Persconferentie na ministerraad 17 juni 2016

Mediatekst | 17-06-2016

Inleidend statement:

We hebben in de ministerraad natuurlijk stilgestaan bij de moord op de Britse Labour-politica Jo Cox. Een verschrikkelijke gebeurtenis. We kennen de achtergronden nog niet, maar het is natuurlijk zeker dat dit ook weer een schaduw werpt over de campagne die op dit moment plaatsvindt in het Verenigd Koninkrijk ten aanzien van het referendum over het Britse EU-lidmaatschap. Die campagne is begrijpelijk ook vandaag stilgelegd. Ik kan u zeggen, we voelen ons eens te meer verbonden met het Britse volk en met de gemeenschappelijke waarden die we uitdragen: vrijheid van meningsuiting, wederzijds begrip, tolerantie en het is van heel groot belang dat politici in alle vrijheid hun belangrijke werk kunnen doen. Daarnaast gaan onze gedachten natuurlijk uit naar de nabestaanden, haar echtgenoot en de twee kinderen die zij achterlaat.

We zitten in de laatste weken van het EU-voorzitterschap. We zijn allemaal hard bezig om nog enkele extra resultaten te kunnen boeken. Vandaag is Jeroen Dijsselbloem hard aan het werk in Luxemburg met de Ecofin, ministers van financiën, om te bezien of het lukt een doorbraak te bereiken in de aanpak van belastingontwijking. Spannend of dat gaat lukken, wordt hard aan gewerkt. Voor het eind van deze maand willen we een akkoord bereiken over een Europese grenswacht. Dat is belangrijk, ook als onderdeel van de en-en-en-aanpak van migratie, het beperken van de migratiestroom naar Europa. Daar is in de afgelopen maanden heel veel werk aan verricht. Deze week heb ik zelf afgelopen maandag een pleidooi gehouden voor het versterken van de interne markt. Die op heel veel terreinen nog enorm aan kracht kan winnen en nog een te beperkt van de Europese economie beslaat. We moeten die markt dus versterken, verdiepen en Europa aantrekkelijker maken voor ondernemerschap, voor bedrijven. Als je gaat kijken wat er nog te winnen is, dan praat je over twee keer de Nederlandse economie, meer dan een biljoen euro, duizend miljard. Ongeveer de Spaanse economie zou erbij komen als we erin slagen om alle plannen die er zijn ook echt te effectueren. Dan praat je echt over relevantie van Europa voor mensen: banen, salaris, toekomstperspectief voor kinderen en kleinkinderen. Die groei is natuurlijk ook in Nederland zelf van belang. We zien gelukkig dat het met de werkgelegenheid steeds beter gaat. In februari 2014 was er nog een piek in de werkeloosheid van boven de 700.000, die is inmiddels terug naar 560.000. Dat kan nog sneller en daar kan ook zo’n interne markt agenda verder bij helpen. Dus die werkloosheid willen we verder omlaag en daar gaan we ook over praten op 28 en 29 juni in de Europese Raad. Daar ligt op Nederlands voorstel een hele actieagenda klaar die in de kern twee dingen beoogt. Op basis van alles wat er al is aan plannen voor de versterking van de dienstenmarkt, versterking van de energiemarkt, de kapitaalmarkten, de hele digitale markt, denk aan de hele erfenis van commissaris Neelie Kroes, aan haar tijd als commissaris. Om uiterlijk in 2018 alle noodzakelijke besluiten te hebben genomen en regelmatig ook met elkaar te bezien of er voldoende vooruitgang wordt geboekt om eindelijk nou die gigantische kans die er ligt ook, feit: duizend miljard euro extra omzet voor Europa, om die te effectueren.

Moord op Jo Cox

BREEDVELD (NOS)
Even over Jo Cox. Wat voor impact heeft zo’n moord op een samenleving?

RUTTE
Enorm, we hebben vandaag, ik zei het ook, erover gesproken. Iedereen was natuurlijk vreselijk geschokt gisteren dat dit gebeurde. Ik kende haar niet persoonlijk. Ik zag natuurlijk filmpjes van haar. Jonge vrouw die in de kracht van haar leven bezig is om zich in te zetten voor Engeland, voor de politiek in het VK, en voor haar partij, de Labour-partij, de goede dingen te doen. Voor haar is ‘bezig’: in gesprek te zijn met kiezers, met mensen die op haar gestemd hebben of misschien op haar willen gaan stemmen, in haar constituency, het normale dagelijks handwerk van een Britse politica. En die gewoon in koele, ja, gewoon, het leven heeft verloren bij deze verschrikkelijke aanslag. En, ja goed, we moeten kijken wat er precies gebeurd is, alle feiten op een rij krijgen, maar het is echt van belang – ik heb het vaker gezegd – bestuurders, politici, die moeten in vrijheid hun werk kunnen doen. U als journalist, u moet in vrijheid uw werk kunnen doen. Als we dat niet kunnen dan zet dat de bijl aan de wortel, van wat wij als een goed bestuurde en kritisch door de journalistiek gevolgde vrije samenleving zijn.

BREEDVELD
Welke boodschap zou u graag willen dat ook van Nederland doorklinkt naar Engeland?

