Toespraak van minister Schultz van Haegen tijdens het voorjaarsforum van Natuurmonumenten

Toespraak | 13-04-2016

Dames en heren,

Mijn verhaal van vandaag begint niet op de Veluwe, niet bij het IJsselmeer, niet hier op de landerijen van dit prachtige kasteel. Maar in deze stad:

U herkent het ongetwijfeld: het Capitool in Washington DC.

Precies 100 jaar geleden stemde het Congres in met de oprichting van de National Parks Service. Er was in de Verenigde Staten nu
1 overkoepelende organisatie die zich bezighield met het aanwijzen, beschermen en beheren van nationale parken, nationale monumenten en andere eigendommen.

En de man die dit allemaal mogelijk maakte, herkent u waarschijnlijk wel:

Marc, jij kent hem zeker want jij bent een groot fan van hem. Dit is Theodore Roosevelt, de 26e president van de Verenigde Staten. Deze president was een groot natuurliefhebber. Als hij mocht kiezen was hij liever in bossen van Noord-Dakota dan in de Oval Office.

Roosevelt zag een agrarisch land transformeren in een industriële supermacht. Hij zag de bevolking groeien. Hij zag steden uitdijen.

De president vond dat een welvaartstaat de verplichting heeft historische en natuurmonumenten te beschermen. In 1916, hij was toen allang geen president meer, kwam zijn droom uit.

Dankzij deze natuurliefhebber kunnen we iedere dag genieten en leren van nationale parken als Yellowstone, Joshua Tree en Yosemite .

Was Roosevelt de eerste met dit idee? U weet natuurlijk allemaal het antwoord op die vraag. Ik wil niet beweren dat deze president zijn inspiratie uit het verre Nederland haalde. Maar toen de National Parks Service werd opgericht, had de Vereniging Natuurmonumenten haar 10-jarig bestaan al gevierd. Jac. P. Thijsse was zijn tijd dus ver vooruit!

Natuurmonumenten en National Parks Service zijn natuurlijk 2 verschillende organisaties in 2 verschillende landen. Maar Roosevelt en Thijsse hadden een zelfde missie: bijzondere natuur verwerven, beschermen en beheren.

Ik wil het met u vandaag hebben over mijn inzet op het natuurdossier. Waar het soms knelt. Waar er kansen zijn. En waar ik buitenkansen zie.  

Net als Thijsse en Roosevelt ben ik graag buiten. Dat zal bij u niet anders zijn. Maar ook ik ontkom er niet aan om stukken te tekenen. En die hebben vaak een relatie met natuur. Zo zijn we betrokken bij de Natuurambitie Grote Wateren, waarvan staatssecretaris Van Dam van Economische Zaken de trekker is.

Kort gezegd geeft dit ons inspiratie voor toekomstige gebiedagenda’s. En voor die gebiedsagenda’s staat mijn ministerie weer aan de lat.

Wij moeten zorgen voor ruimtelijke plannen voor de grote wateren. Hierin nemen we zoveel mogelijk mee: waterbeheer, bereikbaarheid, milieukwaliteit, natuur, cultureel erfgoed, economie.

Maar ook nu al proberen we de maatregelen van het Deltaprogramma zoveel mogelijk met de natuuropgaven mee te koppelen. Waar dat kan, werken we mee met natuurlijke processen. En proberen we die te benutten.

Afwegingen maken tussen maatregelen en de opties wel of niet meekoppelen, dat is soms een moeilijke puzzel. We willen onze welvaart op een hoog peil houden, we zijn kritisch op onze leefomgeving en we willen tegelijk het liefst de natuur ongerept houden om onze woongebieden heen.

Je moet dus met veel belangen rekening houden. En in een klein land als Nederland is dat extra spannend.

Ik geef een voorbeeld:

Het IJsselmeergebied is aangewezen als Natura-2000 gebied. Terecht, want dit is een mooi en bijzonder stukje Nederland. Daar moeten we zuinig op zijn.

 

Maar het IJsselmeergebied is meer dan natuur alleen. Als minister ben ik verantwoordelijk voor waterveiligheid, de zoetwatervoorziening, de waterkwaliteit en de bereikbaarheid.   

