Persconferentie na ministerraad 20 mei 2016

Mediatekst | 20-05-2016

Inleidend statement minister-president Rutte:

Goedemiddag. Afgelopen woensdag was gehaktdag, de dag dat alle verantwoordingsstukken worden aangeboden aan de Tweede Kamer. En volgende week donderdag zal daarover dan het Verantwoordingsdebat plaatsvinden. Dat is ook ieder jaar weer een vast moment om de stand op te maken, waar staan we? En vooral ook, hoe staat ons land ervoor? Ik denk dat het goede nieuws is dat het voorzichtige economische herstel van 2014, dat je nu ziet dat dat in 2015 ook echt zich heeft bestendigd. Dat het is doorgezet. De Nederlandse economie was in 2015 voor het eerst weer groter dan in 2008, en dat ondanks de tegenvallende aardgasinkomsten. De woningmarkt trok aan: in 2015 werden 178 000 huizen verkocht. En daarmee lag het aantal verkopen in de buurt van het niveau van voor de crisis. Nederland telde niet eerder in de geschiedenis zoveel banen als in 2015. En sinds eind 2015 zijn we zelfs door de grens van 10 miljoen banen heen gegaan. De overheidsschuld die daalt voor het eerst in 10 jaar. Dat is dus een duidelijke trendbreuk. En het begrotingstekort is sinds 2009 nog niet zo klein geweest, namelijk 1,8 procent in 2015. Dat hadden we ook voor ogen toen dit kabinet begon, toen we aan deze klus begonnen. Sterker uit de crisis, financiën op orde en een groeiende economie. Dat is overigens in de eerste plaats de verdienste van de hele samenleving. Sinds de start van het kabinet hebben we heel veel van mensen gevraagd. Iedereen heeft de afgelopen jaren veerkracht getoond. Want het was - laten we er heel eerlijk over zijn - niet altijd gemakkelijk. Ik ben blij dat we de jaren van crisis nu geleidelijk aan achter ons kunnen laten. Al realiseer ik me dat we er nog niet zijn en dat ook nog lang niet iedereen dat op dit moment al zo voelt. Zeker de mensen die nog werkloos zijn, zullen zeggen: we willen eerst een baan voordat we ook hier in mee kunnen in deze gedachte. Daarom blijft voor ons voorop staan: meer banen voor meer mensen. Dat blijft wat ons betreft de belangrijkste prioriteit voor de komende maanden. En ook daarover zal ongetwijfeld donderdag het debat met de Kamer gaan.

Verkiezingen Oostenrijk

BOVEN (BNR)
Meneer Rutte, aanstaande zondag is de tweede ronde van de Oostenrijkse presidentsverkiezingen. Goede kans dat de FPÖ-kandidaat daar gaat winnen. Hoe kijkt u daar tegen aan?

RUTTE
Ja, dan is er een vraag en dan kan ik hem niet beantwoorden. Dat is ook weer flauw. Het is echt een binnenlandse aangelegenheid van Oostenrijk. Dat is ongepast dat ik daar op reageer. Net zoals ik ook nooit commentaar geef op wie van de kandidaten in de Amerikaanse presidentsverkiezingen ik hoop dat gaat winnen. Dat is echt een zaak van Oostenrijk. Ik heb vandaag een brief gestuurd aan de nieuwe Oostenrijkse kanselier, de voormalige bestuursvoorzitter van de ÖBB, de Österreichische Bundesbahn, die nu sinds kort de kanselier van Oostenrijk is, en mij verheug op de samenwerking met hem. Maar de presidentsverkiezingen, we moeten eerst de uitslag afwachten. En wie dat ook wordt, we zullen altijd weer zoeken naar een goede samenwerking.

BOVEN
Maar er is in Europa een historie met de FPÖ. In het verleden zijn er wel eens sancties afgekondigd door de Europese Unie. Is zoiets nog denkbaar in deze tijden?

