Toespraak van minister Asscher in reactie op het SCP-rapport 'Werelden van verschil'

Toespraak | 16-12-2015

Ik wil Willem Huijnk en Kim Putters heel hartelijk danken voor de presentatie en het onderzoek 'Werelden van Verschil' dat het Sociaal Cultureel Planbureau heeft geleverd.

Het SCP heeft op een heel waardevolle manier laten zien in hoeverre groepen in Nederland op afstand staan van de Nederlandse samenleving. En wat de achtergrond van die afstand is.

Dames en heren,

Dit onderzoek sterkt mij nog meer in mijn overtuiging hoe belangrijk het is om elkaar te zien als individu. Als je zelf geaccepteerd wil worden, dan moet je de ander ook accepteren. Want is dat niet de belofte van Nederland? Dat je hier kunt zijn wie je wilt zijn?

Als je dit rapport leest dan straalt het verlangen, de hunkering om gezien te worden als individu, van de pagina’s. Maar je voelt ook de frustratie kloppen.

Het onderzoek stelt gerust EN verontrust.

De geruststelling zit 'm erin dat het beeld dat ons in november 2014 allemaal verraste, inderdaad niet klopt. Volgens het factsheet dat Motivaction toen in opdracht van Forum heeft opgeleverd, zou de meerderheid van vooral Turkse moslimjongeren religieus geweld en uitreizigers steunen. In juni bleek al dat de kwaliteit van het Motivation onderzoek beneden peil was. En nu blijkt dat ook de bevindingen niet kloppen. Verreweg het grootste deel van de Turkse en Marokkaanse Nederlanders heeft geen begrip voor religieus geweld of ISIS.

Ik heb de Forum cijfers destijds zeer verontrustend genoemd en heb gezegd dat ik het beeld niet herken en om aanvullend onderzoek gevraagd. Ik ben in gesprek gegaan met mensen en groepen die boos waren en zich zorgen maakten over de weerslag van het Motivaction onderzoek. Die gesprekken hebben me geraakt.

Het is triest welke impact deze cijfers op hen heeft gehad. Een meisje verzuchtte: 'Daar gaat mijn stageplek.' Ontzettend unfair. Ik baal dat het wederzijds wantrouwen in Nederland er door is versterkt.

En ik baal ervan dat ik daarin een rol heb gespeeld. Het was heel naar om te merken dat ik plotseling door sommige mensen met wie ik al jaren nauw had samengewerkt, niet meer vertrouwd werd.

Dit vervolgonderzoek van het SCP is niet de laatste stap om die klap te herstellen. We moeten ons richten op die kleine groep mensen die ISIS en religieus geweld goedkeuren, maar we hoeven en we mogen niet hele groepen mensen wantrouwen.

Zorgelijk is het gedeelte van het onderzoek dat de mate van vervreemding, wantrouwen en angst in onze samenleving weergeeft.

Dat onder de Turkse Nederlanders en de Marokkaanse Nederlanders bijna een kwart op afstand staat van de Nederlandse samenleving. Een te groot aantal.

Het is belangrijk om te weten of zij afstand nemen, of op afstand worden gezet. Wenden zij zich uit onwil af van de samenleving of worden ze weggezet – of een combinatie hiervan?

Gelukkig biedt het SCP onderzoek ook inzicht in de achterliggende redenen.

Let wel, verreweg de meeste mensen behoren tot de middengroep met een zogenaamde 'hybride identiteit'. Dat wil zeggen dat ze zich tegelijkertijd verbonden voelen met Nederland en met daar waar de wortels van hun ouders liggen. Ze voelen zich hier EN daar geworteld. Of, wanneer ze zich niet erg verbonden voelen met het land waar hun ouders ooit vandaan kwamen, dan identificeren ze zich met moslims op andere plekken in de wereld. Bij hen is sprake van zogenaamde 'meervoudige bindingen'. En daar is helemaal niks mis mee. Dat is zelfs heel normaal.