• We moeten de mensen rond het IJsselmeer beschermen tegen overstromingen.
• De waterkwaliteit moet op orde te zijn.
• Het meer dient als buffer zodat we in droge tijden allemaal voldoende zoetwater hebben.
• Het gebied wordt gebruikt voor de beroepsvaart.
• En tenslotte liggen delen van het IJsselmeergebied in de Randstad, is er druk op de ruimte, krijgen we te maken met klimaatverandering en moeten met name in het Markermeer kijken naar de waterkwaliteit.

Dit is onze puzzel. De stukjes op de juiste plek leggen maakt mijn werk altijd dynamisch, soms heel spannend, en vooral leuk. Ik zal u vertellen waarom.

Als je weinig ruimte hebt, moet je slim zijn. Ik vind het een uitdaging om samen met onze partners lastige problemen op te lossen. In ons hoofdwatersysteem doen we dat door verschillende opgaven aan elkaar te koppelen.

In onze projecten nemen we - waar mogelijk - andere opgaven mee. En dat lukt heel vaak!

 

Ik noem een paar voorbeelden:

• In het programma Ruimte voor de Rivier werken we aan meer veiligheid voor 4 miljoen bewoners van het rivierengebied. Die veiligheidsopgave koppelen we aan een aantrekkelijke leefomgeving. Dat betekent dat we bij alle projecten ook kijken naar recreatie, natuurbehoud of zelfs ontwikkeling van nieuwe natuur. Zoals de Noordwaard. Deze voormalige polder en landbouwgebied in de Biesbosch is ontwikkeld tot nieuwe natuur.
• Ik noem nog een voorbeeld. In plaats van de natuur in te dammen met steeds hogere dijken en stormvloedkeringen, proberen we de laatste jaren te bouwen met de natuur. Buiding with Nature noemen we dat. De natuur is sterker dan de mens, dus van die kracht kun je maar beter gebruik maken. Stroming en wind verslepen zand voor onze bescherming tegen de zee. De Zandmotor, de Hondsbossche en Pettemer Zeewering zijn daar goede voorbeelden van.

• Even terug naar het IJsselmeergebied. Hier heeft IenM het initiatief genomen om samen met regionale partijen en initiatiefnemers een (adaptieve) gebiedsagenda voor het IJsselmeer op te stellen. Hier zoeken we naar kansen om waterveiligheid te koppelen aan natuur, cultuur en economische kansen. Samen met de ministeries van EZ en OCW streven we naar een ruimtelijke visie - met ook aandacht voor kansen voor schonere vormen van energie en verduurzaming van de visserij. Mijn ambitie is om innovatieve oplossingen te zoeken die de tegelijk ook waarden van natuur en het cultureel-historisch erfgoed in het gebied benutten of versterken.

• En natuurlijk mogen de Marker Wadden, een prachtig initiatief van Natuurmonumenten, niet ontbreken. Ik vind de Marker Wadden een voorbeeldproject. Om 2 redenen:
   

Op de 1e plaats is het één oplossing voor meerdere uitdagingen. Met de slibrijke eilanden van de Marker Wadden brengen we leven terug in het Markermeer én houden we het veilig. Natuurmonumenten, de provincie Flevoland en het Rijk maken er samen iets moois van. Daar kunnen we heel trots op zijn.

Ik ben ook trots op dit project vanwege de vernieuwende aanpak. Niet het Rijk, maar een maatschappelijke organisatie heeft het initiatief genomen. De financiering komt niet alleen vanuit het Rijk, maar van verschillende investeerders. Dit past in de werkwijze die het kabinet ziet als de toekomst.

 

 

U ziet: er gebeurt heel veel in onze grote wateren. En de natuur kan daar flink van meeprofiteren. En het omgekeerde kan ook.

In geval van Marker Wadden staan de natuurdoelen voorop. Maar we kunnen in dit natuurproject waterkwaliteit en kansen voor recreatie meenemen. Ik vind dat een mooie wisselwerking.

De integrale aanpak, waarbij je samen met veel partijen functies combineert, spreekt mij enorm aan. Die aanpak werkt. En deze aanpak is ook buiten Nederland succesvol.  

Ik ga weer even terug naar Amerika. In oktober 2012 trok de orkaan Sandy een spoor van vernieling door de noordoostkust van de VS. De schade was ruim 70 miljard dollar. Grote delen van de regio moesten helemaal worden herbouwd.