RUTTE
Dat lag ook toen heel divers. Ik herinner mij dat de FPÖ zelfs ooit lid was van de Liberale Internationale, die is er in de jaren tachtig uitgezet vanwege het feit dat de partij behalve een hele kleine liberale stroming, die ze nog steeds hebben, vooral een hele grote stroming heeft die waarden vertegenwoordigt die in strijd zijn met het liberalisme en met de fundamentele waarden waar ook onze samenleving op gebaseerd is. Dat heeft in het verleden zeker geleid tot politieke reacties. Inmiddels hebben we ook een regering gehad in Oostenrijk waarin ÖVP en FPÖ met elkaar hebben samengewerkt, de regering Schüssel in begin deze eeuw, zeg ik uit mijn hoofd. Dus ik denk wat dat betreft dat de situatie toch wat anders is en dat de meeste landen, en ook Nederland, met Oostenrijk blijven werken ongeacht de uitkomst van deze presidentsverkiezingen.

BOVEN
Maar dat was die regering waar die sancties toen omheen werden georganiseerd. Maar één vraag nog: als Hofer het haalt, dan ziet u dat op de een of andere manier… de rechtsextreme partijen in Europa worden sterker, dit is wat dat betreft toch wel een hoogtepunt voor die partijen als ze het presidentschap van een West-Europees land krijgen. Hoe kijkt u tegen die ontwikkeling aan?

RUTTE
Ik heb het vaker gezegd. Ook in Nederland, het ontstaan van SP en PVV is de schuld van VVD, PvdA en CDA. Zo simpel is het. En D66 for that matter. Maar in ieder geval de drie klassieke volkspartijen. Die hebben dat laten ontstaan. Wij hebben daarmee te werken. Dat is nu tien, vijftien jaar het geval, dat dit grote partijen zijn op de flanken van het politieke spectrum. Ik zal nooit een kiezer de keuze verwijten die ze maken bij de stembus. Ik denk wel dat de zorgen die bij mensen leven over 'Blijft Nederland Nederland?', 'Is mijn buurt mijn buurt nog?', de waarden van deze samenleving - zeker ook tegen de achtergrond van grote migratiestromen - dat we die zorgen zeer serieus hebben te nemen. Die voel ik zelf ook, die voelen heel veel mensen. En dat betekent niet dat je vervolgens zou moeten stoppen met hen onderdak bieden, zij het natuurlijk in bescheiden aantallen, aan mensen die op de vlucht zijn. Maar het betekent wel dat je moet realiseren dat wij tientallen jaren hebben gedacht: het komt vanzelf wel goed, we hoeven onze waarden niet over te dragen, dat gaat allemaal vanzelf - dat dat niet werkt. Daarom ben ik blij dat het integratiebeleid de laatste jaren enorm is aangescherpt en we nu heel duidelijk zijn over: in wat voor een land kom je aan, wat verwachten we van je, welke waarden hebben wij hier met elkaar in 200, 300 jaar ontwikkeld, en dat we daar ook geen concessies aan willen doen. En dat wij verwachten van mensen die van buiten komen dat ze die waarden respecteren, dat ze daar kennis van nemen, dat ze die waarden snappen. Je zag dat ook natuurlijk deze week in het debat in de Kamer over de gearresteerde journaliste in Turkije, Ebru Umar. Dat zijn hele belangrijke thema's.

Kamerdebatten over het ministerie van Justitie

MEIJER (DE VOLKSKRANT)
Meneer Rutte, de Kamer heeft gister op korte termijn twee debatten over het ministerie van Justitie geagendeerd. Eén naar aanleiding van de Commissie Oosting en één naar aanleiding van de bevindingen van de Algemene Rekenkamer deze week. Is het daar over gegaan in de Ministerraad en hoe kijkt u tegen de situatie op het ministerie aan?