Als ik naar mijzelf kijk, dan voel ik hoezeer je beïnvloed wordt door hoe mensen je zien en tegemoet treden. Mijn identiteit is niet in een oneliner samen te vatten - toch lukt dat anderen wel: of het nu de landverraderroepers zijn, de kankerjoodverwensers of juist die mensen die invullen wat een minister moet zijn. Effect is dat je minder vrij bent om jezelf te laten zien.

Voor de jongeren in het onderzoek gaat het om een mengeling van bijvoorbeeld wat als 'Turks' wordt gezien en wat 'Nederlands' wordt genoemd. Er zijn in Nederland mensen die zich dat moeilijk kunnen voorstellen en denken dat het eigenlijk niet kan, dat je zou moeten kiezen. Tussen zoiets oppervlakkigs als Ajax of Fenehrbaçe, baklava of appeltaart.

Maar een term als Turkse Nederlander is meer dan een afspraak om politiek correct te zijn – het is de werkelijkheid.

Zo’n hybride identiteit is voor de ander niet altijd makkelijk te begrijpen.

Neem een oud stagiair van mij. Je zag haar met haar identiteit worstelen. Als je haar Facebook pagina bekijkt zie je goed hoe ze 'zapt'. Zo zwijmelt ze bij een ouderwets plaatje van een islamitische krijgsheer met ontbloot bovenlijf op een paard in de woestijn. Je zou daar van alles van kunnen denken maar dat wordt weersproken als je beter kijkt. Dan zie je ook dat ze fan is van de Beyonce en dat ze clips van deze sexy feministische zangeres op haar Facebook deelt.

Uit de gesprekken die het SCP heeft gevoerd blijkt dat een kwart van de Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse jongeren het gevoel heeft ‘er niet bij te horen’. Sterker nog, ze hebben het gevoel 'er niet bij te mogen horen'.

'Mag ik wel onderdeel zijn van dit land?' is een schrijnende vraag

Deze jongeren geven aan dat ze steeds worden aangesproken op groepskenmerken. En daardoor het gevoel krijgen dat hen de zoektocht naar hun identiteit wordt ontnomen. De zoektocht zelf, naar wie je bent en wat je plek is in de maatschappij, is al moeilijk zat. Maar dat wordt nog lastiger als je omgeving je een identiteit lijkt op te leggen, lijkt te vragen dat je moet kiezen tussen culturen of identiteiten. En dan niet 1 keer, maar je continu vraagt te bevestigen dat je de goede keuzes maakt.

Je bent in Nederland geboren, je spreekt de taal, hebt je opleiding afgerond, en richt je op de toekomst in Nederland.

Toch word je niet als burger van Nederland gezien, maar als 'Marokkaan', 'Turk' en vooral als '‘moslim'.

En, in hun eigen woorden, 'Je bent nooit Nederlander genoeg'.

Je wordt door je omgeving aangesproken op en gevraagd om afstand te nemen van daden van extremisten. Daden waarmee je je helemaal niet identificeert, waarvoor je niet verantwoordelijk bent en mensen waarmee je weinig meer gemeen hebt dan dat zij zich ook moslim noemen.

We zien elkaar niet echt dus we begrijpen elkaar vaak niet. Als je de rol van religie in iemands levens niet makkelijk kan plaatsen. En als je niet weet hoe je er uit interesse, uit nieuwsgierigheid naar kunt vragen, zonder dat het ongemakkelijk wordt. Tegelijk begrijpen moslims niet altijd dat in een geseculariseerd land als Nederland geloof geen vanzelfsprekendheid is.

Het is belangrijk dat het gesprek niet langer gevangen wordt gehouden door de extremen. Iemand moet een vraag stellen. En dat moet van 2 kanten komen. Ja, het is vermoeiend om voor de zoveelste keer uit te leggen dat je geen water drinkt tijdens de ramadan. Maar beter een naïeve vraag dan een vijandige stilte.

Want je wilt, niet gereduceerd worden tot één aspect van je identiteit.