RUTTE
Ik wil het niet koppelen aan de referendumdiscussie. Ik was eigenlijk voornemens om vandaag mijn persconferentie te eindigen in het Engels, en een oproep te doen als het ware, misschien van, ja, Britse collega’s van u, mijn laatste persconferentie hier voor het referendum. Dat doe ik nu niet. De Britten hebben de campagne stilgelegd, dan ga ik natuurlijk niet dat wel doen. En ik wil het ook niet koppelen daaraan. We weten ook niet precies wat de oorzaken zijn, wat hier achter zit, dat moet allemaal nog worden uitgezocht. Maar natuurlijk, mijn boodschap is wel dat wij schouder aan schouder staan met Groot-Brittannië, dat iedereen in Nederland dit verafschuwt, dit verwerpt en dat we natuurlijk kritiek mogen hebben, mogen debatteren. Ik maak het zelf iedere dag mee op straat dat mensen het wel met me eens zijn en niet met me eens zijn. Het zijn de mooiste gesprekken vaak juist met mensen die het niet met me eens zijn, maar dat doe je met woorden. Dat doe je door met elkaar te praten. Je blijft van elkaar af, je blijft van mensen af. En zo’n moord is verschrikkelijk, een gezin kapot gemaakt, twee kinderen, een man achtergebleven. Dus nou ja goed, it goes without saying.

BREEDVELD
We hebben in Nederland ook een vrij hevige discussie gehad over de toon van het debat, vat ik het maar even samen, waarbij ook kritiek richting de politiek ging dat de politieke discussie wellicht opruiend werkt ook in de richting van het publiek. Zo’n zelfde discussie speelt nu ook weer in Engeland, is dat begrijpelijk?

RUTTE
Ik wil hem daarvan loskoppelen. We weten niet wat er achter deze verschrikkelijke feiten zit. We weten niet wat de motieven zijn. En we weten niet of het te koppelen is aan de recente en behoorlijk heetgebakerde referendumdiscussie in het Verenigde Koninkrijk, dus dan ga ik die twee combineren. Dan moeten we echt meer weten van de oorzaken.

Kamerdebat met minister Van der Steur

KOOLE (RTL)
Is in de ministerraad ook teruggeblikt op het debat afgelopen woensdag met minister Van der Steur over het geld voor veiligheid?

RUTTE
Heel kort. Van der Steur, ja, heeft ons [onverstaanbaar, red] van het feit dat het debat had plaatsgevonden en we hadden er allemaal iets van meegekregen.

KOOLE
En hoe zou u de houding van de vaderlandse oppositie willen beoordelen in dat debat?

RUTTE
Nou, die hadden zorgen en die hebben ze geuit. Van der Steur heeft geantwoord.

KOOLE
Nu is de kans niet denkbeeldig, sterker nog het is vrij zeker, dat dit debat zich in de Eerste Kamer wordt voortgezet, en daar heeft de vaderlandse oppositie een meerderheid. Wat zou u tegen oppositiepartijen in de Eerste Kamer willen zeggen?

RUTTE
Dat ze het debat daar, en dat zal ik tegen de regeringspartijen zeggen, dat het debat daar ook goed gevoerd moet worden. Ik geloof dat de voorjaarsnota eerst nog aan bod komt in de Tweede Kamer en daarna in de Eerste Kamer, dus daar wordt ongetwijfeld over gesproken.

KOOLE
Ziet u nog kans om in de Eerste Kamer aan de wensen van de oppositie tegemoet te komen financieel?

RUTTE
Zoals Van der Steur gezegd heeft: er is heel veel geld bijgekomen vorig jaar, er komt veel geld bij dit jaar. Er is perspectief op verdere investeringen in 2017. Daarmee kunnen we er voor zorgen dat de hele veiligheidsorganisatie, die voor ons allemaal zulk belangrijk werk doet, die er voor zorgt dat, hè, we zien het in Nederland op dit moment, dat de criminaliteit daalt, vorig jaar nog met 5%, dankzij het feit dat 110.000 mensen bij politie, OM, rechtelijke macht, de opsporing, verschrikkelijk hun best doen en voor ons allemaal dit land veiliger maken. Dus dat moet goed gefinancierd zijn. Er waren grote zorgen. Er zijn nog steeds dingen op te lossen, namelijk ook volgend jaar doorgaan met investeren. Er waren ook een aantal misverstanden, die heeft hij volgens mij uit de weg kunnen ruimen. Er is geen sprake van een taakstelling van de politie of het OM. Er zijn vacaturestops, er zijn geen gedwongen ontslagen. Dus daar was vanuit de oppositie zorgen over, die heeft hij weggenomen. En dat debat moet zich nu verder voortzetten.

KOOLE
Dus zegt  u, er is geen ruimte en ook geen noodzaak voor weer extra geld dit jaar voor VenJ?

RUTTE
Nee, al het geld wat er dit jaar beschikbaar is in de begroting hebben wij toegedeeld aan een aantal klemmende problemen. Er was vorig jaar een kwart miljard structureel 310 miljoen in totaal, maar ook daarvan structureel een kwart miljard, 250 miljoen extra naar VenJ gegaan. Dit jaar weer bijna 50 miljoen, daarnaast nog 25 miljoen naar de marchaussee. Er is zicht op, er gaan allerlei bedragen nu rond. Het zou fantastisch zijn als die waar zijn, zicht op extra investeringen in 2017. En dat moet ook. Het is belangrijk. En daarmee kunnen we ook de vraagstukken die er liggen op een goede manier adresseren.

KOOLE
Daarmee zegt u ook tegen de top van het OM en de nationale politie, die bij de oppositie gepleit hebben voor nog meer extra geld, dat zit er niet in? Komt er niet, of om meneer Dijsselbloem te citeren: we zijn er wel een beetje klaar mee.