RUTTE
Ten aanzien van de Commissie Oosting zijn wij bijgepraat over wat wij weten waar de Commissie Oosting mee komt aanstaande woensdag. We weten niet alles, maar wel veel. Dat is allemaal nog vertrouwelijk, dus daar kan ik u niet over berichten. En dat is nodig omdat we ook mandaat moesten verlenen aan de meest betrokken ministers en premier, vicepremier voor het opstellen van een kabinetsreactie. Dus dat had ook een procedurele reden. Daar wordt aan gewerkt. Daarnaast zie je dat ook bij Verantwoordingsdag, en natuurlijk behalve positieve feiten over de economie en overheidsfinanciën, er ook minder positieve opmerkingen zijn gemaakt over een aantal departementen, hoe zaken daar lopen. Daar hebben we natuurlijk met elkaar bij stilgestaan. En als je kijkt bijvoorbeeld naar Veiligheid & Justitie, dan moet je vaststellen dat enige tijd nu en ook zeker met Ard van der Steur en Klaas Dijkhoff daar een nieuwe ambtelijke top zit, de hele cultuur van het departement op de schop is genomen. Kijk vandaag bijvoorbeeld naar het rechercheonderzoek dat naar buiten kwam. Dat was gevraagd door Ard van der Steur, de minister. Het geld dat er nodig is om de maatregelen te nemen is er ook al voor 2016 en 2017. Dat staat al gereserveerd. Belangrijk, er staan ook goede dingen in het rapport over de recherche, maar ook dingen die beter moeten. Het geld is er gelukkig, gaan we aanpakken. Hetzelfde geldt voor de asielketen en het zoeken naar de antecedenten van inkomende asielzoekers. Ook het rapport van vorige week. We zien inmiddels dat, met vertraging, dat wel, maar alle acties die we ons voor hadden genomen nu ook worden genomen en dat ook een inhaalslag is gemaakt. Breder bij Veiligheid & Justitie het hele vraagstuk van cultuur, verantwoordelijkheid nemen - dat is enorm verbeterd. De openheid van het departement. Dat zijn niet dingen die je overnight regelt. Dat zei ook Arno Visser van de Rekenkamer. Dit regel je niet in een paar weken, in een paar maanden. Dat geldt voor Veiligheid & Justitie, dat geldt ook voor andere departementen. Dus we hebben daar niet zozeer alleen over V&J, maar breder over de gehaktdagstukken gesproken.

MEIJER
Dus u denkt dat het zal lukken om de Kamer gerust te stellen op deze twee grote…

RUTTE
Ik wil helemaal niet geruststellen. Wij zijn aan het besturen in hele complexe omstandigheden. Dit kabinet begon met een omvangrijke economische crisis, werd vervolgens geconfronteerd - onze hele samenleving werd geconfronteerd - met een grote migratiecrisis. En bovendien, daarnaast de terreuraanslagen, zeker vanaf begin van 2015 in zeer heftige mate. En de oorlog tegen ISIS in met name Syrië en Irak. En dat stelt natuurlijk hele nieuwe eisen ook. Dat vraagt ook extra inzet van de betrokken departementen. Er wordt vreselijk hard aan gewerkt. Dus het gaat mij niet over geruststellen, het gaat mij over gewoon heel precies weten waar gaat het wel goed, waar gaat het niet goed. En wat mij bevalt aan Van der Steur en Dijkhoff is dat zij op hun departement, dat doen ook anderen, zeggen: als dingen niet goed lijken te gaan, we willen het onderzocht hebben, dan brengen we dat zelf naar buiten, dan vertellen we ook wat we gaan doen. En dat is hoe je verantwoordelijk moet besturen.

Defensie

WESTER (RTL)
U begon al met een aantal negatieve dingen die de Rekenkamer concludeerde. Uitermate negatief was de Rekenkamer ook over Defensie. Inzetbaarbereid van materieel: slecht, kan niet gebruikt worden, te weinig geld jaar op jaar. Is daar ook nog over gesproken?