Bij de wederopbouw kwam de kennis en ervaring van Nederlandse ontwerpers, ingenieurs en wetenschappers goed van pas. Wij weten als geen ander hoe je veiligheid, leefbaarheid en bereikbaarheid combineert op een klein oppervlak.

Dat gebeurt bijvoorbeeld in het project New Meadowlands. Het gaat om een stukje van New Jersey dat bekenstond als 'het afvoerputje'. De maffia begroeven hier hun slachtoffers. Bedrijven dumpten hier chemicaliën. Maar de Nederlanders ontwerpers bedachten een ecologische waterbuffer die het water bij overstromingen kan opvangen. De natuur kan hier ook als recreatiegebied dienen.

Een ander mooi project wordt op Staten Island ontwikkeld. Dit was vroeger het centrum van de kokkel- en oestervisserij. Ook dit gebied werd zwaar getroffen door Sandy.

In plaats van een hoge muur te bouwen tussen mens en water is hier gekozen voor een natuurlijke versterking van de kust door het herstel van de oorspronkelijke riffen. Er wordt een ring van golfbrekers aangelegd, die tijdens de storm beschermt tegen de vaak meters hoge vloedgolf. En door deze golfbrekers als natuurlijke riffen op te bouwen zijn dit de broedplaatsen van vissen en oesters!

Het worden dus echte levende golfbrekers. Veiligheid, recreatie en natuur gaan hier echt hand in hand. En dat allemaal op een steenworp afstand van het hectische New York!

Als er ergens op de wereld overstromingen zijn, wordt er snel naar Nederland gekeken. Daar ben ik natuurlijk trots op.

Maar ik ben ook trots dat we worden gezien als een land dat waterveiligheid niet als een geïsoleerde opgave ziet, maar als een kans om een mooie omgeving te creëren. Onze integrale gebiedsaanpak is een exportproduct is geworden. Een buitenkans!

En daar werkt u als partner aan mee. Dit motiveert mij om op die voet verder te gaan, want er liggen veel mooie uitdagingen.

De Afsluitdijk is zo’n uitdaging. Deze dijk is een nationaal symbool, en we gaan er een internationaal icoon van maken.

 

Ook hier is het recept slimme combinaties zoeken:

• We koppelen waterveiligheid aan recreatie, door van de Afsluitdijk een plek te maken voor ontspanning en educatie.

We koppelen waterveiligheid aan schone energie, door stroom op te wekken uit de overgang van zoet en zout water.

En we koppelen waterveiligheid aan het doel van een meer duurzame visserij en de natuur, door een vismigratierivier die alle betrokken partijen willen bij de Afsluitdijk.

Door de monumentale waarde te verbeteren met nieuwe ambities voor ecologie, duurzame energie en recreatie kan de Afsluitdijk het waterbouwkundig icoon van de 21e eeuw worden. En zo rijgen we in het IJsselmeergebied en overal in Nederland onze iconen aan elkaar.
We koppelen waterveiligheid en waterkwaliteit aan een topnatuur die we allemaal kunnen beleven.

Zo maken we Nederland veiliger, leefbaarder, mooier. De kansen liggen voor het oprapen. Als u ook buitenkansen wilt benutten door slim te combineren, dan heeft u mij aan uw zijde!

Dames en heren,

Ik ga afsluiten. En daarvoor steek ik nog 1 keer de Atlantische Oceaan over. Daar is hij weer, de president die de great outdoors verkoos boven het Witte Huis.

We voelen ons allemaal verbonden met hem en zijn generatiegenoot Jac. P. Thijsse. Want niemand is een binnenmens.

Daarom zijn bijeenkomsten als deze nodig: om elkaar aan te sporen naar buiten te gaan. Om de vogels te zien vliegen, om de boslucht in te ademen en om de zilte zeewind te proeven.

Om ons elke dag te verwonderen over de natuur. Of dat nu Yellowstone National Park is of ons eigen Nationaal Park De Hoge Veluwe.

Maar ik kan ook van nieuwe natuur genieten. Want juist door onze ruimtelijke opgaven als één geheel te zien, komt de natuur soms letterlijk om de hoek te liggen.

En die kan net zo bijzonder worden als een eeuwenoud bos. Als Jac. P. Thijsse en Theodore Roosevelt elkaar ooit zouden hebben ontmoet, hadden ze daar samen vast op geproost!

Dank u wel.