RUTTE
Voor volgend jaar moeten we dat echt bezien, nogmaals. Nee de Voorjaarsnota ligt er. We hebben niet nog geld ergens… hoeft ook niet, dat heeft Van der Steur ook laten zien, de optelsom van de drie elementen: een kwart miljard vorig jaar, nu deze bedragen – die forse extra investeringen, met name de politie, en hopelijk zicht op opnieuw een zeer forse investering in 2017. En dat is overigens niet het enige wat er moet gebeuren. Er moet nog veel meer gebeuren. Die enorme reorganisatie van de nationale politie, en we zien dat die resultaten oplevert, dat dat echt begint te werken, dat dat een goed besluit was, maar dat is natuurlijk ook organisatorisch een enorme opgave om dat goed te laten landen. Het ministerie zelf dat bezig is met een grote cultuurverandering. Kijk naar de recente discussies naar aanleiding van het bonnetje en wat er achterweg is gekomen en qua cultuur op het ministerie moet gebeuren, waar verschrikkelijk hard aan gewerkt wordt, hele goede dingen gebeuren. Zo moet het.

KOOLE
En betekent dat ook dat als de Eerste Kamer doof is en de oppositie daar een meerderheid heeft tegen de Voorjaarsnota stemt, de 50 miljoen extra van dit jaar verdwenen zijn en gewoon het schatkist in gaat?

RUTTE
Goed, het parlement moet instemmen met extra uitgaven, als het parlement er niet mee instemt, dan gaat het naar een verlaging van de tekorten van de overheid en dat is niet de prioriteit nu. Ja, ik ben erg VVD, altijd voor om de tekorten te verlagen, maar dat tekort loopt al heel sterk terug dankzij enorme maatregelen en een hervorming uit te afgelopen jaren en we lopen zelfs voor op wat we van plan waren bij de start van het kabinet, dus dat heeft nu geen prioriteit extra bovenop wat we al doen. De prioriteit ligt nu bij het versterken van de veiligheidsorganisaties.

KOOLE
Tot slot, kunt u zich vinden in de woorden van minister Dijsselbloem die zei naar aanleiding van de vragen om nog meer extra geld dit jaar: ik ben er wel een beetje klaar mee?

RUTTE
Ja, wat hij volgens mij bedoelde was het feit dat we natuurlijk ieder jaar zien dat heel veel mensen ook uit de organisaties die het betreft aandacht vragen voor wat er nog verder nodig is. En dat is ook goed. Dat moeten ze ook doen, maar uiteindelijk moet het kabinet natuurlijk keuzes maken. Die rolverdeling moeten we wel scherp houden. En natuurlijk als ik iemand opbel en zeg: heb jij extra geld nodig, is het antwoord nog nooit ‘nee’ geweest. Ik doe dit nou bijna 6 jaar, het antwoord is altijd ‘ja’. Dus dan vraag ik ook naar de plannen die erachter zitten, de urgentie en dan ga je er naar kijken en dan kijk je, politiek is het maken van keuzes in schaarste, dat is onze baan. Teruggebracht tot de essentie maken wij permanent als politici keuzes in schaarste en dan is het logisch dat bij het maken van die keuzes in schaarste veiligheid echt een topprioriteit is, en daarom dat we dus ook al een tijd bezig zijn om er voor te zorgen dat die organisaties in ieder geval niet met die gedwongen ontslagen worden geconfronteerd, dat er geen taakstellingen zijn, geen vacaturestops, dat die organisaties hun werk goed kunnen doen en door kunnen gaan in het belang van ons allemaal, 17 miljoen mensen, dat die criminaliteit daalt, en dat gaat goed, 5% vorig jaar.

Brits referendum over de EU

DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
Meneer Rutte, nog even terug naar de Brexit, men ziet hier in Nederland natuurlijk ook her en der gevolgen. Het gaat niet goed met de AEX in de aanloop naar die allesbeslissende dag. Kunt u eens schetsen wat het nou voor Nederlanders betekent als Groot-Brittannië straks zegt dat ze het alleen willen gaan doen?

RUTTE
De directe effecten daarvan zijn lastig in te schatten. We hebben hele hechte handelsrelaties met Engeland, na Duitsland, is dat het land waar we zelfs nog voor België en Frankrijk de sterkste goederen en geldstromen hebben in de zin van ons handelsoverschot. Dat zal niet ineens allemaal wegvallen, het is ook niet zo dat Engeland niets meer van ons koopt na zo’n situatie, maar het heeft ongetwijfeld wel effect, het wordt misschien ingewikkelder. Dat zal ook een tijdje duren voordat het allemaal duidelijk is hoe dat dan moet met zo’n scheiding. Ik vind het eerlijk gezegd nog het meest overzichtelijke probleem. Mijn zorg natuurlijk zit ‘m op een ander vlak. Geopolitiek en.. ik was van de week in Bratislava, dat is een voormalig Oostblokland, Slowakije onderdeel toen van Tsjechoslowakije en dan kom ik in een goed, relatief goed bestuurd land, de bussen rijden, het land ligt er goed bij, 3.5% economische groei, maar waarom noem ik dat? Omdat het laat zien dat alle kritiek die we in Europa hebben dat het natuurlijk opmerkelijk is hoe solide en goed geolied per saldo die Europese landen functioneren en hoe belangrijk voor het functioneren van die Europese landen ook die samenwerking in de Europese Unie is. Voor handel, voor economie, voor de gezamenlijke bewaking van de buitengrens, voor de aanpak van asielvraagstukken. En als je dan ziet dat buiten Europa, kijk naar Rusland, kijk naar het Midden-Oosten, Syrië, Libië, alle onrust die er in de wereld is, dan is het dus geopolitiek van groot belang dat we bij elkaar blijven. Het is ook vrij persoonlijk, ik denk dat wij in Nederland genuinely, oprecht, van de Britten houden. Dat gaat verder dan de tv-series, ook van de bezoeken die we er allemaal aan brengen, cultureel voelen we ons met ze verbonden, ik denk dat ik namens misschien wel heel Nederland spreek als ik zeg: we willen dat jullie erbij blijven. Blijf.

