Persconferentie na ministerraad 24 juni 2016

Mediatekst | 24-06-2016

Inleidend statement:

Goedemiddag. Natuurlijk hebben we vandaag in de ministerraad gepraat over het referendum in het Verenigd Koninkrijk, het Brexit-referendum. Kort over de uitslag: die vinden we zeer teleurstellend. Teleurstellend omdat het niet in het belang van Nederland is en niet in het belang van de Europese samenwerking. Premier Rutte heeft al gezegd: wat ons nu te doen staat, is stap voor stap op een zo stabiel mogelijke manier proberen met deze situatie om te gaan, en naar oplossingen te zoeken. We weten dat premier Cameron aanstaande dinsdag zal toelichten, in de Europese Raad, hoe de procedure nu verder zal moeten verlopen. Wat daar wat ons betreft geldt: snel duidelijkheid. Niet een hele lange periode van onzekerheid. Maar wel heel zorgvuldig en stap voor stap gaan kijken hoe de procedure ten aanzien van het Verenigde Koninkrijk nu verder wordt vormgegeven. Maar dat is de korte termijn en specifiek ten aanzien van het Verenigde Koninkrijk.

De uitslag van het referendum geeft natuurlijk ook een signaal. Een signaal over Europese samenwerking. Voor Nederland is die samenwerking altijd cruciaal geweest. Als klein land, geconfronteerd met grote vragen, grote problemen, maar ook als handelsland, dat z’n geld moet verdienen; onze banen komen juist van samenwerken en open handel met de landen om ons heen. Het is heel helder dat we die andere landen nodig hebben. Maar je ziet ook dat de samenwerking in de vorm van de Europese Unie niet altijd levert wat burgers mogen verwachten. Dat soms de toespraken groter zijn dan de werkelijkheid. Als je kijkt naar het bewaken van de Europese buitengrenzen, het vormgeven van migratiebeleid samen, dat én zorgt voor humane opvang voor vluchtelingen, maar óók voor gecontroleerde toestroom, gecontroleerde grenzen, dan zie je dat we daar nu verbeteringen hebben, maar dat dat een tijdlang woorden waren en geen daden. Als je kijkt naar de economie van Europa, dan hebben we nu herstel, Nederland groeit, Europa groeit, maar er is echt wel meer nodig om te zorgen dat iedereen dat economisch herstel ook voelt. En als je specifieker kijkt naar een van de belangrijke onderwerpen in het Britse referendum, arbeidsmigratie, dan zie je dat te vaak die Europese samenwerking neerkomt op oneerlijke concurrentie, op lagere arbeidsvoorwaarden. Dat zal moeten veranderen. Dus die samenwerking is voor Nederland cruciaal, juist voor de toekomst, maar we zullen moeten zorgen dat de EU daar ook beter voor de burgers van de EU gaat presteren. Wat dat betreft het signaal van gisteren benutten. Want het is niet alleen in het Verenigde Koninkrijk dat men zorgen heeft over hoe de Europese Unie functioneert. De uitslag moet ons stimuleren om volop door te gaan met het verbeteren, zoals we dat de afgelopen maanden ook hebben gedaan.

Daarnaast heeft de ministerraad besluit genomen over het verder terugdringen van de gaswinning in Groningen. Buitengewoon belangrijk voor de mensen daar. Voor toelichting daarop, de precieze details, de precieze fasering, verwijs ik naar de persconferentie van minister Kamp, die aansluitend aan deze persconferentie zal plaatsvinden.

Brexit-referendum

BLOK (NOS)
U bent live op Radio 1, de sympathieën die ertoe hebben geleid dat de Britten uit de Europese Unie willen stappen die zijn natuurlijk in Nederland ook aanwezig. Moeten die Nederlanders ook niet de kans krijgen om zich uit te spreken?