RUTTE
Ja, we hebben in algemene zin gesproken over de positieve maar zeker ook - want daar ben je gauw klaar mee, dat de zorgkosten niet meer zo snel stijgen als de economie, nou dat was één zin, mooi, dat loopt - maar wat gaat er niet goed? Zo hoort het ook. Je gaat niet eindeloos schouderklopjes aan elkaar uitdelen. Vooral kijk je naar de dingen die niet goed gaan. Nou bij Defensie, ook daar zei Arno Visser terecht van: ook dat kost jaren. Wat nu gelukt is, is de financiën op orde krijgen bij Defensie. Daar is vreselijk hard aan gewerkt. Dat is gelukt. Wat nu aan de orde is, en daar zijn de afgelopen drie jaar al heel veel stappen gezet, is de gereedheid en de inzetbaarheid verbeteren. Jeanine Hennis heeft zich daarbij in de eerste plaats gericht op de basisgereedheid, dat is inclusief de hele logistieke keten. Dan was er ook nog een misverstand, als zou er sprake zijn, van dat er onvoldoende inzetbaarheid zou zijn van Defensie en dat daarmee het nationale grondgebied niet te verdedigen zou zijn. Nou, gelukkig hebben we dat meteen vorige week duidelijk kunnen maken dat daar natuurlijk geen sprake van is. Het grondgebied wordt verdedigd en kunnen wij verdedigen. Maar dat neemt niet weg dat de totale inzetbaarheidsdoelstellingen niet volledig worden gehaald. Vandaar ook al die acties die worden genomen. Ook hier geldt: analyse maken, zien wat er niet goed gaat. Dat heeft Jeanine Hennis bij aantreden gedaan. Financiën, financiële huishouding op orde gebracht, er komt nu stap voor stap steeds meer geld bij bij Defensie. En de hele basisgereedheid wordt nu op orde gebracht. Zo hoort dat te werken. Vergeet daarbij niet dat we op dit moment op heel veel plekken in de wereld actief zijn. Op verschillende plekken in Afrika, in Afghanistan, Syrië, Irak… Ik vergeet er een paar... Mali, een hele grote missie. Op heel veel plekken actief, dat stelt natuurlijk ook bijzondere eisen aan de organisatie.

WESTER
Maar die analyse is toch vrij eenvoudig: er is de afgelopen jaren gewoon teveel en onverantwoord bezuinigd bij Defensie, denkend dat de internationale wereld wel zou ontspannen en dat leek ineens allemaal heel anders te worden. En toen waren we niet voorbereid.

RUTTE
Wat je er ook van kan zeggen, van die geschiedenis: Defensie is lang, ik zit nu 14 jaar in de politiek, en Defensie is vaak een departement dat als het gaat om extra geld of niet extra geld, een departement dat niet meteen bovenaan stond. Wat je op dit moment moet merken, de motie van Kees van der Staaij, de invulling die het kabinet daaraan geeft op dit moment, denk ik dat je moet vaststellen dat Defensie met voorrang op dit moment extra investeringen heeft gekregen en mogelijk ook de komende jaren, als die financiële ruimte er zal zijn - daar moeten we naar kijken, zekerheid is er niet - maar ook zeker volgende jaren weer vooraan zal staan als het gaat om extra geld in te investeren.

Koopkracht ouderen

BREEDVELD (NOS)
U refereerde even aan de stukken voor Verantwoordingsdag. Een hoop dingen, de overheidsfinanciën behoorlijk op orde, verbeteren wat. De werkgelegenheid verbetert. U werkt daar aan, u wil meer banen. Maar er zijn natuurlijk ook heel veel mensen die geen baan hebben. Werklozen die wilt u weer aan het werk helpen, maar bijvoorbeeld mensen die ziek zijn, mensen die al in…hun pensioenleeftijd hebben bereikt, wat doet u daar voor?

RUTTE
Wacht even, u wilt ook nu alle gepensioneerden aan het werk helpen? Ik begrijp de vraag niet.

BREEDVELD
Nee, dat niet. Maar er zijn natuurlijk zorgen over de ziektekosten die alsmaar toenemen, er wordt gesproken over mogelijke investeringen bij de zorg. Maar hoe zit het met de pensioenen, hoe zit het met de AOW's, hoe gaat het daar mee?