DE WINTHER
Kan ik daar dan uit concluderen dat u vindt dat een Brexit een bedreiging voor onze welvaart en onze veiligheid is?

RUTTE
Ik had daar vandaag veel meer over willen zeggen. Ik heb dit antwoord nu gegeven omdat het nog vrij algemeen is. Maar ingaan op die stelling vind ik in strijd met wat ze nu in Groot-Brittannië zelf doen: geen campagne voeren, en dat vind ik dan niet correct. Ik ben wel beschikbaar voor andere vragen.

DE WINTHER
…maar het is natuurlijk een verschrikkelijke gebeurtenis in Groot-Brittannië, geen misverstand daarover, maar de aanstaande beslissing heeft een enorme impact voor, volgens mij, voor het continent en ook voor ons land.

RUTTE
Nee, wat ik alleen zeg: uw vraag begrijp ik en zou er normaal gesproken op ingegaan zijn, en hem dan met ja of nee of gekwalificeerd beantwoord hebben, maar ik vind dat niet correct, omdat de vraag natuurlijk heel stevig is, en dat is terecht dat u die vraag stelt, maar dan vind ik dat ik in strijd handel met de afspraak in Groot-Brittanië zelf, en dat moeten wij respecteren: geen campagne te voeren. Wat ik wel kan doen is gewoon herhalen waarom we het zo belangrijk vinden, eigenlijk het argument wat u noemt, de economie, tuurlijk, voor ons, maar zeker voor Groot-Brittannië zelf. Het heeft echt effect op een economische groei, de welvaart van mensen in het VK. Twee, geopolitiek en drie, meer emotioneel, we willen gewoon graag dat ze erbij blijven.

DE WINTHER
U gaat, begreep ik, de dag nadat het referendum is geweest gelijk naar Brussel om te overleggen wat er moet gebeuren. Is er überhaupt eigenlijk als men ‘nee’ zegt in Groot-Brittannië de mogelijkheid om nog te heronderhandelen of is het ook echt afgelopen?

RUTTE
Ja, dan is het in mijn wijze van zien afgelopen ja. We hebben onderhandeld, er ligt een akkoord uit februari. Dat ligt nu voor in een referendum. Ja, ik zie geen andere uitweg eerlijk gezegd, als ze zeggen ‘nee’, om dan het gesprek te voeren: oké, hoe gaan we dat dan ordelijk doen. Maar het is een buitengewoon deprimerende gedachte dat we daar energie in moeten steken. Het is gewoon niet goed. Het is niet goed voor alle redenen die ik net noemde.

BORGMAN (R1)
U zegt, meneer Rutte, tegen de Engelsen: blijf, blijf bij ons. Dat is eigenlijk een stemadvies?

RUTTE
Volgens mij is het bekend dat de Nederlandse regering voor het gecontinueerde lidmaatschap van het VK van de Europese Unie is.

BORGMAN
Dus u zegt tegen de Engelsen: stem alsjeblieft tegen een Brexit?

RUTTE
Het standpunt van de regering is bekend. Wij hopen dat Groot-Brittannië bij het VK, sorry, dat Groot-Brittannië bij Europa blijft. Dat we bij elkaar blijven. Wij bij het Verenigd Koninkrijk, het Verenigd Koninkrijk bij ons. Er worden natuurlijk altijd grapjes gemaakt. U weet als het mist in het Kanaal, dan zegt menig Brit: the continent is isolated. We kennen al die grapjes. Dat hoort er ook bij. Maar stiekem, gewoon deep within, horen we bij elkaar.

VAN DEN BROEK (AD)
U gaf net nog even een betoog waarom het zo belangrijk is, politiek gezien, voor de Europese Unie, dat Engeland erbij blijft. Je zou ook andersom kunnen redeneren, in uw argumentatie dat er nog zoveel moet gebeuren, dat er nog duizend miljard te verdienen is en dat we dus verder moeten werken aan die samenwerking. Dan zou je ook kunnen zeggen: het zou goed zijn als die Engelsen er niet meer bij zijn, want die staan al sinds 1975 op de rem.

