Toespraak minister Koenders voor jubileum Internationaal Gerechtshof
Nederlandse versie van de (Franstalige) toespraak van minister Koenders van Buitenlandse Zaken ter gelegenheid van de viering van de 70e verjaardag van het Internationaal Gerechtshof, Den Haag, 20 april 2016.
Het gesproken woord geldt.
Majesté,
Monsieur le Secrétaire général des Nations Unies,
Monsieur le Président,
Mesdames et Messieurs les Membres de la Cour Internationale de Justice,
Excellences,
Mesdames,
Messieurs,
Ik voel mij vereerd het woord te mogen richten tot u, mijnheer de President, om via u het Internationale Gerechtshof mijn warmste en diepste felicitaties over te brengen met zijn 70e verjaardag.
De gedachten achter het gebouw waar wij vandaag zijn en achter de instituties die het herbergt, vloeien voort uit de bijzondere samenwerking tussen 2 grote mogendheden: de Russische tsaar Nicolaas II en de Amerikaanse president Theodore Roosevelt stonden aan de wieg van de grote Vredesconferenties van Den Haag, ruim 100 jaar geleden. Hun initiatieven vonden gastvrijheid bij de toenmalige koningin der Nederlanden, de overgrootmoeder van Zijne Majesteit koning Willem-Alexander, die ons vandaag met zijn aanwezigheid vereert.
Sinds 1946 mag Den Haag gastheer zijn van een van de 6 hoofdorganen van de VN. Het Hof geniet een interdependente en tegelijkertijd onafhankelijke relatie met de andere hoofdorganen. Interdependent waar het op dynamische wijze bijdraagt aan het functioneren van de Verenigde Naties en voeding geeft aan de beraadslagingen en besluitvorming van de volkerenorganisatie. Onafhankelijk doordat het afstand houdt van ideologie en belangenstrijd en zo zijn niet-politieke plaats in het VN-bestel bevecht en koestert. In zijn 70-jarig bestaan heeft het Hof pal gestaan voor zijn eigen juridische integriteit.
Het gezaghebbende oordeel van het Hof blijkt uit de naleving van zijn vonnissen die het weet af te dwingen, ook bij staten die het heeft moeten teleurstellen. Dat gebeurt niet omdat mondiale deurwaarders en politieagenten aankloppen aan de deuren van de partijen die in het ongelijk gesteld zijn. Het is eerst en vooral het gevolg van de kwaliteit van zijn vonnissen en uitspraken, inmiddels meer dan 100 stuks.
Naleving van uitspraken is wat Nederland betreft vanzelfsprekend: zijn Grondwet verplicht de regering om de internationale rechtsorde te bevorderen. Nederland heeft steeds de verplichte rechtsmacht van het Hof geaccepteerd, en de rechtsmacht van het Hof erkend in een groot aantal internationale akkoorden waarbij het partij is.
We willen bevorderen dat deze opvatting bredere gelding krijgt. Nederland streeft daarom naar mondiale aanvaarding van de verplichte rechtsmacht van het Hof. Daartoe moedigen wij andere landen aan om de verplichte rechtsmacht van het Hof te aanvaarden. En Nederland hecht aan het belang van compromissoire clausules in individuele verdragen, in navolging van uw betoog, mijnheer de President, en steun gevend aan de jurisprudentie van uw Hof. Nederland wil ook aldus een partner zijn voor vrede, rechtvaardigheid en ontwikkeling.
Blaise Pascal, de Franse wiskundige en wijsgeer, schreef ooit: 'La justice sans la force est impuissante ; la force sans la justice est tyrannique'. De enkele constatering dat het Hof in staat is gebleken door zijn intellectueel gezag naleving van zijn vonnissen af te dwingen is helaas geen garantie voor de bestendige uitbouw van de internationale rechtsorde.
Het internationaal recht kan beschrijven en voorschrijven, vervolgen en veroordelen. Tegelijkertijd is het - in de woorden van Pascal - onmachtig wanneer het geen voeding en weerklank vindt in het optreden van de Algemene Vergadering en - vooral - de Veiligheidsraad. De Nederlandse inzet is erop gericht om de Veiligheidsraad effectiever en efficiënter te maken en tegelijkertijd de legitimiteit van de Raad te vergroten, om aldus bij te dragen aan een Veiligheidsraad die als zwaard van het internationaal recht fungeert, naast het schild van het Hof.
Dat is geen idealistische buitenlandse politiek, zo bewijst de geschiedenis. Zoals de 1e Roosevelt en de 2e Nicolaas elkaar wisten te vinden in Den Haag, zo zijn er tegenwoordig ook signalen dat de oude en nieuwe mogendheden van nu elkaar kunnen vinden in zinvolle versterking van de internationale ordening. Ik denk bijvoorbeeld aan de uitkomsten van de klimaatconferentie van Parijs vorig jaar. En aan de steeds belangrijker rol en verantwoordelijkheid die regionale organisaties, zoals de AU, ASEAN en de OAS op zich nemen.
Het Hof staat in deze nieuwe tijd voor nieuwe uitdagingen. Wat wij in de internationale rechtsorde zien, is vergelijkbaar met de nationale: zaken worden technischer en complexer, zij vergen nieuwe deskundigheid. In deze nieuwe tijd is het essentieel dat de traditie van het IGH zeker gesteld blijft, door de benoeming van gekwalificeerde en deskundige rechters die de wereld ook in de toekomst in al zijn diversiteit en ingewikkeldheid vertegenwoordigen. Nederland bepleit dan ook de benoeming van jongere en vrouwelijke rechters.
Aldus hoopt Nederland te blijven bijdragen aan een rechtsorde waarin de macht dienend is aan het recht en het recht zich kan ontwikkelen als hoeder van duurzame ontwikkeling. Het Koninkrijk der Nederlanden is er trots op dat het gastheer van het Hof heeft mogen zijn. Het ziet uit naar de volgende etappe en ik beloof u, mijnheer de President, dat het Hof kan rekenen op de Nederlandse steun in raad en daad.
Ik dank u voor uw aandacht.