ASSCHER
Voor Nederland is die samenwerking cruciaal, om onze werkgelegenheid, onze economie overeind te houden. Maar we moeten wel wat doen met de zorgen en de kritiek op hoe de Europese Unie functioneert. Die samenwerking moet voorop staan. Als klein land in een hele grote wereld met hele grote problemen moeten we het met de lidstaten, met de landen om ons heen gaan doen. Maar het moet wel beter. Ik zie wel in de eerste reactie op wat er gebeurd is, sommigen die zeggen ‘wat je nu zou moeten doen is veel meer Europa, laten we alles Europees regelen, we zijn af van die lastige Engelsen is dan de emotie, en nu door. Vind ik een volkomen verkeerde reactie op wat er gebeurd is. Eveneens een volkomen verkeerde reactie vind ik om nu als Nederland te zeggen: laten we het economisch herstel – het gaat eindelijk beter – laten we dat allemaal in de waagschaal stellen en jaren van onzekerheid voor Nederland organiseren in plaats van te doen wat ons nu te doen staat: zorgen dat op een verstandige manier met behoud zoveel mogelijk van onze goede handelsrelatie met het Verenigd Koninkrijk deze procedure afwikkelen en intussen doorgaan met het verbeteren van die samenwerking.

BLOK
Ja, dat snap ik, maar zouden we niet eerst terug moeten naar een basisvraag, namelijk moeten we eigenlijk wel een EU willen hebben?

ASSCHER
De basisvraag is nu: hoe kan Nederland…

BLOK
Moeten we dat niet voorleggen aan de Nederlander, oftewel hier een referendum houden?

ASSCHER
Waarom zouden we daar nou aan beginnen? Dat is nou echt, daarom geef ik het ook als voorbeeld, net als die andere helemaal verkeerde reactie. Nederland heeft in een grote wereld als handelsland zo ongelofelijk veel te danken aan de samenwerking en de open handel met de landen om ons heen. We hebben die Europese Unie opgericht omdat we weten dat je samen sterker staat, dat je je samen moet wapenen tegen de gevaren in de wereld en ook dat je samen de kansen kan grijpen als groot economisch blok en, ook na het uittreden van het Verenigd Koninkrijk, het grootste economische blok in de wereld. Ten opzichte van China, ten opzichte van de Verenigde Staten, in een tijd van klimaatverandering, in een tijd van migratie. Dus wat Nederland moet doen is zorgen dat die Europese Unie, dat die samenwerking beter functioneert. Dat we af zijn van een discussie laten we alles Europees regelen, maar dat we zorgen dat burgers ervaren dat – want burger worden direct geconfronteerd met die grote problemen van de wereld – dat die samenwerking daar meer waarde biedt.

BLOK
Ja, maar u zegt dan waarom zouden we daar nou aan beginnen? Nou omdat al die dingen die u zegt – Nederland stond aan het begin en dergelijke – dat heel veel Nederlanders het gevoel hebben dat ze daar nooit iets over te vertellen hebben gehad. Dat hebben ze ook laten weten een paar weken geleden, tijdens een referendum dat wij hebben gehad over Oekraïne, een associatieverdrag. Dan zou je toch kunnen zeggen, veel mensen hebben het idee dat het de elite is geweest die Europa heeft bedacht, de Europese Unie heeft bedacht en ze zouden graag, net zoals de Britten, de kans willen hebben om hun zegje daarover te doen in een referendum.

ASSCHER
Het is onze taak om toch vooral het belang van Nederland in de gaten te houden. En het belang van Nederland is er nu in de eerste plaats in gelegen om op een stabiele manier om te gaan met het Britse referendum. In de tweede plaats is het belang van Nederland geleden in een verstandige samenwerking met de landen om ons heen, op Europees niveau. Er is geen twijfel over mogelijk. Dat zullen we wel zo moeten doen, op een manier dat mensen weer meer ervaren dat die samenwerking ook voor hem of haar een meerwaarde oplevert. Je doet mensen geen enkel plezier, je doet Nederland geen plezier, sterker nog je schaadt het economisch herstel door nu jaren van onzekerheid over een dergelijke vraag te gaan organiseren. Dat zou echt een fout zijn.