RUTTE
Nou, niet op dit punt, als het gaat om de… U weet wat Gandhi ooit zei over de Engelse beschaving, hij zei: dat zou een goed idee zijn. En ik maak wel eens hetzelfde grapje over de Britse, over de Europese interne markt. Wat vindt u van de Europese interne markt? Dat zou een goed idee zijn. Want die is er onvoldoende en de Britten zijn onze partner, als het gaat om het versterken van de Europese interne markt, die op dit moment zo’n 30/35% van het Europese BNP beslaat, om dat uit te breiden naar 60/70/80%, is Groot-Brittannië de belangrijkste bondgenoot. Dat is ook wel logisch. Wij zijn een zeevaartland, zij zijn dat. We houden allebei van handel drijven, van open grenzen, van entrepreneurship. Dat bindt ons met het Verenigd Koninkrijk. Dat hebben we in Europa ook met landen als Zweden, met Polen, Denemarken, maar het zijn niet heel veel landen in Europa die zo sterk gericht zijn op welvaartsvergroting. Heel veel landen in Europa zijn veel meer, veel etatistischer gericht, zijn veel meer gericht op de politiek, op het bestuur als hoofddoel. Uiteindelijk zijn dit landen, ik denk dat Nederland dat ook heel sterk in zijn cultuur heeft zitten, en daar is de politiek ook dienstbaar aan, wat kun je doen om uiteindelijk de gemeenschappelijke welvaart te verhogen en de vrije markt een kans te geven op een fatsoenlijke manier. Tuurlijk, ook voor VVD’ers, en zeker ook, ik denk voor iedereen in de Kamer, ook een sociaal land te hebben en daar ook juist omdat je met elkaar een welvaart hebt, in staat zijn goed onderwijs te hebben, als mensen tegen hun schuld in de problemen komen fatsoenlijke sociale zekerheid te kunnen bieden. Dat is zo’n hele grote waarde en daar heeft die samenwerking in Europa ons verschrikkelijk veel gebracht en ik zou het heel ingewikkeld vinden als een van de twee permanente leden van de Veiligheidsraad die nu lid zijn van de Europese Unie, naast Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, vijfde/zesde economie van de wereld, zij hebben heel groot belang, wij hebben groot belang. Maar nogmaals, het zit niet alleen hier, het zit voor mij nog meer hier. Vandaar dat het bijna meer emotionele pleidooi blijft.

VAN DEN BROEK
… de Engelsen geen hindermacht als het gaat om het oplossen van de Eurocrisis of de…

RUTTE
Nee, bij de eurocrisis hebben ze altijd gezegd: wij zullen nooit in de weg staan dat de eurozone tot maatregelen komt, dat hebben ze ook niet gedaan. Ze hebben één keer een probleem gehad, dat was in december 2011, en toen konden we het oplossen. Er is gewoon heel eerlijk gezegd, er zitten een paar dingen in die zijn ingewikkeld voor de City, voor de bankensector, dat was in december ‘11, en toen hebben we het opgelost zonder het Verenigd Koninkrijk, dat kon. Nou, weet je, dat heeft dan een avond langer gekost. Maar het is geen hindermacht, ze mogen hun belangen verdedigen en als zij zeggen: de eurozone is met allerlei dingen bezig maar dat raakt aan de positie van de Londense City, dan vind ik het ook niet gek dat ze voor de belangen opkomen. Dat is geen hindermacht. En als het gaat om die gemeenschappelijke markt, veiligheid in Europa, gemeenschappelijk beveiligen en bewaken van buitengrenzen, bij al dat soort zaken is het Verenigd Koninkrijk een partner.

DE VRIES (DE VOLKSKRANT)
Over een ander referendum gesproken, het Oekraïnereferendum. Na het Brexit-referendum komt dat weer aan de orde. Meestal zegt u als u in onderhandeling bent dat u niets zegt in kader van het belang van een goede kans. Deze week zei u van alles. De uitslag was eigenlijk rampzalig. Waarom was u zo openhartig.

RUTTE
Nee, ik heb niets nieuws gezegd volgens mij. Ik heb verteld dat de uitslag reden is voor het kabinet om niet door te gaan met ratificatie zoals we dat van plan waren. Dat we aan het kijken zijn of we alle grieven die in de campagne naar voren zijn gekomen, in die weken in aanloop naar 6 april, of we die een plek kunnen geven. Ik heb ook eerder al gezegd: het simpelweg niet ratificeren betekent ook niet dat je de grieven adresseert want de kans is heel groot dat de andere 27 landen op een manier doorgaan. Is dat dan het antwoord aan het neekamp? Ik denk het ook niet. Ik heb ook gezegd dat als het niet lukt om daar een oplossing voor te vinden dan zullen we niet ratificeren. En die gesprekken zullen vooral plaats gaan vinden, verwacht ik, na 23 juni. Zal echt wel even duren. Dat wordt niet makkelijk, want je moet met 27 landen, collega’s, daar uit zien te komen. En ik heb geschetst dat het heel complex is, omdat dit een referendum is over een multilateraal verdrag, niet over iets wat nationaal speelt, maar echt multilateraal verdrag. Dus je moet er met alle landen uitkomen. Je kunt niet voor andere landen een besluit nemen, zij kunnen ook zonder ons doorgaan. En het is complex want het gebeurt tegen de achtergrond van grote vraagstukken die er spelen: de relatie Oekraïne-Rusland, Rusland-Europa, het VK-referendum, de situatie met de vluchtelingen, zowel vanuit Turkije als via de Middellandse Zee. Dus er zijn hele grote andere geopolitieke vraagstukken waar Europa voor staat. Dat maakt het extreem complex.

DE VRIES
Wat er nieuw was aan uw betoog in Brussel was dat u er een fikse kwalificatie aan gaf, aan die nee-stem, namelijk dat die rampzalig was.