RUTTE
Goed, als je kijkt naar de afgelopen jaren, dan zijn we denk ik erin geslaagd om gemiddeld genomen de koopkracht van ouderen goed overeind te houden. Dat is ook belangrijk. We hebben bij de laatste belastingteruggave ervoor gekozen om dat vooral aan de werkenden toe te kennen, maar zonder dat de koopkracht van ouderen omlaag ging. Maar de koopkrachtverbetering ging toen ook met het oog op het verder herstel van de economie en het feit dat zij geraakt waren door behoorlijke lastenverzwaringen in eerdere jaren, naar de werkenden. Dat betekent, om maar even een voorbeeld uit mijn directe omgeving te noemen, uit mijn familie iemand die 1600 euro netto verdiende per 1 januari netto op het loonstrookje bijna 1700 euro zag staan. Er zijn natuurlijk ook individuele omstandigheden die meetellen, maar dat is een forse verbetering. Ten aanzien van de ouderen dus altijd ervoor gezorgd dat wij die koopkracht zoveel mogelijk overeind houden. Dat zal ook de komende tijd gepoogd worden. We gaan naar de koopkracht weer kijken in augustus. We hebben er al een eerste blik op geworpen, maar in augustus gaan we daar aan de hand van de laatste CPB-cijfers echt de diepte in. Ook dan is het streven om ook voor ouderen de koopkracht weer overeind te houden. Specifiek naar de pensioenen, daar zie je natuurlijk dat pensioenfondsen onder druk staan dankzij het nieuwe financieel toetsingskader. Als er niks verbetert, dan zal een deel van de gepensioneerden mogelijk te maken krijgen met een beperkte korting, maar die is gelukkig beperkt en hopelijk hoeft die niet plaats te vinden en verbetert het nog. Maar stel dat je op basis van de cijfers van vandaag zou moeten beslissen met een zeer beperkte korting, dat ga je niet één op één repareren want dat is echt een zaak van werkgevers en werknemers. Daar gaat de overheid strikt genomen niet over. Maar wij kijken wel naar de hele koopkrachtsituatie van ouderen. Wij gaan over de AOW bijvoorbeeld, die hebben we goed overeind kunnen houden, die is goed meegestegen. We kijken natuurlijk ook naar de zorgkosten. En in dat geheel denk ik dat we in hele moeilijke tijden, ook tijdens de economische crisis, er steeds voor hebben kunnen zorgen dat ouderen fatsoenlijk werden behandeld.

BREEDVELD
Maar het is juist deze groep die te maken krijgt met een optelsom van laat ik het dan tegenvallers noemen. Ze hebben niet kunnen profiteren van de lastenverlichting die voornamelijk bij werkenden terecht kwam, een deel van de pensioenfondsen is niet geïndexeerd, nu is er weer zorgen over kunnen die pensioenen op de langere termijn wel op niveau blijven? En u zegt, want u doet een soort van belofte: we kijken naar de koopkrachtontwikkeling van deze groep. Op welke manier kunnen ze daar hoop uit putten?

RUTTE
Maar luister, dat kan ik pas in augustus zeggen. Dus ik kan geen beloftes doen nu. Dat kan pas als de stukken klaar zijn, dan kan ik zeggen wat we besloten hebben. Maar ik wijs op… wat we in de afgelopen jaren hebben gedaan, is de koopkracht van ouderen zo goed mogelijk beschermd. Ouderen hebben ook kinderen, hebben kleinkinderen, die hebben er belang bij dat kinderen, kleinkinderen een baan krijgen. En wij vonden het heel belangrijk om die lastenverlichting vooral daar op te richten, op een verdere versterking van de economie, banengroei. Je ziet ook dat dat mede ook tegen die achtergrond steeds beter gaat. Dat het aantal banen enorm toeneemt, de werkloosheid - zij het nog onvoldoende - maar wel echt aan het dalen is in de afgelopen, laten we zeggen, 16 maanden. Maar twee dingen over heel specifiek de pensioenen. In de eerste plaats hebben we het financieel toetsingskader aangepast voor de pensioenfondsen waardoor forse kortingen niet nodig zijn. Als er kortingen nodig zijn, zijn ze gelukkig beperkt op basis van de cijfers die we nu hebben. En hopelijk verbetert dat nog, is het helemaal niet nodig. Dat weten we niet, dat zullen we echt moeten afwachten. Het tweede is dat we om die reden ook werken aan een nieuw pensioenstelsel. Het is volstrekt helder dat de huidige pensioencontracten, de manier waarop we dat nu georganiseerd hebben, dat we dat moeten veranderen. De Sociaal-Economische Raad is bezig te bevallen van adviezen daarover, heeft ook een aantal oriëntaties naar buiten gebracht. Het kabinet is er intensief over in gesprek met sociale partners en ook onderling. Daar gaan wij de komende maanden verder over spreken, omdat we ook tegen de achtergrond van hoe die dekkingsgraden zich ontwikkelen, duidelijk is dat daar iets moet veranderen. Dat betekent niet dat ineens die dekkingsgraden verbeteren, want die hangen direct samen met die beleggingsresultaten vanzelfsprekend. Maar ik vind het van groot belang dat mensen - u, ik, zoals we hier allemaal zitten, toekomstig gepensioneerden, maar ook mensen die nu gepensioneerd zijn - dat die weten waar ze aan toe zijn. En dat die ook daar keuzes in hebben, daar keuzes in kunnen maken. Daar werken we op dit moment aan om dat verder uit te werken.