WESTER (RTL)
Meneer Asscher, toen er extra geld werd, of de begroting een beetje, wat extra geld werd verdeeld tussen PvdA en VVD, zeg maar die 1,2 miljard, 600 naar veiligheid en defensie, 600 naar zorg en onderwijs. Toen werd er wel bij gezegd, er is wel een klein voorbehoud: we moeten even kijken hoe de economie zich verder ontwikkelt en een eventueel Brexit. Heeft u er al over nagedacht, wat dat betekent voor die 1,2 miljard extra voor die doelen die ik net opnoemde?

ASSCHER
De begroting wordt gepresenteerd op de derde dinsdag van september of als u hem de week ervoor al iemand weet te ontfutselen. Maar met Prinsjesdag presenteren wij de begroting aan de Kamer en houden we rekening met de economische inzichten van dat moment. Dus ook de juni-raming die er is, maar ook eventueel nagekomen inzichten.

WESTER
Maar is een gerede kans, risico, dat dat extra geld wat uitgetrokken is voor die doelen zoals ik die zojuist opsomde, dat dat er niet kan komen of niet helemaal kan komen als gevolg van het Brexit?

ASSCHER
Luister, het is geen misverstand, dit is ook schadelijk voor de Nederlandse economie. Het creëert in de eerste plaats heel veel onzekerheid omtrent de Engelse economie, omtrent de toekomst van de Engelse economie. Maar het is ook schadelijk voor Nederland. Aan de andere kant, vooralsnog blijft het Verenigd Koninkrijk gewoon lid van de Europese Unie met alle rechten en verplichtingen die daar bij horen. En moeten we nu eerst eens van Cameron hoe zij, in welk tempo, en op welke manier de uittreding vorm willen geven. Welke effecten dat dan vervolgens weer zal hebben op de economie, daar zijn we ook weer bij, daar heeft Nederland er belang bij dat we dan op een verstandige manier onderhandelen, dat we de handelsrelatie met het Verenigd Koninkrijk zoveel mogelijk overeind houden om de schade te beperken. Het is niet goed voor onze economie. Het is echt te vroeg om daar nu een inschatting van te maken of dat al in de komende begroting een effect zal hebben.

WESTER
Maar het was een voorbehoud wat het kabinet zelf maakte, een eventueel Brexit, dan zou het wel eens niet helemaal door kunnen gaan. Dus is er een kans dat het nu misschien  niet helemaal doorgaat met dat geld?

ASSCHER
Dat is niet een voorbehoud wat het kabinet maakte. Het is in de voorspelling van het Centraal Planbureau, is de Brexit genoemd als een van de risico’s. Dus dat is ook terecht…

WESTER
Die hebben er ook verstand van.

ASSCHER
Die hebben daar verstand van, ja. Die zijn er om dat voor ons uit te rekenen. Dat risico voltrekt zich nu. Dus dat is niet goed, maar wat het betekent voor onze begroting en of het al in de komende begroting wat betekent dat hoort u in september.

WESTER
Maar dat risico voltrekt zich nu, en daarmee zegt u; er is een risico dat dat geld niet helemaal aan die doelen besteed kan worden?

ASSCHER
Luister, dit schaadt ook de Nederlandse economie. In hoeverre dat onze economie schaadt… Dan weten we wat het voor onze begroting betekent, dat kan je nu nog niet zeggen. Vooralsnog verandert er nu niets in de daadwerkelijke relatie. Het gaat pas gebeuren zodra men die artikel 50 procedure start. Maar daarnaast, dat zien we allemaal, dat de markt reageert, dat de valutamarkt extreem reageert. Dus of dat al voor onze begroting 2017 een indicatie geeft, kun je nu nog niet zeggen.

WESTER
Stel ik het nog een keer heel simpel. Is er nu een risico dat dat extra geld niet helemaal uitgekeerd kan worden als gevolg van de Brexit?