RUTTE
Nee, dat heeft u verkeerd begrepen, niet de nee-stem maar de hele situatie die we hebben is buitengewoon complex omdat je nu, dat schetste ik net, vanwege alle bijkomende aangelegenheden. Het is niet zo, het referendum is er, heeft plaatsgevonden, uitslag is een overtuigende afwijzing door het nee-kamp, met overtuigende kracht gewonnen, het terzijde schuiven van de gedachte dit te doen. Het is een advies, de regering heeft gezegd: dit advies is voor ons aanleiding om niet nu door te stomen. Er zijn nu twee mogelijkheden: we vinden een inhoudelijke reactie op die nee-stem en zo niet dan ratificeren we niet.

DE VRIES
Toch nog een keer, want nu gebruikt u weer zeer genuanceerde woorden. Toen was het totally disastrous. Dat vind ik nogal een oordeel. Ik vraag… waarom gebruikt u dat woord?

RUTTE
Dat schets ik u dus. Dat is niet omdat ik het neekamp iets verwijt, dat is omdat de hele situatie nu niet alleen geïsoleerd is het vraagstuk van het Oekraïne-referendum maar samenhangt met VK, migratie, Rusland en migratie van zowel Turkije als Libië.

DE VRIES
Als ik een goede uitkomst van deze onderhandelingen zou schetsen als: die nee-stem krijgt een plek in een nieuwe situatie, dan lijkt me een kwalificatie als disastrous niet bijdragen aan zo’n uitkomst.

RUTTE
Dit begrijp ik niet, sorry. Ik schets u de complexiteit en de complexiteit is enorm en dat verwijt ik niemand. Luister, het referendum heeft plaatsgevonden, dat hebben we overtuigend verloren. Ik heb vaak gezegd: complimenten aan degene die het pleidooi hebben gehouden om het niet te doen. Ik ben het niet met ze eens, maar ze hebben wel gewonnen. Nou moeten we ermee omgaan. Niet zo ingewikkeld, er zijn twee smaken: je ratificeert niet, alleen ik denk dat de nee-stemmer daar ook ongelukkig mee zal zijn uiteindelijk want die zal zien dat het grotendeels allemaal gewoon doorgaat maar zonder Nederland, terwijl ze eigenlijk wilden dat het helemaal niet doorging maar dat kan je als Nederland niet stoppen. Vandaar dat ik in de Kamer het pleidooi heb gehouden direct na de uitslag, laten we kijken of er een inhoudelijk antwoord te vinden is op die nee-stem, door de grote zorgen die er in het neekamp leven op een andere manier te adresseren. Lukt dat niet, dan zullen we niet ratificeren.

DE VRIES
Nog een keer, wat verwacht u nog te bereiken als u bij voorbaat aan uw onderhandelingspartners heeft laten weten het echt eigenlijk een grote ramp vond dat hele referendum?

RUTTE
Ja, ik leg u uit wat ik gezegd heb maandag en dat is: het gaat mij niet om het referendum, het gaat mij om de situatie die er ligt. Dan kan ik de mensen die het referendum hebben veroorzaakt niets verwijten, die hebben gezegd: we kunnen een referendum hierover houden. Maar de situatie heb ik geschetst en dat is dat het referendum niet in isolatie kan worden bezien, maar dat ik het moet bekijken in de context van al die andere grote geopolitieke uitdagingen die op dit moment rondom en in Europa spelen en dat maakt het extra complex om te komen tot een goede oplossing. Maar dat kan ik niemand verwijten, ik kan toch een Nederlandse nee-stemmer niet verwijten dat we een vluchtelingenstroom hebben, dat er in het VK een referendum is. Maar het is wel zo dat wij proberen een oplossing te vinden in de context van die enorme complexiteit.

BOVEN (BNR)
Meneer Rutte, nog even één ding over de Brexit, u noemde net de externe dreiging, het Midden-Oosten, Rusland en dat in relatie tot een Brexit. Maakt u zich ook zorgen over de interne stabiliteit van de Europese Unie mocht het Verenigd Koninkrijk vertrekken?

RUTTE
In welke zin bedoelt u, of andere landen ook… Ik heb het vaker gezegd, ik probeer, ik vind dat het mijn baan is, en daar krijg ik, wat is het, 144.000 euro bruto per jaar voor betaald, om mij geen zorgen te maken, maar oplossingen aan te dragen. Dus ik probeer dat te voorkomen. Laten we eerst ons erop richten om te kijken of het lukt, dat is vooral natuurlijk aan Engeland zelf, aan het VK zelf, dat ze erbij blijven. Ik heb net uitgelegd waarom ik dat belangrijk vind. Als dat niet gebeurt dan is er een situatie die we ook weer moeten oplossen, stap voor stap, Schritt für Schritt, zou Merkel zeggen. Ik ben het zeer met haar eens. Zo moeten we het bekijken.

BOVEN
Dat zijn ook de vragen in termen van oplossingen. Na alle crises die we hebben opgelost de afgelopen jaren, van vluchtelingen, Griekenland, euro, economie. Is een Brexit-crisis iets wat we ook kunnen oplossen binnen Europa? Kunnen we dat slikken?