Dat leidt bij deze jongeren tot een diep gevoeld wantrouwen ten opzichte van de samenleving en een negatief oordeel over wat ik bij gebrek aan een beter woord de mainstream samenleving noem. Zij voelen dat er met twee maten wordt gemeten: door de politiek, door de media die alleen de schijnwerpers op moslims zetten bij negatieve gebeurtenissen, door de politie die etnisch profileert en je voor de zoveelste keer aanhoudt omdat je zo op de dader lijkt. En door individuen die hun handtas stevig onder de arm klemmen als ze een groepje 'Noord- Afrikaans'” uitziende jongeren zien staan.

Het gaat hier nadrukkelijk over – subjectieve – percepties van de ondervraagde jongeren. Over de vraag hoe de wereld er uit ziet als je door hun ogen kijkt. De vraag of het in alle gevallen ook terecht is dat iemand dat gevoel heeft, is niet eens relevant. Want waar het om gaat is dat het in de beleving van deze jongeren de realiteit is, en dat het hun gedrag beïnvloedt.

En om dat te illustreren heb ik een vraag. Bent u weleens in een supermarkt geweest met een zelfscan-kassa? En zo ja, bent u er dan weleens uitgehaald voor controle? Meerdere mensen gaven deze zomer op Facebook aan dat ze zeker weten dat die controle discriminatie was.

Maar de controles worden niet handmatig gedaan. Een automaat zegt willekeurig volgens een uitgekiend algoritme zo nu en dan: PING! Controle.

Zo gaat dat dus: als zo vaak je huidskleur of je achtergrond problematisch wordt gemaakt, als je zo vaak te maken hebt met discriminatie en vooroordelen, dan verlies je het geloof in willekeur. Dan is er geen ruimte voor twijfel. Dan is willekeur een luxe, niet bestemd voor jou.

En dat kan een weerslag hebben op alles wat je doet en wat je overkomt.

En zo’n zelfscan kassa is nog een onschuldig voorbeeld. Maar als de politie jou er inderdaad steeds uitpikt. Dan doet dat iets met je.

Het kan betekenen dat je opgeeft bij tegenslag omdat je overtuigd bent dat je toch geen eerlijke kans zal krijgen.

Het kan betekenen dat je je dromen over je eigen toekomst inperkt omdat je er van uit gaat dat bepaalde dingen voor jou toch niet weggelegd zijn, dat niemand je een kans wil geven.

Maar het kan ook betekenen dat je als je wel een kans krijgt, ergens voor wordt uitgenodigd of wanneer iemand je een compliment geeft, je denkt dat dat juist is vanwege je achtergrond. En niet omdat je het verdiend hebt. Omdat jij gezien wordt als die ene 'goeie moslim'.

Het kan betekenen dat je alles gaat wantrouwen.

Het kan dat je zo wantrouwend wordt over de manier waarop de wereld naar jou als moslim kijkt, dat je vermogen tot empathie er door wordt aangetast en dat je gevoelig wordt voor theorieën die alles duiden als een groot complot om moslims zwart te maken.

De hartenkreten van de jongeren uit dit onderzoek, ik hoorde ze eerder, van jongeren zelf.

Maar ik heb diezelfde jongeren ook vaak na een spreekwoordelijke aai over hun bol totaal zien veranderen. Door een leraar die in je gelooft, een voetbaltrainer die je het gevoel geeft speciaal te zijn, door een rolmodel. Iemand die zegt: jij bent bijzonder; jij bent een doorzetter, je bent daar echt goed in, ik hoop dat je ermee doorgaat Wanneer mensen jou als individu zien met alles wat jou speciaal en ook heel gewoon maakt, als je weet dat je echt gezien wordt, dan zie je iemand totaal opbloeien en gaan stralen.

Ik zeg tegen werkgevers: je schiet jezelf in je voet als je de deur dicht houdt voor mensen op basis van cultuur, religie, uiterlijk of achternaam. En als ze niet luisteren, dan zet ik zwaardere middelen in. Dan vindt je een streng overheid tegenover je. Daarvoor heb ik de wet gewijzigd. Want dit gaat niet alleen om integratie, dit gaat ook om werk.