BREEDVELD
Ja keuzes, want nu hebben mensen eigenlijk geen keuze. Ze zijn aangesloten bij een pensioenfonds en wat het resultaat van dat fonds is, daar zullen ze het mee moeten doen.

RUTTE
Ja, daar hebben ze natuurlijk wel invloed op. Een pensioenfonds wordt in veel gevallen bestuurd door werkgevers en werknemers, de sociale partners. Er zitten ook allerlei deelnemersraden in. Maar het is waar, uiteindelijk heb je… ik zat hiervoor bij Unilever en nu bij het ABP of zo'n soort politieke ambtsdragers pensioenfonds dat aan het ABP, voor zover ik dat heb begrepen, gekoppeld is. Nee, dat is zeker waar. Maar daar zit niet mijn grootste probleem. Mijn grootste probleem zit hem er veel meer op dat we… Kijk, strikt genomen is pensioen een beleggingsproduct. Je stopt geld in een pot, dat wordt belegd en daar komt geld uit. En wij hebben natuurlijk in de loop van jaren door de stijgende economie het gevoel gehad dat die pensioenen ook altijd mee konden groeien met de waardeontwikkeling van de lonen. Dat kan niet altijd, want dat zou gek zijn: als je iets belegt, dat dat dan zoveel geld oplevert dat je altijd dat ook kunt laten meegroeien met de loonontwikkeling in de bedrijven. Dat is wel jarenlang de indruk geweest. Het is niet beloofd, maar het was wel de indruk. Mensen hebben in ieder geval die verwachting gehad. Waar nu die discussie over gaat in de Sociaal-Economische Raad en daar hoort die ook plaats te vinden, want pensioenen zijn een zaak van werkgevers en werknemers, niet van de overheid, wij gaan over de AOW, werkgevers en werknemers gaan over de pensioenen in de tweede pijler - is over wat beloof je nou eigenlijk precies? Wat is de verwachting die je mensen geeft? Waar wij wel over gaan, is dat als je dan iets afspreekt, dan je het dan ook levert. Vandaar het financieel toetsingskader. En ik ben er blij om dat we dat hebben aangepast, waardoor grote, heftige schommelingen uit het stelsel zijn. En zelfs als de dekkingsgraden ook volgend jaar niet voldoende zijn, dat dan kortingen gelukkig beperkt kunnen blijven.

BREEDVELD
En een kabinet grijpt pas in op het moment dat de koopkrachtontwikkeling erg uit de pas gaat lopen?

RUTTE
Maar nooit specifiek één op één vanwege de ontwikkelingen in de tweede pijler. Want die is niet van de overheid, daar moeten we op letten. Dat is echt een zaak van werkgevers en werknemers. Maar als het algemene beeld van de koopkracht van ouderen laat zien - dat is een optelsom van AOW, pensioen, zorgkosten, belastingheffing, allerlei andere zaken - als dat algemene beeld leidt tot koopkrachtverslechtering, dan is altijd het streven om dat proberen te voorkomen. Een streven, of het lukt zullen we zien in augustus.