RUTTE
We zullen, dat zal  moeten, we zullen er iets mee moeten. Je kan toch niet zeggen: dan doen we de hele winkel dicht? Dat gaat toch niet? Ik heb het vaker gezegd: die Europese interne markt, die zouden we morgen uitvinden als die er niet was. Voor Nederland is het vitaal, wij zijn relatief gesproken het meest exporterende land ter wereld. Dus zo’n interne markt is voor onze welvaart, miljoenen banen in Nederland van afhankelijk. Dus het liefst met het VK maar ja, als het VK zelf besluit weg te gaan, hoeven wij toch niet te zeggen: we stoppen er ook helemaal mee? Alleen het is niet goed om alle redenen die ik schetste. Dus ik werk er hard aan, ik kan er niet heel veel doen, hier iets over zeggen, als het dienstig is iets in het Engelse debat, maar verder is het vooral een debat wat zich binnen het VK afspeelt. We hopen op een goede uitkomst, maar nu alweer speculeren: wat kan er dan daarna gebeuren, wat kan daar weer op volgen, dan kom je in de afdeling zorgen en ik probeer mezelf te programmeren dat ik die niet moet hebben. Nederland moet verwachten dat ik problemen oplos en mij niet de hele dag met mijn handen in het haar zorgen maak.

BOVEN
Het gaat mij niet om de zorgen en om het speculeren, het gaat mij om uw inschatting van de situatie in de Europese Unie en of de Europese Unie sterk genoeg is om een vertrek van Groot-Brittannië te verwerken?

RUTTE
Ja, maar de Europese Unie is een vereniging van landen die er voor kiest samen te werken, deels omdat wij gezamenlijk denken dat we een grote koek hebben, dat is natuurlijk de belofte en die is er ook. Die koek is ook veel groter omdat we samenwerken, dus dat zal je ook iedere keer moeten laten zien. En los van de economische kant, is er ook nog een waardengemeenschap, er is een gemeenschappelijke buitengrensbelang, er is een asielbelang. Kijk nou zo’n afspraak met Turkije, daar zijn nu al vier maanden geen mensen omgekomen of ik dacht helemaal niet, ik meen zelfs nul, maar in ieder geval, de laatste keer dat ik checkte zijn er geen begrafenissen geweest door de imam van Izmir sinds maart dit jaar. En dat kan omdat je dat als EU doet. Dat is niet alleen Griekeland die zo’n afspraak maakt, of Duitsland, nee, dat doen we met 500 miljoen mensen, dat maakt uit. Dat heeft een enorme impact. En dat geopolitieke argument wat ik noem, dat het in een instabiele wereld onverstandig is om de kracht van zo’n geheel, en daar is altijd kritiek op, en allerlei dingen, te veel bureaucratie, en ik weet het allemaal. Ik ben de eerste die dat ook allemaal vind, en daar werken we hard aan, maar per saldo is het natuurlijk zeker ook voor een land als Nederland, zowel vanuit die veiligheid als vanuit ons economisch belang, brengt het ons veel. En ook Groot-Brittannië.

Video van politieke beweging Denk

GEERAEDTS (RTL NIEUWS)
Heeft u het filmpje van Denk gezien?

RUTTE
Over gelezen. Heel eerlijk gezegd niet gezien, ik heb er wel over gelezen en het was allemaal vrij bijzonder, begrijp ik.

GEERAEDTS
Wat vond u er bijzonder aan?

RUTTE
Het was een aanklacht tegen u die ik onbegrijpelijk vind, niet dat ik geheel kritiekloos ben op het journalisme in Nederland, nee, maar dit slaat natuurlijk nergens op. Kijk, we hebben in Nederland op één na meest vrije pers ter wereld en hier zit een soort aanklacht in dat jullie geloof ik poortwachters zijn, jullie zijn zelf de rechter en vervolgens leggen jullie ook de straffen op en brengen de straf ten uitvoer. Volgens mij is dit land beter af doordat we goede onderzoeksjournalistiek hebben, we gewoon goede journalisten hebben, onafhankelijk kritische pers. Het slaat echt nergens op om die verwijten te gaan maken en als je een keer kritiek hebt, nou, dan bel ik iemand van u en dan zeg ik: ik ben het niet met je stuk eens, praat je het uit, is het ook klaar.

GEERAEDTS
Er zat niet alleen kritiek in naar de journalisten, het is ook schoppen tegen de gevestigde orde. U bent zo’n beetje de gevestigde orde. Wat vindt u er van dat… niet?

RUTTE
Nou. Moet u eens kijken hoe je erbij zit.

GEERAEDTS
Hoe zit ik erbij, sorry?

RUTTE
Ik vind u echt van de gevestigde orde, zo recht tegenover mij.

GEERAEDTS
Ja, maar je ziet het wel meer. Wilders doet het ook zo, Denk doet het, het is schoppen tegen de gevestigde orde, wat dat dan ook moge zijn. Wat vindt u er van dat dat steeds vaker gebeurt?

RUTTE
Ja, iedereen mag zijn woorden kiezen, alleen ik herken mij daar allemaal niet in. Ik bedoel ik zet ook mijn vuilniszakken aan straat en als ik thuis te veel buren heb om piano te spelen ga ik het ook op het Centraal Station doen. Nee, maar uiteindelijk is dat natuurlijk het probleem niet. Dus laat ze. Wat ik alleen wel verkeerd vind en dat beeld moet zich niet zetten, is dat er andere motieven zouden zijn voor journalisten in Nederland om te doen wat ze doen. En als je vindt dat die er een keer zijn, dat kan een keer, dat je zegt: hier heb je wel een belang, of dit is gewoon niet fair, of je bent nu als journalist geen honest broker, nou daar heb je dan contact over. Maar om het journaille in Nederland weg te zetten als een soort van collectief machtsbolwerk wat vanuit een gezamenlijk belang zowel rechter, Openbaar Ministerie als advocaat is, dat slaat natuurlijk nergens op.