Als er sprake is van discriminatie dan zal ik de inspectie rapporten openbaar maken. Naming and shaming. Dat vinden bedrijven niet fijn, en dan komen er krokodillentranen en smoesjes, maar het moet.

Bedrijven die discrimineren en daarvoor door de rechter veroordeeld worden, die krijgen geen enkele opdracht meer van de overheid. One strike, your out!

We moeten de jeugdwerkloosheid onder migrantenjongeren met volle kracht te bestrijden. Het is niet acceptabel dat je aan de kant blijft staan op basis van je achternaam. Een ander recent SCP onderzoek heeft aangetoond dat hier in de regio Haaglanden je zelfs met een beter cv minder kans maakt op een gesprek of baan als je Ahmed heet dan de minder gekwalificeerde Erik.

En dus zullen we laten zien dat diversiteit geen luxe artikel is, wat je er een beetje bij doet. Nee diversiteit betekent echt iets en je moet er keuzes voor maken. Het is bittere noodzaak dat onze jongeren zichzelf herkennen in de politiek, in de media, bij de politie en op alle plekken die hun hoop aanwakkert en hun ambitie vleugels geeft.

En ook burgerschapsonderwijs en de ingezette anti-radicaliseringsaanpak blijven noodzakelijke middelen. Radicalisering is niet alleen vanuit veiligheid iets gevaarlijks. Het is ook dramatisch als het gaat om je eigen zoon, broer of dochter die je wil weerhouden van een lokroep die luidt: daar ben je een loser, kom hier en word een held. Een van de medicijnen is kinderen vertellen over burgerschap. Over de belofte van Nederland - aan hen.

Het is aan ons allemaal – of we nou één cultuur of meerdere in ons dragen – om die kloof kleiner te maken. Om de etnische scheidslijnen te vervagen, want er is zoveel meer dat we met elkaar gemeen hebben dan de eerste oogopslag doet vermoeden.

Maar je mag mensen ook vragen om te vertellen over hun identiteit. Als je er voor kiest om zwaar gesluierd door het leven te gaan of een djellaba en baard te dragen, dan helpt het om je te verplaatsen in de reden achter de bange blikken van mensen die in jouw een fanatiekeling zien, misschien zelfs wel een terrorist. Dat achter die blik net zo goed de angst ligt van iemand die ook bang is dat zijn manier van leven door jou niet wordt geaccepteerd. En dat het helpt die angst bij elkaar weg te nemen.

De Israëlische schrijver Amos OZ noemde nieuwsgierigheid en humor al het beste medicijn tegen fanatici. Tegengif voor wat ontstaat uit onbegrip en kan ontaarden in angst.

Maar echte oprechte nieuwsgierigheid in de ander is schaars, en humor is in deze tijd dun gezaaid.

De afgelopen 15 jaar zijn de sociale contacten tussen migranten en autochtonen eerder afgenomen dan toegenomen, staat in het rapport. Sinds het begin van deze eeuw hebben we dus minder contact met elkaar.

We hadden verwacht dat kinderen, ongeacht een ander geloof of andere cultuur, met elkaar zouden spelen. We hadden gehoopt dat het voor de 2e generatie makkelijker zou zijn; dat er minder obstakels zouden zijn om elkaar als individu te benaderen en ook zelf zo benaderd te worden. Een samenleving waarbij het zo makkelijk is om een eerste indruk op basis van stereotypes te formuleren, zorgt voor onbegrip. Zorgt voor angst.

Dr. Martin Luther King zei:

'We must learn to live together as brothers or perish together as fools.'

Ik werk al meer dan 10 jaar in de politiek, en eigenlijk steeds aan dit onderwerp, en heb me altijd met veel energie ingezet om dingen te verbeteren. Ik weet hoeveel je kunt veranderen met beleid. Maar ik weet ook dat dingen pas echt in beweging komen als het gedragen wordt door veel meer mensen. De overheid kan het niet alleen. Het moet een gezamenlijke missie zijn om ervoor te zorgen dat mensen elkaar accepteren.

Voor oude en nieuwe Nederlanders geldt: wie geaccepteerd wil worden, zal moeten accepteren. Jouw vrijheid is onderdeel van iedereens vrijheid. Een vrije samenleving kan zich niet beschermen met wantrouwen en angst.