ASSCHER
Dit is een risico voor onze economie en dus ook voor onze begroting.

WESTER
Dank u wel.

BREEDVELD (NOS)
Bent u bang voor een domino-effect?

ASSCHER
Ik denk dat Nederland en de andere landen in EU zich heel goed realiseren dat je die samenwerking heel hard nodig hebt. Maar ik vind niet dat je het zomaar voorbij kunt laten gaan en kan zeggen: over tot de orde van de dag. Je zult dit moment moeten aangrijpen om de Europese Unie, de vorm van samenwerking te verbeteren.

BREEDVELD
Maar het maakt allerlei… vervolgreacties roept het op in die zin dat de Schotten zeggen: wij willen ook een referendum, los van het Verenigde Koninkrijk en misschien in de EU. Het omgekeerde in Nederland zien we dat Wilders pleit voor een referendum over een Nexit. Dus in die zin: vreest u voor onoverzichtelijke gevolgen? Roept dit meer op dan we kunnen overzien?

ASSCHER
Nou, je ziet inderdaad in het Verenigd Koninkrijk niet alleen economisch een hele grote reactie, maar je ziet ook een enorme politieke reactie. En politieke gevolgen. Cameron die zijn vertrek aankondigt. Noord-Ierland, Schotland, die uitspraken doen die de toekomst van het Verenigde Koninkrijk kunnen raken. Dat laat zien hoe heftig het is wat er gebeurt. Geen misverstand daarover. Daarom is het ook belangrijk om niet alleen te zeggen: laten we nu gaan onderhandelen, maar ook even te zorgen dat het Verenigd Koninkrijk zelf ook op een stabiele manier als onderhandelingspartner met ons kan zorgen voor een verantwoorde vervolgstap. In Nederland, Wilders pleit al langer voor uittreden uit de Europese Unie, dat klopt. Dat vindt hij verstandig. Maar dat is niet in ons belang. Op zichzelf verandert dat niet. Wat er nu verandert, en dat is wel historisch, dat het Verenigd Koninkrijk deze keuze maakt. Je komt voor een deel in een gebied waar we nooit geweest zijn. Dus dan is het wel zaak om heel rustig, heel zakelijk het signaal te begrijpen en daar wat mee te doen, maar wel op een verantwoorde manier met het Verenigd Koninkrijk om te gaan.

BREEDVELD
Dat signaal, u zegt van: wij moeten duidelijk maken wat de Europese Unie voor burgers betekent?

ASSCHER
Nee, ik zeg niet… Het gaat niet over uitleggen, nee, de Europese Unie moet het beter doen. Het gaat niet over duidelijk maken, het gaat niet over een reclamepraatje, nee, het gaat erover dat als daar een speech gehouden wordt, over gezamenlijk migratiebeleid, dat men ook ziet dat het gebeurt. Het gaat over dat je niet alleen praat over sociaal Europa, maar dat je zorgt dat die oneerlijke concurrentie op lage lonen wordt tegengegaan. Dat is wat er moet gebeuren, daar zet Nederland zich voor in. Je ziet dat we ook vooruitgang aan het boeken zijn. We zullen nu wel moeten doorzetten.

BREEDVELD
Het zijn met name lager opgeleiden die, met uit Oost-Europa bijvoorbeeld, werknemers zien komen die hun werk in Nederland overnemen, dat zijn hele reële problemen waar mensen hier in Nederland mee te kampen hebben.

ASSCHER
Nou en of, dat is precies de reden. Ik heb in augustus 2013 ‘Code Oranje’ geschreven, dat ging daar over. Gaat niet over of mensen wel of niet houden van hun andere mede-Europeanen. Het gaat er over of je op een eerlijke manier je brood kan verdienen en of je als Nederlandse bouwvakker of Belgische bouwvakker of Britse bouwvakker op een eerlijke manier ook de concurrentie aan kan gaan met anderen. En als anderen tegen een lager loon hetzelfde werk doen op dezelfde plek waar jij woont is dat niet fair. Dus dat zal moeten veranderen. Europa zal in de samenwerking van de lidstaten die ons heel veel goeds brengen een aantal dingen aanzienlijk moeten verbeteren.