GEERAEDTS
En voor de duidelijkheid: u heeft het NRC niet gebeld om een kritisch stuk te schrijven over Denk?

RUTTE
Nee. Nee. Nee. Nee.

BORGMAN (R1)
Meneer Rutte, d’r is nu in Engeland een debat losgebroken over de vraag hoe de toonhoogte in het politiek debat is, en of de laatste weken politici niet erg hard tegenover elkaar zijn gaan staan. Voelt u zich verantwoordelijk voor de toonhoogte van het politieke debat in Nederland?

RUTTE
De vraag is of die toonhoogte in zichzelf een probleem is. Kijk, dat moet zich dan ook zelf corrigeren. Dus als iemand vreselijk tekeer gaat, dan kun je een keer tegen iemand zeggen: doe effen rustig, ga even zitten of heb ik nog contact met je, doe effen normaal, en dan kan die ander zeggen: doe zelf normaal. U weet overigens wat het NRC drie dagen later schreef wat ik had moeten zeggen, tijdens de algemene beschouwingen, ik had moeten zeggen: mevrouw de voorzitter, nu begrijpt u waarom de heer Wilders daar staat en ik hier sta. Ik denk: ja, dat had ik moeten zeggen. Het was wel drie dagen later. Ja, ik vind toonhoogtediscussies, ik kan daar niet zo veel mee. En wij hebben vrijheid van meningsuiting en zoals je niet aanzet tot geweld tegen een ander, of tegen groepen mag je alles zeggen en dan ligt de begrenzing niet in mij in de richting van een ander, maar dat ligt aan je eigen beschavingsniveau, en je eigen opvoeding en je eigen normbesef, maar we moeten een beetje oppassen om, het kan ook een risico zijn als je te snel de toonhoogte gaat aanvallen en zegt: de toonhoogte is niet goed, dan ben je ook weg van de inhoud. Dus ja als een politicus er voor kiest om.. en je had ook wel een enkele politicus die al 40 jaar onderdeel is van het establishment en dan zegt: ja, maar ik ben eigenlijk een buitenstaander. Ja, dat gelooft toch ook geen mens, dan denk ik laat hem.

BORGMAN
D’r zijn ook politici die best belangrijk zijn in dit land die op een persconferentie iemand een doorgeslagen tokkie noemen en die daar dan misschien daarna ook excuses voor moeten aanbieden? Wat vindt u daar dan van?

RUTTE
Ja, zeker. Ik vind dat verstandig.

BORGMAN
Dat ze excuses aanbieden?

RUTTE
Ja.

BORGMAN
Maar als de premier hier op vrijdagmiddag mensen uitscheldt voor idioot, voor gladiool en achterlijk. Wat voor signaal is dat dan?

RUTTE
Nou, dat ik ook van vlees en bloed ben en mij af en toe verschrikkelijk erger en dat ging in dit geval over een aantal zeer zwaar racistische uitingen, en de vraag van moet je niet naar die mensen toe die die website hebben gestart, nou dan reageer ik even stevig op.

BORGMAN
Maar u had ook andere woorden kunnen kiezen?

RUTTE
Zeker.

BORGMAN
Maar waarom koos u die woorden dan?

RUTTE
Ja, we zijn allemaal mensen en ik vind ook als ik, dat is een keuze die ook zelf heb gemaakt toen ik deze baan ging doen, als ik de hele dag probeer om mij precies in te houden en elk woord op een gouden weegschaaltje te wegen, dan weet ik al precies wat de kranten dan schrijven: er zit geen schwung meer in. En ik vínd dingen. Ik bedoel ik heb het vaker gezegd als ik deze baan niet had dan schreef ik boze brieven naar de heer De Winther, naar zijn krant. U kent wel die kolonel van Koot en De Bie die dan boos die brief ging posten, ik zou zo iemand zijn. Dus die passie zit in mij. En ik vind het niet zo erg om het af en toe een beetje te laten zien. Ik doe het ook niet de hele dag, ik sta niet permanent scheldend op straat mensen in elkaar te slaan, maar een enkele keer moet dat kunnen.

VRAAG (OMROEP WEST)
U heeft gisteren piano gespeeld op het Centraal Station, waarom heeft u dat gedaan en wat heeft u gespeeld?

RUTTE
Ja, het kwam zo, ik had in een toespraakje in Groningen op een gezondheidscongres dat ging over gebouwde omgeving, vreselijk jargon voor, nou ja gewoon, architectuur en wat gebouwen en een omgeving kan doen voor het welzijn van mensen. Toen heb ik het voorbeeld van die actie van de NS die ik fantastisch vind dat ze piano’s op allerlei stations hebben gezet, en toen twitterde ze van: nou als je dat zo’n mooie actie vindt, kom maar een keer wat spelen. Toen dacht ik: ja, daar hebben ze eigenlijk ook wel gelijk in. Dus ik heb daar gisteren, vond ik zelf, een buitengewoon geslaagde uitvoering gegeven van de…

VRAAG
Waarvan?

RUTTE
Impromptu nr.3 uit Opus 90 van Schubert in Ges grote.

VRAAG
En het publiek waardeerde dat?

RUTTE
Er was een bescheiden applaus.

VRAAG
Geen geld gekregen?

RUTTE
Nee, nee, ik had een gedachte, het kan nog geld opleveren voor de campagnekas. Nee, ik heb geen geld opgehaald.