Toespraak minister Schultz van Haegen bij Herdenking Watersnood 1916 Marken

Toespraak | 14-01-2016

'Marken is verdwenen.' De dikke zwarte letters op de voorpagina van de Telegraaf lieten 100 jaar geleden niets aan de verbeelding over. Het was een kwestie van dagen dat heel Nederland de foto’s zag van de bekende Marker gevels. Scheefgezakt. Weggespoeld. Hoe zeer de Markers ook aan het water gewend waren, deze noordwester zaaide dood en verderf.

100 jaar geleden. Ook toen al was Nederland zijn tijd als watermanager vooruit. We hadden dijken, we hadden waterschappen en we hadden dijklegers die de waterwering tijdens de storm in de gaten hielden. Marken liep een paar keer per jaar onder water, dat was normaal. Door huizen op palen en boerderijen op terpen zat u hoog en droog.

Tot die nacht in januari. Een striemende windkracht 10 stuwde het water op tot 3 meter boven NAP. En de dijken braken. Die nacht verloor u uw opa of oma. Die nacht verloren uw voorouders hun kinderen. Marken veranderde voorgoed en ook de kaart van Nederland zou nooit meer dezelfde zijn.  

We herdenken vandaag, met de onthulling van een prachtig monument. Maar we vieren ook. We vieren dat een grote watersnoodramp op Marken al 100 jaar geleden is. De grootste waterwerken van vóór de Tweede Wereldoorlog hebben hun diensten bewezen.

Anno 2016 is Nederland de watermanager van de wereld. De techniek van de Zuiderzeewerken passen we wereldwijd toe. Van het afsluiten van de zee tot het creëren van nieuw land. Onze Afsluitdijk, de grand old lady van de Nederlandse waterwerken, is inspiratiebron van New Orleans tot in Jakarta.

Het Nederlandse waterbeheer is een succesverhaal. Onze laatste grote watersnoodramp is 60 jaar geleden. Voor een 'Sinterklaas-storm' zoals in 2013, met dezelfde omstandigheden als in '53, draaien we onze hand niet meer om.

Maar dat succes heeft een keerzijde. Want Nederlanders voelen de angst niet meer. Het water, dat is toch overwonnen? We voelen ons veilig. Te veilig.

Hier op Marken, omringd door het water, zit het vast wel goed. Maar gemiddeld in Nederland kan slechts 10% zich voorstellen dat in Nederland een overstroming plaatsvindt!

Met de Maaswerken en Ruimte voor de Rivier bijna achter de rug, met het Hoogwaterbeschermingsprogramma en ons nieuwe Deltaprogramma zou ik u heel enthousiast kunnen beloven: nooit meer een overstroming! Maar ik zou geen knip voor de neus waard zijn. Ons land kan voor 60% overstromen. En dat wordt er met een stijgende zeespiegel en extremer weer niet beter op.

Onze dijken krijgen daarom eens in de 12 jaar een APK-keuring. Die is u welbekend. In 2006 werden de Markermeerdijken afgekeurd, evenals de dijken hier op Marken. En ook de Afsluitdijk bleek toe aan een grote opknapbeurtbeurt.

Dat betekent dat we voor een grote klus staan. De plannen voor de Afsluitdijk zijn bijna klaar. Met nieuwe keersluizen en pompen bouwen we het grootste gemaal van Europa. De nieuwe Afsluitdijk wordt misschien niet zo baanbrekend als in 1932. Maar het wordt toch zeker weer een mooi visitekaartje van de Nederlandse waterbouw.

Ook de dijken op Marken moeten worden versterkt. Daaronder vallen de zuid- en de westkade en, zoals we sinds kort weten, de Rozenwerf. Rijkswaterstaat heeft de afgelopen jaren samen met u onderzocht hoe we dat het beste kunnen doen. In ontwerpateliers werken we met u aan de optimale, toekomstbestendige dijk. We zullen deze puzzel samen oplossen. Met de denkkracht van zoveel betrokken mensen en de nodige innovatie ben ik ervan overtuigd dat we daar uit komen.

Daarnaast blijf ik benadrukken – en dat doe ik in heel Nederland: met een sterke dijk alleen zijn we er niet. We moeten óók in onze ruimtelijke inrichting rekening houden met het water. En we moeten onze rampenbeheersing op orde hebben.

In 1916 was Marken gewend aan het water. Ik noemde het al: veel van uw huizen stonden op palen of terpen. De woonkamer bevond zich op de eerste verdieping. Waterrobuust bouwen is op Marken een eeuwenoude traditie.

En zo moet het. Willen we echt goed beschermd zijn, dan zou heel Nederland klimaatbestendig moeten bouwen. Op Marken loopt een onderzoek of en hoe dat in de toekomst zou kunnen. Ik zou het toejuichen als u het aandurft om – opnieuw – koploper te zijn. Met het idee dat u niet alleen veilig bent door sterke dijken te bouwen. Maar ook door huizen die bestand zijn tegen het water en goede evacuatieplannen.

Ik wil dat iedereen in Den Haag weet: als het water komt, stap ik dan in de auto richting Utrecht? Ga ik richting zee, naar de duinen? Of kies ik voor – zoals dat zo mooi heet – verticale evacuatie: omhoog in je eigen omgeving?

Uw dijken moeten het water kunnen weren. We beginnen daarom zo snel mogelijk met de versterking. Maar ik wil óók dat iedereen op Marken weet: als het water komt, stap ik dan in de auto naar de Kruisbaakweg? Of kan ik beter thuis blijven en op zolder bivakkeren? En in dat laatste geval: wat heb ik daarvoor nodig?

Vorig jaar hebben we daarom de publiekscampagne Ons Water geïntroduceerd en de evacuatie-app Overstroomik. Want we mogen onze verdediging goed op orde hebben. We mogen de watermanager van de wereld zijn. Wie weet of die storm, die eens in de 1.000 jaar voorkomt, niet morgen is?

Mijn verhaal is dat je ook dan, zelfs dan, veilig kunt zijn. Zodat Marken over 100 jaar misschien wéér een herdenking houdt. Maar wel alleen om 200 jaar waterveiligheid te vieren.

Dank u wel.