BREEDVELD
Maar toch, als die problemen reëel zijn is het toch logisch dat mensen met name uit dit soort klassen zeggen: take back control? Wij willen gewoon bepalen wat er in ons eigen land gebeurt.

ASSCHER
Ja, moet je afvragen waar kan je nou die verbetering het beste vinden? Voor Nederland staat… je kunt concurreren om banen en dat verliezen op een eerlijke manier. Of je kunt je baan kwijt zijn omdat je je economisch afsluit van het grootste handelsblok van de wereld. Beide is niet verstandig. Wat je nodig hebt is dat Europa de spelregels verbetert, dat je waarmaakt wat je belooft. En dat zijn hele logische, hele basale dingen die mensen verwachten van hun overheid. En dus ook van de Europese samenwerking. Zorgen voor veiligheid. Zorgen voor controle op de grenzen. Zorgen voor gezamenlijk migratiebeleid, want geen land kan dat in zijn eentje. Zorgen voor een verstandig economisch beleid, zodat er groei mogelijk is. Ook zorgen voor een einde aan oneerlijke concurrentie op lage lonen, op arbeidsvoorwaarden. Allemaal wat er moet gebeuren, dat is ook de Nederlandse agenda. We zullen dit moment moeten gebruiken om dat te doen.

BREEDVELD
Zegt u met zoveel woorden, een stap uit de EU is niet het antwoord op de zorgen die mensen hebben?

ASSCHER
Voor Nederland zou dat echt idioot zijn.

WEISSINK (HET FINANCIEELE DAGBLAD)
Minister Asscher, over de oneerlijke concurrentie op arbeidsvoorwaarden binnen de Europese Unie, vond u in uw strijd tegen die oneerlijke concurrentie bepaald geen bondgenoten in het Verenigd Koninkrijk. Wordt dat niet veel makkelijker nu om er voor te zorgen dat er via die arbeidsmigratie geen oneerlijke concurrentie meer plaats vindt?

ASSCHER
Wij hadden het Verenigd Koninkrijk er eindelijk op mee na veel vijven en zessen om dit te gaan doen. Juist ook door het gesprek aan te gaan met wat is er nou eigenlijk aan de hand, waarom is het nou zo unfair als je als bouwvakker moet concurreren met iemand die volgens de spelregels het voor minder mag doen dan voor jou? Dus we hadden ze eindelijk mee, en ik ben niet zo van de school van wat waren die Britten lastig, fijn dat we van ze af zijn. Het is een slechte dag voor Europa, het is een slechte dag voor Nederland.

WEISSINK
Maar wordt dit dossier makkelijker voor u nu?

ASSCHER
Nee, dat wordt dus niet wat makkelijker want we hadden ze eindelijk aan boord op dit punt.

DE VRIES (DE VOLKSKRANT)
Meneer Asscher u zegt de EU moet het beter doen. Wat vindt u van de stelling dat de EU minder moet doen?

ASSCHER
Op sommige punten kan het zeker minder. Ik denk dat het gevaarlijk is om het alleen maar te duiden in meer of minder Europa. Het gaat natuurlijk om wat je moet doen. We hebben 9 maanden geleden gezien wat er gebeurt als je geen Europees migratiebeleid hebt. Dat is toch echt nog vanuit de veronderstelling dat landen dat zelf konden doen met afspraken. Dat kon niet. Vervolgens zie je wat er gebeurt als er wel gezegd wordt dat er migratiebeleid komt maar het niet waar maken. Ja, dan zien mensen voor hun ogen dat er geen controle is en dat je er niet in slaagt om mensen humaan op te vangen. Je zult dus de dingen die je wel moet doen, en dat zijn de onderwerpen waar we baat hebben bij samenwerken, dat zijn de mooie onderwerpen: handel drijven, geld verdienen, maar ook hoe je je wapent tegen de problemen van de wereld. Het feit dat het klimaat verandert, het feit dat er terroristen zijn die misschien Europa als doelwit zien, dan zal je ook samenwerking moeten zoeken, maar dan moeten we wel zorgen dat die samenwerking zich niet vertaalt in de randverschijnselen, in de dingen er om heen, in de instituties, maar in wat je daadwerkelijke bereikt.