Kijk beter. Geef mensen hun gezicht terug.

Neem de vele vrijwilligers die zich inzetten als peer-educator bij een project van Diversion. Moslims, joden en homo’s trekken langs scholen om kinderen kennis te laten maken met individuen. Hele gewone jongeren met gevoelens, verlangens en dromen. Met onzekerheden en met talenten. En die ook jood, homo of moslim zijn. Meestal is hun eerste vraag aan zo’n klas of ze ooit wel eens een -doorhalen wat van toepassing is – homo/jood/moslim in het echt hebben gezien. De kinderen denken vaak van niet.

10 minuten later in zo’n gesprek en je ziet dat er echt iets is veranderd.

Ik put hoop uit al die voorbeelden van mensen die zich inzetten voor nieuwsgierigheid ondanks alle angst en wantrouwen, en voor idealisme ook al zijn we omringd door cynisme

Dames en Heren,

De bevindingen van dit SCP onderzoek leggen een vergrootglas op de gevoelens van vervreemding, wantrouwen en zelfs angst voor elkaar. Het laat zien dat ons land en de wereld om ons heen, verre van perfect zijn.

Ja, veel mensen zijn bang voor het onbekende. Hier in Nederland maar ook in Frankrijk en in de VS rukt de angst voor de moslim op en verwoorden en versterken politici als Marine Le Pen en Donald Trump die angst voor 'de moslim'.

Geert Wilders twittert zonder gene dat de PVV kandidaat Kamerleden zoekt met een afkeer van de islam. En deze handelaar in angst wordt politicus van het jaar.

Is het gek dat moslims dan moeite hebben zich hier thuis te voelen? Ik werk in de Haagse werkelijkheid waarin je met zo'n advertentie geen reactie oproept terwijl het een politiek taboe is om te pleiten voor diversiteitsbeleid bij de overheid.

Het is tijd om stelling te nemen. Kiezers van Wilders verdienen het dat hun zorgen serieus genomen worden in plaats van geëxploiteerd. Inwoners van Nederland verdienen dat de Nederlandse droom hersteld wordt. Jongeren verdienen een duidelijke keuze: tegen het alledaags racisme, tegen de moslimhaat, voor een land van vrije individuen, voor een land van nieuwsgierigen. Met respect voor de ander.

Nee Nederland is zeker niet af, en perfect zal het vast nooit worden. Maar mensen zijn bereid om hun leven te wagen om hun kinderen hier op te kunnen voeden. Dit is een land om trots op te zijn.

Dus eis het op en deel het met al die andere Nederlanders. Wat nog niet goed is kan beter, en daar hebben we elkaar voor nodig. Daar heb ik jullie voor nodig. En dat wat nog niet goed genoeg is, bedenk: ook jij kunt bijdragen om het beter te maken! Laat je door niemand wijs maken dat jouw mening er niet toe doet. Formuleer je mening zo dat anderen er niet omheen kunnen.

Nee, geef niet op, geeft nooit op. Wees niet slechts een slachtoffer van je omstandigheden maar wees assertief om die omstandigheden te verbeteren. En nee, dat betekent niet dat je er alleen voor staat en je moet invechten. Weet dat je de wet aan je kant hebt als je wordt gediscrimineerd. Maar weet dat de wet pas echt betekenis krijgt door hoe we hem toepassen. En gebruik nieuwsgierigheid en humor tegen vooroordelen. Ook die van jezelf.

Pak alle kansen die je hebt en gun die ook aan anderen. Laat vooroordelen je niet in de weg zitten om mensen te leren kennen die je anders misschien nooit zou aanspreken.

Laat je nooit door iets of iemand verhinderen om nieuwsgierig te zijn en hoop te hebben waar anderen hebben opgegeven, om wegen te zien waar anderen een rotonde zien waar ze niet meer afkomen.

Durf beter te kijken.

Zie het ware gezicht van Nederland.

Samen willen we dit en sterker nog, we kunnen dit.