoeld om lippendienst te bewijzen. Het is niet bedoeld om onszelf in het zonnetje te zetten. Het is wel bedoeld om een agenda voor verandering op te stellen en samen te werken aan het realiseren daarvan.

We kunnen veel meer bereiken als we een coalitie voor gelijke rechten opbouwen die non-stop samenwerkt in alle belangrijke multilaterale fora en van tijd tot tijd bijeenkomt bij een bijzondere conferentie. Neem de VN-mensenrechtenraad. Twee weken geleden vond er in Genève een historische doorbraak plaats. Een kleine meerderheid van landen nam een resolutie over LGBT-rechten aan, die door een groot aantal ngo’s werd ondersteund. Als lid van de Mensenrechtenraad heeft Nederland dit initiatief ten volle ondersteund.

Voor het eerst in de geschiedenis zullen de Verenigde Naties nu een onafhankelijke deskundige benoemen om de mensenrechtensituatie van LGBT’ers te monitoren en erover te rapporteren. Het is een kleine maar ongelofelijk belangrijke stap voor het verbeteren van de positie van miljoenen mensen. Dit is het soort veranderingen waar we ons op moeten richten.

Bij het opbouwen en uitbreiden van deze coalitie voor gelijke rechten moeten we slim én stoutmoedig zijn. De krachten achter onrechtvaardigheid zijn sterk. Sommigen zullen proberen een vals beeld te scheppen van waar we voor staan. Sommigen zullen beweren dat onze coalitie een agenda voorstaat die gebaseerd is op waarden die niet breed gedeeld worden. Sommigen zullen ons ervan beschuldigen dat we speciale rechten willen waarborgen voor een bepaalde groep mensen.

Gelukkig zijn we op dit alles - en erger - voorbereid. Nogmaals, onrechtvaardigheid is altijd politiek gemotiveerd en is nooit natuurlijk. Dat geeft ons een voordeel. We kunnen vertrouwen hebben: het gaat niet om speciale rechten voor sommigen maar om gelijke rechten voor iedereen - zoals in de Universele Verklaring van de rechten van de mens ook wordt benadrukt. Dat maakt rechtvaardigheid voor LGBTI’ers tot een testcase voor onze universele waarden, die door de hele mensheid worden gedeeld.

We zien al positieve ontwikkelingen in bepaalde landen. Sinds kort is homoseksualiteit in landen als Mozambique en de Seychellen niet langer strafbaar. In Botswana mag een LGBT-organisatie zich nu registreren - een eerste stap op weg naar vrijheid van vereniging voor iedereen. Afgelopen jaar werd Nepal het eerste Aziatische land dat seksuele en genderminderheden in zijn grondwet bescherming toekent. Japan en Oekraïne hebben nieuwe richtlijnen en wetgeving aangenomen om discriminatie van LGBTI’ers op het werk te bestrijden.

Dit zijn bemoedigende stappen. Een coalitie kan voor nog meer momentum zorgen en dat kan op twee manieren. Ten eerste kunnen we elkaar stimuleren het in ons eigen land nog beter te doen. U weet ongetwijfeld allemaal wat peer pressure is - in de negatieve zin ben ik bang. Maar samen kunnen we deze peer pressure ombuigen tot een positieve kracht voor verandering. Geen enkel land heeft het alleenrecht op rechtschapenheid en geen enkel land heeft het alleenrecht op onvolmaaktheid. Laten we deze peer pressure gebruiken om elkaar ter verantwoording te roepen. Laten we van elkaar leren door goede praktijken te delen en fouten te analyseren.

Ten tweede kunnen regeringen die in hun eigen land loffelijke initiatieven ontplooien in het buitenland krachtiger voor hun mening uitkomen. Een coalitie of kiesgroep kan hen daarbij helpen in elk forum dat ertoe doet: de Mensenrechtenraad, de Veiligheidsraad - Nederland wordt in 2018 lid en zal LGBTI-rechten zeker op de agenda zetten, regionale organisaties als de Europese Unie en alle andere internationale organisaties waartoe onze leden behoren. We kunnen zelfs nog groter denken en ons niet beperken tot intergouvernementele organisaties. Denk bijvoorbeeld aan sportfederaties als het Internationaal Olympisch Comité en FIFA. Onze regeringen en maatschappelijke organisaties zijn weliswaar geen lid, maar we kunnen wel onze krachten bundelen met organisaties die dat wel zijn.

Vrienden, excellenties,

Vandaag gaat de grootste conferentie van start die ooit over gelijke rechten voor LGBTI’ers is gehouden. Dat is op zichzelf al een reden tot vreugde en een reden om trots te zijn. Onze coalitie is een teken van groeiend internationaal bewustzijn en toenemende internationale steun. Maar we kunnen nu niet achteroverleunen: er is nog steeds veel onrecht in de wereld. En helaas neemt dat op bepaalde plaatsen zelfs toe. We moeten nu onze inspanningen verdubbelen. De Universele Verklaring van de rechten van de mens wordt niet als bij toverslag opgewaardeerd tot de universele toepassing van de rechten van de mens. Of, zoals iemand bij de VN ooit zei: een visie zonder implementatie is slechts een hallucinatie. Het is nu aan ons om de prachtige visie van gelijke rechten voor allen werkelijkheid te laten worden.

Laten we dus aan de slag gaan.

Dank u wel.