DE VRIES
Wat is nou een taak die de EU van u ook zo mogen afstoten?

ASSCHER
Nou, ik ga er nu niet… we hebben als Nederland een hele lijst gemaakt met dingen die we willen verbeteren in de Europese Unie. Iets minder bemoeienis met allerlei details, wel leveren, gewoon de uitvoering op orde krijgen voor die hele belangrijke vraagstukken. Daar maken we voortgang in, dat kun je ook zien. Je ziet dat er weer meer controle komt, maar daar moeten we nu vooral mee door.

DE VRIES
De SP bepleit een soort tussenweg, een referendum over of we een kleinere EU willen, zonder Europese Commissie bijvoorbeeld. Is zo’n referendum voor u wel bespreekbaar?

ASSCHER
Die positie is me niet… ik zie een soort flirt met een uittreding en een variant er omheen, dat is mij niet helemaal helder. Volgens mij is de enige reactie nu: zorgen dat je het signaal verstaat. Dat we zorgen voor stabiliteit, dat we verstandig en zakelijk hier nu mee omgaan, maar wel begrijpen dat het historisch is wat er is gebeurd. En de flirt van sommige partijen met ‘nee, Nederland kan het wel in zijn eentje af’, daar geloof ik helemaal niets van.

MEIJER (DE VOLKSKRANT)
Zijn er nog consequenties voor hoe het kabinet de uitslag van het Oekraïnereferendum gaat afhandelen, is daar deze uitslag ook een signaal voor?

ASSCHER
Nou, we hebben over het Oekraïnereferendum natuurlijk met de Kamer afspraken gemaakt dat we daar stap voor stap moeten kijken hoe we recht kunnen doen aan die uitslag. Dat moet zo snel mogelijk. De eerste gelegenheid om daar over te praten dient zich ook volgende week aan. En daarna zullen de minister-president en minister van Buitenlandse Zaken daar ook met de Kamer over van gedachte moeten wisselen. Op zichzelf, die opdracht, die lag er al, en die is er nu nog steeds.

MEIJER
Maar daar komt dus wel een signaal bij?

ASSCHER
Nou, ja, ik wil niet opnieuw de interpretatievraag over dat referendum aan de orde stellen. Wat hier gebeurd is, is van een enorme proportie. Je kunt het aan alles zien, je kunt het zien aan wat er politiek in Groot-Brittannië nu gebeurt. Natuurlijk kan je het ook zien in de reactie op markten en valuta, maar ook in het feit dat iedereen het er vandaag over heeft. Dit is groot. Wat moet je dan als kabinet doen? Het Nederlands belang dienen, Nederland heeft een heel duidelijk economisch belang bij een stabiel Europa dat op een effectieve manier samenwerkt. Nederland heeft specifiek hele grote belangen bij de samenwerking met het Verenigd Koninkrijk, een grote handelspartner. En Nederland heeft een groot belang bij een Europese Unie die goed functioneert. Dat die samenwerkingsvorm levert voor de Europese burgers. Daar richten wij ons dus op. En ja, we hadden nog een opdracht liggen aan de hand van het Oekraïne-referendum. Daar wordt hard aan gewerkt.

MEIJER
Wordt het moeilijker om die te negeren nu?

ASSCHER
We wilden dat überhaupt niet negeren, we wilden dat vertalen in zo snel mogelijk recht doen aan die uitslag. En de manier waarop, daarover wordt nu onderhandeld.